به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست نقد و بررسی کتاب «بنیادهای اندیشه سیاسی مدرن» اثر کوئنتین اسکینر ترجمه کاظم فیروزمند با نقادی دکتر احمد نقیب‌زاده (استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران)، دکتر مهدی فدایی مهربانی (مترجم و پژوهشگر) و مرتضی هاشمی‌پور (دبیر نشست) چهارشنبه 6 آبان‌ماه در سرای اهل قلم برگزار شد. سخنان نقیب‌زاده را اینجا بخوانید.

غلبه تاریخ مفاهیم بر اندیشه سیاسی در اثر اسکینر

فدایی‌مهربانی گفت: درباره اهمیت کتاب نیاز به سخن گفتن نیست. به طور کلی اسکینر تلاش می‌کند اندیشه‌ها را در دل تاریخ ببیند و زمینه کلیدی مفاهیم سیاسی را بررسی کند که این شیوه روش جالب توجهی است.
 
وی عنوان کرد: بنده فکر می‌کنم رویکردی که اسکینر در این اثر دارد، می‌تواند قابل نقد باشد. به این دلیل که به نظر می‌رسد وی با یک روش تقلیل‌گرایانه با مفاهیم سیاسی در دل تاریخ برخورد می‌کند. تصور من این است تفسیری که مولف از مفاهیم سیاسی در تاریخ ارائه می‌دهد، زمانی برای ما مشخص می‌شود که تفکیک مدنظر اشتروس از فلسفه سیاسی و تاریخ فلسفه سیاسی را در نظر بگیریم. این در حالی است که به باور من اسکینر در این اثر دقیقا در مقابل اشتروس قرار دارد.
 
این پژوهشگر حوزه علوم سیاسی ادامه داد: اشتروس در آثار مختلف خودش توضیح می‌دهد شان فلسفه سیاسی متفاوت با تاریخ سیاسی است و کار فیلسوف سیاسی پرداختن به چیستی و ماهیت پدیده‌های سیاسی است. در صورتی که کار تاریخ فلسفه سیاسی پرداختن به خود سیاست است. به عبارتی، زمانی که ما سیاست را به قول اشتروس بررسی می‌کنیم در درون شهر اما در پرداختن به فلسفه سیاسی و مفاهیم عام آن نیازمند خروج از شهر هستیم. این مطلبی است که به نظر من تصور می‌کنم اسکینر به آن توجه ندارد.
 
فدایی‌مهربانی اظهار کرد: یکی از نکاتی که اسکینر مدام نقل می‌کند و در دو کتاب «بینش‌های علم سیاست» و «ماکیاولی» نیز آورده، این است که وی می‌گوید برخلاف تصور ما در متون کلاسیک نباید به دنبال مفاهیم عام باشیم. در واقع به نظر می‌رسد که وی دارد یک نوع رویکرد تقلیل‌گرایانه را پیگیری می‌کند، یعنی در رویکرد وی فلسفه سیاسی به تاریخ فلسفه سیاسی تقلیل پیدا می‌کند. این رویکردی است که به اعتقاد من در تمام این اثر دو جلدی مشاهده می‌شود.
 
وی بیان کرد: در این اثر اسکینر پیش از این‌که شما با اندیشه سیاسی و فلسفه سیاسی مواجه باشید با تاریخ مفاهیم روبه‌رو هستید. بنابراین بنده فکر می‌کنم زمانی که گفته می‌شود کار فلسفه سیاسی پرداختن به چیستی پدیده‌های سیاسی و ماهیت عام آن است و ما در فلسفه سیاسی به دنبال معیارهای آن هستیم، اینجا باید شرح فلسفه سیاسی از تاریخ فلسفه سیاسی تفکیک شود. اعتقاد اشتروس این است که در فلسفه سیاسی، فیلسوف سیاسی در جایگاه اندیشیدن قرار دارد و درباره چیستی پدیده‌ها فکر می‌کند اما در تاریخ فلسفه سیاسی در واقع بررسی امر سیاسی مساله و دغدغه است؛ به عبارتی دیگر مساله کاملا در عرصه شهر وارد می‌شود. اگر ما به نظریه‌ها در تاریخ فلسفه سیاسی می‌پردازیم اینجا مساله به بررسی ایدئولوژی‌ها و اندیشه‌ها در دل تاریخ تبدیل می‌شود.
 
