خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ به شهادت آمارهای منتشر شده از سوی مراجع رسمی حجم عمده کتاب‌های منتشر شده در طول سال را کتاب‌های درسی دانشگاه‌ها و فنی و مهندسی تشکیل می‌دهد. دانشجویان ــ مخاطبان اصلی این کتاب‌ها ــ ناچار از خرید این کتاب‌ها هستند، بنابراین بدون توجه به طراحی کتاب، اعم از طراحی جلد، طراحی حروف و... این کتاب‌ها را تهیه می‌کنند.

درباره وضعیت طراحی جلد کتاب‌های فنی، مهندسی و دانشگاهی با مهدی تمیزی، طراح گرافیک و پژوهشگر به گفت‌وگو نشستیم. در کارنامه کاری تمیزی طراحی جلد بیش از 500 کتاب فنی و مهندسی به چشم می‌خورد و یکی از طراحانی است که دغدغه جدی در این زمینه دارد.
 
«در سایه سرو: سرونگاره های سنگ آرامگاه های مردم اصفهان»، «طنز و شوخ طبعی در کشکول شیخ بهایی» «آن مهربان بردبار»، «محرم از نگاه گردشگران فرنگی» و «راپورت‌های ملوکانه: رویدادهای طنزآمیز دوران قاجار» از جمله کتاب‌های پژوهشی تمیزی است. همچنین کتاب‌های «جورج دبلیو بوش از نگاه کارتونیست‌های خارجی» و مجموعه دو جلدی «نصفهان» نیز از جمله کتاب‌هایی است که با کوشش و گردآوری تمیزی به بازار نشر راه پیدا کرده‌اند.
 
دخالت‌های بی‌جای ناشران در کار طراحان
تمیزی در بخشی از این گفت‌وگو به دخالت‌های ناشران و نویسندگان کتاب‌های فنی و مهندسی در کار طراحان اشاره کرد: ناشران و نویسندگان این دست از کتاب‌ها خودشان را جامع تمام حرفه‌ها می‌دانند. یعنی نویسنده‌ای که به عنوان مثال دکترای برق یا دکترای مکانیک سیالات دارد و کتابی در این زمینه تالیف یا ترجمه می‌کند، به خود اجازه می‌دهد تا در تمام مراحل طراحی کتاب در کار گرافیست دخالت کند. به دلیل همین دخالت‌هاست که معمولا گرافیست‌ها علاقه‌ای به کار در این حوزه نشان نمی‌دهند.



وی افزود: ناشر این حوزه نیز معتقد است که این کتاب‌ها بخشی از اجناس بازاری را تشکیل می‌دهد. گمان می‌کنند از شیوه‌های ارائه و عرضه‌ این کالا فقط و فقط خودشان آگاه هستند. نگاه این ناشران مانند تولید کنندگان پوشاک است که به عنوان مثال اعتقاد دارند در این سال این نوع پارچه یا این نوع خاص دوخت مد است و فروش دارد. شاهد بوده‌ام که ناشری معتقد بود اگر کتاب به این شیوه خاص و با این فونت خاص طراحی شود جامعه هدف علاقه‌مند به خرید آن می‌شود.

نگاه اقتصادی صرف بر تولید کتاب‌های فنی و مهندسی حاکم است
این طراح و گرافیست در ادامه با اشاره به این نکته که نگاه برخی از ناشران کتاب‌های فنی، مهندسی و دانشگاهی به انتشار کتاب، یک نگاه اقتصادی صرف است، گفت: این ناشران معمولا با یک استاد دانشگاه هم‌پیمان شده و آن استاد برخی کتاب‌های این ناشران را به عنوان کتاب درسی به دانشجویان خود معرفی می‌کند. این روند یعنی تضمین فروش کتاب برای چندین سال، بنابراین کیفیت عرضه کتاب برای این ناشران دیگر اهمیتی پیدا نمی‌کند، چرا که دانشجو مجبور به خرید آن است.

تمیزی ادامه داد: باید نهادهای ذیربط برای این ناشران ممیزی‌هایی قرار دهند تا بر اساس آن طراحی جلد، صفحه‌آرایی، طراحی فونت و... نیز اهمیت پیدا کند.
 
تیتر کتاب‌های فنی و مهندسی نباید استعاره‌ای باشد
نویسنده کتاب «در سایه سرو» در بخش دیگری از این گفت‌وگو در پاسخ به این سوال که «آیا گرافیست برای طراحی جلد کتاب‌های فنی و مهندسی باید کتاب را به طور کل مطالعه کند یا خیر؟» گفت: کتاب‌های فنی، مهندسی و دانشگاهی یک تیتر و عنوان دارند که قطعا این تیتر استعاره‌ای نیست و باید معنی کتاب را به طور کامل برساند. به عنوان مثال عنوان «مکانیک سیالات» از محتوای کتاب خبر می‌دهد و نباید برای این کتاب تیتر ادبی انتخاب کرد.

تمیزی اضافه کرد: گرافیستی که درس هنر خوانده و عمری را در این حرفه سپری کرده قطعا دانشی نسبت به مکانیک سیالات ندارد و اگر کتاب را هم مطالعه کند برایش قابل فهم نیست. در اینجا ناشر به طراح عنوان کتاب و محتوا و مضمون آن را بیان کرده و طراح بر اساس این توضیحات کار خود را به سرانجام می‌رساند.

باید تعاملی بین ناشران دانشگاهی و گرافیست‌ها برقرار شود
تمیزی در ادامه بر لزوم برقراری تعامل بین طراحان گرافیک و ناشران کتاب‌های فنی، مهندسی و دانشگاهی تاکید کرد و گفت: متاسفانه بسیاری از طراحان گرافیک ایران ــ البته بیشتر گرافیست‌هایی که دغدغه هنر دارند ــ از طراحی کتاب‌های فنی و مهندسی خودداری می‌کنند، چرا که حوصله بحث و جدل با ناشران و نویسندگان این حوزه‌ها را ندارند. این طراحان در اصل به‌جای بهتر شدن اوضاع صورت مساله را پاک می‌کنند.

نویسنده کتاب «راپورت‌های ملوکانه: رویدادهای طنزآمیز دوران قاجار» با اشاره به این مساله که طراح گرافیک ترجیح می‌دهد به جای کار کردن برای ناشران دانشگاهی جلد کتابی بسازد که با آن بتواند در جشنواره و یا بی‌ینالی شرکت کند، گفت: من امیدوارم این گرافیست‌ها مقداری با ناشران کتاب‌های فنی و مهندسی تعامل بکنند و از آن طرف ناشران نیز باید کمی کوتاه آمده و دست طراح گرافیک را باز بگذارند تا با خیال راحت کارش را انجام دهد.

بیشتر بخوانید:

1) افشار مهاجر: طراحی کتاب وضعیت مناسبی ندارد/اگر رشته طراحی کتاب تاسیس شود فارغ‌التحصیلانش قطعا بیکار می‌مانند (اینجا)

2) عبدالحسینی: حروفچین‌ها جای طراحان کتاب را گرفته‌اند/ بررسی سیر تاریخی هنر کتاب‌آرایی در ایران (اینجا)

3) کریم‌مسیحی: مدیر هنری کتاب، سلیقه تصویری نسل خود را سامان می‌دهد/ طراحی کتاب در ایران وضعیت بدی ندارد (اینجا)

4) باباوند: طراحی کتاب در ایران یک شوخی است/ در ازای 27هزار کتاب چاپ اولی، تنها صد طراح داریم (اینجا)