خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- دهه نخست از ماه محرم‌الحرام با شهادت مظلومانه امام حسین(ع) و 72 تن از یاران ایشان در نینوا همراه است؛ واقعه‌ای که پس از گذشت‌ قرن‌ها، هنوز انگیزه‌ای برای تالیف کتاب از سوی پژوهشگران محسوب می‌شود. یکی از عمده مسائل مهم در تالیفات و پژوهش‌ها تحریفاتی است که از سوی برخی محققان در آثار آنها صورت می‌گیرد. حجت‌الاسلام دکتر محسن الویری، از محققان حوزه اسلام‌شناسی است که اعتقاد دارد، امروزه با انحراف در «رویکرد» نهضت عاشورا مواجه هستیم و متاسفانه برخی محققان به اجتهاد شخصی خود تکیه می‌کنند و به انحرافات تاریخی دامن می‌زنند، همچنین دستگاه اجرایی عزاداری و واعظان منابر دارای آشفتگی‌های جدی است و باید اهلیت آنها آشکار شود. 

 گسترش عزاداری؛ آغازگر «تحریف» در واقعه کربلا

الویری گفت: در ابتدا و برای بررسی پدیده تحریفات تاریخی در نهضت عاشورا، باید به تبیین دلیل عزاداری مردم پس از هزار سال بر این واقعه باشیم. سه برداشت از نهضت عاشورا وجود دارد، که مردم را بر آن می‌دارد تا پس از گذشت سال‌ها با رسیدن ماه محرم برای امام حسین (ع) عزاداری کنند، البته نباید فراموش کرد که گسترش عزاداری برای امام حسین (ع) می‌تواند سرآغاز بروز تحریف در این واقعه باشد.
 
وی ادامه داد: یکی از عوامل گسترش عزاداری برای امام حسین (ع) در این است که حرارت علاقه به امام حسین (ع) در دل مردم به خاموشی نمی‌گراید و هر ساله این شوق پررنگ‌تر می‌شود. وجه دوم اقبال به عزاداری برای امام حسین (ع) «وجه تراژیک» این واقعه است که با احساس مردم پیوند دیرینه پیدا کرده است؛ به عبارتی تلخی حادثه عاشورا، پیوند عمیقی با عاطفه عامه مردم پیدا کرده است. وجه سوم عزاداری بر واقعه کربلا، بررسی وجه حق‌طلبی است که بخش مهمی از اقبال و گسترش عزاداری برای امام حسین (ع) و اهل‌بیت ایشان در بین مردم است.
 
این نویسنده در ادامه گفت‌وگو با تاکید بر این‌که هر واقعه‌ای از جمله کربلا، وقتی با لایه‌های اجتماعی مردم پیوند می‌خورد «تحریف» را فراهم می‌آورد، اظهار کرد: تحریف تنها به نخبگان جامعه برنمی‌گردد، بلکه حضور لایه‌های اجتماعی و عامه مردم نیز در بروز و ظهور تحریف بی‌تاثیر نیست.
 
تحریف در واقعه کربلا از «رویداد» تا «رویکرد»

صاحب کتاب «تبليغ اسلامي و دانش ارتباطات اجتماعي» ادامه داد: تحریف در نهضت کربلا را باید در دو بعد «رویداد» و «رویکرد» بررسی کرد. تحریف در «رویداد» به مساله‌ای مربوط می‌شود که در نهضت کربلا وجود نداشته و اتفاق نیفتاده، اما مردم و برخی از نویسندگان و محققان آن را به این واقعه پیوند می‌دهند. باید بگویم، انحراف در «رویکرد» نگران‌کننده‌تر از «رویداد» است، هرچند هر دو این تحریفات در کنار هم و موثر بر یکدیگر هستند، اما وجه «رویکرد» را پررنگ‌تر می‌بینم.