بیان خونسردانه اسکینر از شکل‌گیری دولت در قرون وسطی

فیروزمند با اشاره به دلیل انتخاب کتاب اسکینر برای ترجمه گفت: زمانی که کتاب «بنیادهای اندیشه سیاسی مدرن» منتشر شد، در جستجوی این بودم که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، چه چیزی را می‌توان به عنوان یک ارمغان فرهنگی عرضه کرد؟ در آن زمان در حد دل‌مشغولی‌های خودم و هم‌سالانم پرسش‌هایی مطرح بود، از جمله این‌که دولت چیست و دولت چگونه پدید می‌آید؟
 
وی افزود: با آشنایی که با کتاب داشتم، فکر می‌کردم این اثر چقدر خونسردانه و آکادمیک توانسته به فلسفه شکل‌گیری مفهوم فرهنگ در قلب قرون وسطی دست پیدا کند. خونسرد از این نظر که مولف در اثر گرایش‌گرایی به چپ یا راست نکرده و مطلب را بسیار استادانه و با توجه به عرصه‌ها و زمینه‌های فکری قرون وسطی بسیار سیستماتیک و روش‌مند بررسی کرده است.  
 
این مترجم درباره موضوع کتاب بیان کرد: هنگامی که شروع به مطالعه کتاب کردم یادداشت‌هایی جمع‌آوری می‌کردم و به این گونه اثر اسکینر را ترجمه کردم و از این ترجمه نیز راضی هستم. کتاب یک گزارش کلی از اندیشه سیاسی اواخر قرون وسطی (قرن 13، 14) است که به اوایل عصر مدرن می‌رسد و این برهه، زمان حساسی است. مولف متون این دوره از جمله ماکیاولی، اراسموس، توماس مور و غیره و اصلاح‌گران دینی مانند کالون و لوتر را بررسی کرده است.
 
فیروزمند با ارائه پرسشی اظهار کرد: اسکینر کار بررسی متون کلاسیک را به خوبی انجام داده است. ضمن اینکه مولف گذار از نظریه سیاسی قرون وسطی را تا اوایل دوره مدرن تعقیب و این جریان را بررسی می‌کند و با کاوش در متون به دنبال این است که شرح دهد مفهوم دولت در اندیشه سیاسی در فاصله قرون وسطی تا دوره مدرن چه سیری را طی کرده و گذار چگونه صورت می‌گیرد. از طرفی مولف معتقد است که پس از تنها یک کتاب مشهور، شاید بتوان گفت درباره اندیشه سیاسی قرن وسطی، اثر دیگری درباره مفهوم‌پردازی دولت تالیف نشده باشد.
 
وی عنوان کرد: اسکینر تشکیل مفهوم مدرن دولت به معنای دقیق کلمه را از اواخر قرن 13 آغاز می‌کند و این مفهوم را به تدریج با توجه به جای پاها نشان می‌دهد. در این دوره است که مفهوم دولت بار سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در کلمه state شکل می‌گیرد. در اواخر قرون وسطی دولت به معنای امروز آن وجود ندارد و ماهیتی که از این تشکل داریم، فرمانرواست. به مرور در سیری که کتاب نشان می‌دهد فرمانروا به دولت تبدیل می‌شود.
 
این مترجم ادامه داد: به عبارتی تمام حقوقی که برای فرمانروا به عنوان یک فرد وجود دارد، بعدها دولت از تمام آن حقوق برخوردار می‌شود و این دولت است که از شهروندان فرمانروایی و اطاعت طلب می‌کند. بنابراین از مفهوم فرمانروا فاصله گرفته شد. پس از آن به نظام حقوقی می‌رسیم که از فرمانروا به دولت منتقل می‌شود. از این رو تمام حقوق و اختیاراتی که فرمانروا دارد در کف دولت قرار می‌گیرد.
 
توجه محافل دانشگاهی به کتاب اسکینر

هاشمی‌پور نیز گفت: کتاب دو جلدی «بنیادهای اندیشه سیاسی مدرن» اثر اسکینر است که جلد نخست آن به عصر رنسانس اختصاص دارد و جلد دوم به عصر دین‌پیرایی می‌پردازد. اسکینر یکی از مورخان اندیشه و صاحب‌نظران فلسفه سیاسی در دانشگاه کمبریج است و کتابی که با این حجم و ابهت می‌بینید در سن 37 سالگی وی در عنفوان جوانی تالیف شده و بسیار زود هم مورد توجه محافل دانشگاهی انگلیس قرار گرفته و به عنوان کتاب درسی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود.
 
وی ادامه داد: اسکینر مورخ اندیشه‌ها است و در ایران اندیشه‌های وی تبیین نشده است، بنابراین ترجمه آثاری از این دست بسیار مغتنم است.
 
 در پایان این نشست، پرسش و پاسخ میان نقادان و حاضران در جلسه انجام شد.