به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «نشر و دنیای مجازی» (دوشنبه دوم آذرماه 94) با حضور سید علی آل‌داود، کارشناس حقوقی، داوود موسایی، مدیرمسئول انتشارات «فرهنگ‌معاصر»، فتح‌اله فروغی، از اعضای اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، محمد صدوقی، مدیر فروشگاه الکترونیکی کتاب «طاقچه» و محمد‌علی شاد‌زاده، مدیر فروشگاه الکترونیکی «سوره‌مهر» در سرای اهل‌قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.
نشر دیجیتال به‌معنای زیر پا گذاشتن حق مولف و ناشر نیست
داوود موسایی گفت: امروزه نشردیجیتال بزرگ‌ترین، بزرگ‌ترین و بزرگ‌ترین چالش عرصه نشر ماست. پدیده‌ای که ما چندان در آن نقش نداریم. نشر دیجیتال مانند بسیاری از فرهنگ‌‌های دیگر مقوله‌ای وارداتی است. فرایند وارد کردن یک پدیده به کشور بدون توجه به قوانین آن صورت می‌گیرد. غرب بهعنوان مبدع نشر دیجیتال قوانین این حوزه را نیز تدوین کرده است.
وی با انتقاد از نوع نگاه برخی از فعالان حوزه فضای مجازی افزود: نشر دیجیتال به معنای زیر پا گذاشتن حقوق مؤلف و ناشر نیست. ملت ما در واقع به پخته‌خواری عادت کرده‌اند و علاقه دارند بدون پرداخت بها به سرعت مصرف کننده محصولات باشند.
موسایی با اشاره به تجربه شخصی خود در مواجهه با نشر دیجیتال ادامه داد: تا سال 1389 در بخش پژوهش و تحقیقات 60 نفر در انتشارات «فرهنگ معاصر» فعالیت داشتند اما به مرور زمان و گسترش نشر دیجیتال غیرقانونی این بخش تعطیل شد. بیکار شدن عده کثیری از فعالان حوزه نشر نخستین آسیب گسترش روز‌افزون این شکل از نشر است، در ادامه نیز شاهد توقف در نشر آثار ماندگار هستیم. 230 سایت در حال حاضر کتاب «کلیدر» نوشته محمود دولت‌آبادی را به‌صورت غیرقانونی و در شکل‌های مختلف مانند خلاصه داستان بارگذاری کرده‌اند؛ البته وجود همه این آسیب‌ها به‌معنای نفی وجود و فعالیت نشر دیجیتال نیست.
پدیده کپی غیرقانونی برای دولت بهعنوان یک مسأله مطرح نیست
مدیر عامل انتشارات «فرهنگ معاصر» اظهار کرد: آسیب‌های نشر دیجیتال در غرب حدود 20 درصد اعلام شده درحالی که این آسیب‌ها در کشور ما بیش از 70 درصد است. نخستین آسیب بیکار شدن مولفان، مترجمان و محققان و در نهایت تعطیلی صنعت نشر است. قانون محکمی باید وجود داشته باشد تا از حقوق فعالان نشر دفاع کند؛ این در حالی است که به تازگی لوحهای فشرده‌ای روبه‌روی دانشگاه فروخته می‌شود که حاوی 13 هزار عنوان کتاب است!
موسایی با اشاره به عملکرد برخی دانشگاه‌ها در کپی غیرمجاز منابع درسی گفت: دانشگاه «پیام‌نور» کتاب «میانی جامعه‌شناسی» را که ما تولید می‌کنیم در پایگاه خود بارگذاری کرده است. اقدامی که مصداق «یکی برسر شاخ بن می‌برید...» است. بهره‌گیری از قوانین ابتر در اوضاع فعلی می‌تواند مؤثر باشد. دولت باید ابتدا با تدوین قانون محکم سپس با تبلیغات از اهالی نشر حمایت کند؛ البته دانلود غیرقانونی بهعنوان یک مسأله برای دولت مطرح نیست.