وی با بیان این‌که در تحریف «رویکردها» چندین اثر در سال‌های پیش از انقلاب و در سال‌های اخیر نوشته شده است، گفت: علامه شهید مرتضی مطهری، در آثار خود به رد برخی از این تحریفات پرداخت و آنها را در قالب کتاب منتشر کرد. متاسفانه در بررسی تحریف در «رویکردها» به وقایعی برخورد می‌کنیم که در سال‌ها و به تدریج به نهضت کربلا اضافه شده و کم کم به‌صورت فرهنگ عاشورایی و شیعی درآمده است که متاسفانه نادرست و نمونه بارز تحریف در واقعه کربلا است.
 
الویری با تاکید بر این که آنچه امروز به صورت فرهنگ شیعی درآمده، برگرفته از آموزه‌های دینی نیست، اظهار کرد: در منابع تاریخی، تنها «روز عاشورا» برای عزاداری امام حسین (ع)، در نظر گرفته شده بود که بعدها «تاسوعا»، دهه محرم، استقبال از محرم، دهه آخر ماه صفر و دو ماه محرم و صفر به آن اضافه شد. باید بگویم، در سال‌های اخیر «استقبالیه» نیز در میان مردم رواج پیدا کرده است.
 
تغییر رویکردهای عزاداری از تاریخی تا احساسی همراه با خرافه
 
الویری در ادامه بحث خود درباره «رویکردها» به سه نوع رویکرد متفاوت درباره نهضت کربلا پرداخت و اظهار کرد: در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی، رویکرد عزاداری برای واقعه کربلا، تنها وجه «تاریخی» داشت، بعدها رویکرد به عزاداری امام حسین (ع)، بُعد «سیاسی» پیدا کرد و در دهه‌های اخیر نیز شاهد ظهور رویکرد «احساسی و عاطفی» به این واقعه بودیم، البته ناگفته نماند که رویکرد احساسی و عاطفی با خرافه و باورهای غلط همراه است.
 
وی با اشاره به این‌که عزاداری برای امام حسین (ع)، سرمایه اجتماعی تمام حق‌طلبان اعم از مسلمانان و غیرمسلمانان است، گفت: عزاداری امام حسین (ع) نباید به کانون اختلافات مذهبی تبدیل شود، که متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد این‌ نوع عزاداری نیز بودیم. متاسفانه وضعیت عزادرای در حال حاضر تحریف در رویکردها و احساسی شدن واپس‌گرایانه است و گِره این مساله به دست مراجع و شخصیت‌های درجه اول علمی و دین گشوده می‌شود. تاریخ نشان داده است، هنگامی که مسائلی از این دست از حوزه اختیارات مراجع خارج می‌شود، آموزه‌های دینی و اخلاقی دچار آسیب می‌شوند.
 
الویری در پاسخ به این سوال، که چرا بعد از رد تحریفات از سوی محققان هنوز تحریفات در منابر و تالیفات تبلیغ می‌شوند؟ گفت: برای دستیابی به پاسخ این پرسش باید دو منظر «معرفتی» و «نظام اجرا» را مورد بررسی قرار دهیم.
 
این محقق توضیح داد: در بحث «معرفتی» متاسفانه با برخی از واعظان و نویسندگانی مواجه هستیم که «جامعیت اهل بیت (ع)» را نادیده می‌گیرند و مکتب اهل‌بیت(ع)، مانند امام حسین (ع) را براساس اجتهاد شخصی خود ترویج می‌کنند و دم از تمسک به ولایت نیز می‌زنند. در درجه دوم باید «نظام اجرا» را از نظر گذراند. آشفتگی نظام دینی در تمام دستگاه‌های دینی از جمله دستگاه امام حسین (ع)، نیز تاثیر گذاشته است و به هیچ‌روی نمی‌توانیم آن را انکار کنیم. یکی از آشفتگی‌ها این است که مداحان و واعظان منابر‌نشین، اهلیت خود را از کدام دستگاه اجرایی کسب کرد‌ه‌اند که در موعظه‌های خود امام حسین (ع) و آموزه‌های اخلاقی ایشان را به هر نحوی که دلخواهشان است، تبلیغ می‌کنند و رفتارهایی دور از شأن روحانیت نشان می‌دهند؟ موضوعی که به نوبه خود در کنار تحریفات، یکی از آفت‌های اساسی تحریف در واقعه کربلا است.

در این باره بیشتر بخوانید: