کتاب در دو «مقدمه اول» و «مقدمه دوم»، «اسناد سال‌های 1332-1319 ق» و «اسناد سال‌های 1332- 1329ق» تنظیم شده است.
در صفحات نخست کتاب که به مقدمه اول اختصاص دارد، می‌خوانیم: «این مقدمه در دو قسمت تنظیم شده است. قسمت اول به مسئله نفت می‌پردازد که برای اولین بار در چیاسرخ (کنار رود قوه‌تو) در شمال قصرشیرین در منطقه زهاب کشف و استخراج شد و بر مبنای منتخبی از اسناد عبدالحسین میرزا فرمانفرما و تعدادی سند از بایگان وزارت خارجه تهیه شده است.» (ص 7)
در رابطه با محتوای دو مقدمه به طور مختصر آمده است: «در قسمت اول مقدمه درباره آن توضیح داده می‌شود. کار در معدن نفت چیاسرخ در شعبان 1320، درست یک ماه پیش از ورود فرمانفرما به کرمانشاه آغاز گشت. اطلاعات به‌دست آمده از این نامه‌ها متنوع است.» قسمت دوم این مقدمه کوتاه‌تر است و مربوط به مسئله تعیین خط سرحدی ایران و عثمانی است که بی‌ارتباط با مسئله نفت نیست.» (ص 8)
در پیشگفتار کتاب در شرح برخی مناطق نفتی سابق ایران آورده است: «محدوده جغرافیایی اسناد این کتاب، ناحیه «قوره‌تو تا نفت‌خانه» است که در نقطه صفر مرزی ایالت کرمانشاه در دوره قاجار (استان‌های کرمانشاه و ایلام امروزی) با استان‌های دیاله و سلیمانیه عراق قرار دارد. در محدود زمانی اسناد (1900ـ1903/1320ـ1322ق) ناحیه مزبور تابع ایالت کرمانشاهان متعلق به ایران بود. اما در قرارداد تحدید حدود مرزی در اواخر سال 1913 و ابتدای 1914 به عثمانی داده شد. موضوع این نوشتار معرفی جغرافیای طبیعی و انسانی این ناحیه نفت‌خیز است که تاخیر مهمی در فرایند کشف نفت و مباحث مختلف مرتبط با آن داشت.» (ص 37)
«زمانی که انگلیسی‌ها برای تحقق مواد قرارداد دارسی با اکتشاف نفت روبه‌رو شدند. مسئله اکتشاف نفت در این سرزمین اوضاع را بسیار پیچیده‌تر و بغرنج‌تر کرد که بخش‌هایی از آن در اسناد این کتاب منعکس شده است. در هر صورت یکی از مهمترین پیامدهای اکتشاف نفت، معاهده تحدید حدود 1913ـ1914 بود که منجر به جداشدن سرزمین‌های ثروتمند قوره‌تو و نفت‌خانه از ایران و الحاق آن به عثمانی شد که حسرت و آه را از نهاد فرزندان و نوادگان سران ایلات قدرتمند آن دوره بلند کرد. نمونه این افسوس را از قول سردار مقتدر سنجابی و قلم برادرزاده‌اش کریم سنجابی که فرزند و نوه شیرخان صمصام‌الممالک بودند می‌توان دید آنجا که می‌نویسند ای کاش آدم بصیر و کاردانی از طرف دولت ایران می‌رفت آن وقت می‌دانست چه ناحیه زرخیز و چه مردم اصیلی از ایران خارج شده‌اند.» (ص 42)
در سندی که متعلق به تاریخ 13 محرم 1321 است، اشرف ارفع اکرم افخم اتابک اعظم در سفارش کتابچی‌خان، ایرانی ارمنی که حوزه نفت فعالیت داشت به به والی کرمانشاه می‌نویسد: «نواب مستطاب اشرف امجدوالا شاهزاده فرمانفرما والی مملکت کرمانشاهان دام‌اقباله‌الوالا، عالیجاه مجدت و نجدت همراه مسیو ادوارد کتابچی‌خان از طرف کمپانی معادن نفت جنوب مأمور ترتیب و تنظیم امور مهندسین و اجزاء اداره مزبوره که در کرمانشاهان مشغول کار هستند می‌باشد، موافق حکم علیحده که در مسافرت ساق به مشارالیه داده شده بود کلیه حکام و کارگذاران امور دیوانی ایالات جنوبی ایران در انجام مقاصد مشارالیه بایستی همراهی و جانبداری را منظور دارند. خصوصا ایالت مملکت کرمانشاهان باید مأموریت عالیجاه مشارالیه را با اهمیت دانسته و در پیشرفت اعمال کمپانی مزبوره که واسطه سؤال و جواب و مأمور رتق و فتق امورات کمپانی مزبوره عالیجاه موسیو ادوارد کتابچی‌خان است مراقبتی کامل باید منظور و مرعی دارند که از هر جهت و هر بابت رضایت خودش را اظهار نماید و با آن خبرت و بصیرتی که دارد از عهده تکالیف خودش که فراهم ساختن آسایش کمپانی مزبوره است برآید. زیاده زحمت است.» (ص 51)
در بخش دوم اسناد مربوط به «اسناد سال‌های 1332- 1329ق» درباره شلوغی عشایر آمده است: «از وزارت خارجه به کارگذاری مهام خارجه کرمانشاهان از سفارت عثمانی کتبا اظهار می‌دارند یکصد سوار و بیست نفر پیاده از عشایر زنگنه دولو چهارگله مواشی عشیرت زرگوش را نهب و تا دره نفت استقامت نموده به خاک ایران گذشته‌اند. تفصیل این است مسئله چیست؟ دره نفت متعلق به ایران است یا عثمانی و آیا فعلا در تصرف عثمانی‌هاست یا سرحدداران ایران و عشیرت زرگوش اگر عجالتا در قزل‌رباط مسکن دارند، چون اصلا از عشایر ایرانند چه‌وقت به خاک عثمانی مهاجرت کرده‌اند از صمصام‌الممالک رئیس سنجابی و سایر مأمورین سرحدی کرمانشاهان درست توضیح خواسته وزارت خارجه را مسبوق نمایند. 27 صفر 1331 » (ص 128)
چاپ نخست کتاب «نفت چیا سرخ کرمانشاه منتخبی از اسناد حکومتی عبدالحسین میرزافرمانفرما 32-1219 ق» تدوین مشترک منصوره اتحادیه(نظام مافی)، اسماعیل شمس و سعید روحی در 146 صفحه، شمارگان 200 نسخه و به قیمت 20هزار تومان از سوی نشر تاریخ ایران منتشر شده است.
برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به نشانی زیر مراجعه کنید:
نظر شما