وی با اشاره به تلقی برخی درباره لزوم فیلتر کردن سایت‌های غیرمجاز دانلود کتاب افزود: صد در صد با فیلتر کردن و ممیزی مخالفم اما سایت‌هایی که به انتشار غیرقانونی کتاب دست می‌زنند می‌توانند در نقش یک فروشگاه کتاب با ناشران به‌صورت قانونی همکاری کنند. فیلتر کردن یعنی سامان دادن به سایت‌های غیرمجاز.
مدیرمسئول انتشارات «فرهنگ معاصر» ادامه داد: کسی به سایت‌های قانونی فروش کتاب ایرادی وارد نمیکند اما کدام یک از این سایت‌ها می‌توانند ضمانت کنند که بارگذاری کتابی مانند «فرهنگ هزاره» در یکی از این فروشگاه‌های مجازی از دانلود غیرقانونی مصون خواهد بود؟ از این تریبون اعلام می‌کنم اگر تضمین می‌دهید که سرقتی صورت نخواهد گرفت همین فردا برای عقد قرارداد همکاری با شما وارد مذاکره می‌شوم.
نشر دیجیتال مشکلات عمده‌ای برای نشر کاغذی ایجاد کرده است
آل‌داود در ادامه سخنان موسایی گفت: در سال‌های اخیر نشر دیجیتال مشکلات عمده‌ای برای نشر کاغذی ایجاد کرده است؛ اما با وجود ایجاد فضای مطالعه آسان برای مولفان، ویراستاران، مترجمان و ناشران گرفتاری‌هایی را به‌دنبال داشته است. نشردیجیتال در غرب با وضع قوانین محکم تا حد زیادی از بروز مشکلات و سوء استفاده‌های احتمالی پیشگیری کرده است.
وی افزود: در کشور ما متأسفانه قانون مناسبی برای نشر در فضای مجازی تدوین نشده است. کاهش شمارگان کتاب بزرگ‌ترین مشکل و شکست فرهنگ حوزه نشر است. پیش از این کتاب‌ها با شمارگان دو‌هزار نسخه منتشر می‌شد درحالی که متأسفانه امروز شمارگان کتاب حتی در موضوعات علمی، پژوهش‌های ایران باستان و سایر موضوعات به کمتر از 200 نسخه رسیده است.
آل داود ادامه داد: پیدایش نشردیجیتال لطمات زیادی را به اهالی نشر وارد کرده و موجب شده، بسیاری که از راه نشر امرار معاش می‌کردند دست از این حرفه بکشند. بسیاری از کتابفروشان خیابان انقلاب نیز از نشر دیجیتال غیرقانونی ضربه دیده‌اند. عده‌ای به‌دلیل فقدان قانون با دانلود غیرقانونی، کتاب می‌فروشند در حالی که کسی پیگیر این وضعیت نیست. مواد قانونی دقیقی نیز برای جلوگیری از کپی غیرقانونی پیش‌بینی نشده است. تدوین قانون با توجه به فراگیری بین‌المللی نشر مجازی و کپی غیرمجاز ضروری است.
این پژوهشگر متون و نسخ خطی با اشاره به راه‌حل‌هایی برای رفع پدیده کپی غیرمجاز اظهار کرد: عضویت در کنوانسیون برن، با هدف دفاع از حقوق ناشر و نویسنده در داخل و خارج از کشور، وضع قانون جامع با هدف پوشش همه مسائل و حتی پیش‌بینی آن‌ها می‌تواند بهعنوان راه‌حلی برای برطرف کردن مشکلات نشر مجازی بررسی شود.
روشن‌تر شدن نقش اتحادیه در گرو تدوین قانون است
فتح‌اله فروغی ادامه داد: در این نشست نشر دیجیتال را در مقابل نشر مکتوب قرار داده‌ایم اما باید توجه داشته باشیم پیش از این مگر با پدیده کپی غیرمجاز کتاب مواجه نبوده‌ایم؟! فضای مجازی بستری برای سوء استفاده شده است؛ وقتی در اروپا نشرمجازی شکل گرفت قوانینی مرتبط تدوین شد اما ما بهعنوان واردکننده این قوانین را رعایت نمی‌کنیم. دیجیتالی کردن نه تنها تهدید نیست بلکه یک فرصت است.
وی گفت: غرب نشر دیجیتال را بهعنوان تهدیدی برای نشر مکتوب تلقی نمیکند فقط در مقایسه با گذشته به جای کتاب چاپی بخشی از کتاب در قالب دیجیتال فروخته می‌شود. مخالفتی با گسترش نشر دیجیتال وجود ندارد فقط باید قوانین آن تدوین و اجرایی شود. وقتی فرهنگ صحیح کتاب وجود ندارد لوحهای فشرده حاوی 13 هزار عنوان کتاب نیز تولید و فروخته می‌شود.
این فعال حوزه نشر اظهار کرد: اگر بستر قانونی فراهم شود نقش اتحادیه برای دفاع از حقوق صنفی مشخص می‌شود؛ در قانون حمایت از مولفان و مصنفان حق معنوی مولفان محفوظ دانسته شده است. ناشر فقط حلقه واسط بین مولف و مخاطب است. فعالان نشر دیجیتال عضو اتحادیه شوند تا به تدریج زمینه دستیابی به راهکارهایی برای همکاری بیشتر فراهم شود.
ظهور سایت‌های دانلود غیرقانونی زاییده غفلت است
محمد‌علی‌شاد‌زاده، مدیر فروشگاه الکترونیکی سوره‌مهر نیز گفت: برای روشن‌تر شدن موضوع ابتدا باید تعاریف نشر دیجیتال در دنیای مجازی مشخص شود. دنیای مجازی مؤلفه‌های بسیاری دارد وقتی ناشران این مؤلفه‌ها را رصد نمی‌کنند مشکلات متعددی ایجاد می‌شود. ظرفیت‌های نشر الکترونیک پیش از شکل‌گیری نیاز به این دانش معرفی نشده است بنابراین امروز شاهد شکل‌گیری مشکلات فراوانی هستیم.
وی ادامه داد: ظرفیت‌هایی مانند کتابخانه آنلاین، امانت الکترونیک، شبکه‌های مجازی از جمله موضوعاتی هستند که باید پیش از شکل‌گیری نیاز مخاطب به فکر تدوین قوانین محکم باشیم. ظهور سایت‌های دانلود غیرقانونی زاییده غفلت و خواب ما هستند. اتفاقات مهمی در دنیای مجازی در حال شکل‌گیری است بنابراین پیش از بروز مشکل باید به فکر باشیم.
تدوین قانون و نیاز مخاطب!
محمد صدوقی، مدیر فروشگاه کتاب الکترونیک فارسی «طاقچه» نیز گفت: تدوین قانون در حوزه نشر دیجیتال امری ضروری است اما فعالان این حوزه نمی‌توانستند تا تدوین قانون در برابر نیاز مخاطب یا ناشران مقاومت کنند. امروز در کشور مخاطبانی در نقاط دور دست کشور وجود دارند که به آسانی به کتاب دسترسی ندارند بنابراین وقتی کاربر می‌تواند با استفاده از تلفن همراه، کتاب را با امکانات متعدد فناوری نشر دیجیتال در اختیار داشته باشد چرا باید از فضای غیرقانونی استفاده کند؟ امروز «طاقچه» با 150 ناشر مطرح قرارداد منعقد کرده، پس همکاری بهترین راهکار است.
وی با اشاره به نگرانی ناشران درباره امنیت محتوا ادامه داد: اگر شرکت بزرگی مانند «اپل» نمی‌تواند درباره امنیت محتوایش اطمینان صد در صدی بدهد. سرقت از فروشگاه‌های کتاب الکترونیک در درجه نخست موجب نابودی خود ماست چراکه اعتبارمان را از دست می‌دهیم.
صدوقی درباره جلب نظر مردم برای دانلود قانونی کتاب اظهار کرد: نیاز نیست تا مردم را از دانلود غیرقانونی منع کنیم. تجربه خوبِ شیوه عمل در موضوع فروش لوحهای فشرده فیلم‌های سینمایی همزمان یا پیش از اکران در حوزه نشر دیجیتال نیز قابل تکرار است. کمک ناشران در این عرصه نکته اساسی است و موجب می‌شود تا زودتر به نتیجه برسیم.
نظر شما