خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- الهام عبادتی: محمدرضا رستمی که اکنون معاونت ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان را برعهده دارد، پیش از این مشاور امور جوانان وزیر ورزش و جوانان بوده و علاوه بر آن سابقه فعالیت در حوزه جوانان را داشته است. وی همچنین از مدیران کل سازمان ملی جوانان نیز بوده است. رستمی یکشنبه (6 دی‌ماه) در اتاق گفت‌وگوی ایبنا حضور یافت و به پرسش‌های ما درباره نیازهای اطلاعاتی امروز جوانان و آسیب‌ها و کمبودهای این حوزه پاسخ گفت. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
ـ آقای رستمی در ابتدا بفرمایید که آیا پیش از این در وزارت ورزش و جوانان تحقیقات یا کتاب‌هایی درباره اینکه امروز نیازهای مطالعاتی جوانان چیست یا سرانه مطالعه جوانان چقدر است انجام شده یا خیر؟
مطالعات اختصاصی تاکنون در حوزه کتاب انجام نشده است اما ضرورت مطالعه جدی در سطح ملی در حوزه کتاب چه در بخش تولید و مصرف احساس می‌شود. از سویی دیگر با توجه به شرایطی که امروز با آن مواجه هستیم مخاطبان نوجوان و جوان گرایش به سمت محتواهای رسانه‌ای به ویژه رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی دارند که معمولاً این رسانه‌ها محتواهای کوتاه و هدایت‌کننده تولید می‌کنند تا محتواهای عمیق و غنی. بنابراین ضرورت بررسی جدید نیازهای مطالعاتی در این حوزه احساس می‌شود تا از یک سو علایق نوجوانان و جوانان و ظرفیت‌های نویسندگان فعال در این گروه سنی شناسایی شده و از سویی دیگر فرصت‌هایی که از طریق کتاب‌های منتشر شده در این حوزه وجود دارد، احصا و به جامعه معرفی شود.
ـ در وزارت ورزش و جوانان چه حوزه‌هایی در عرصه کتاب مورد غفلت بوده که به اعتقاد شما می‌توان درباره آن کتاب‌هایی سفارش داد یا معرفی کرد؟
در جامعه ما مکتوبات قابل قبولی در حوزه «جوان» وجود ندارد و البته این منحصر به وزارت ورزش و جوانان نیست چرا که می‌توان در دستگاه‌های دولتی و بخش‌های خصوصی نیز تولید کتاب برای قشر نوجوان و جوان را متناسب با نیاز روز مدنظر قرار داد. اما مباحثی که امروز سوال جدی است، بحث هویت دینی جوانان است که دچار چالش شده و لازم است تا با توجه به نیاز روز جوانان و با استفاده از ادبیات قابل قبول محتوای مناسب برای این گروه سنی تولید کرد و به سوالات و شبهات آنها پاسخ داد؛ به طور مثال در این حوزه می‌توان از قالب‌های مختلفی چون رمان و داستان استفاده کرد چرا که روی این دسته از مخاطبان بیشتر تاثیرگذار است. در بحث هویت ملی نیز ما در حوزه جوان با مشکل مواجه هستیم و باید در این زمینه نویسندگان را فعال کنیم تا محتواهای مناسب تولید کنند چرا که تا زمانی که جوان نتواند تکلیفش را با هویت دینی و ملی خود مشخص نکند استقرار و ثبات کافی برای برنامه‌ریزی و آینده شغلی خود ندارد.
در بخش فضای مجازی نیز نیازمند تولید کتاب برای گروه نوجوان و جوان هستیم چرا که اکنون بیشتر کاربران فضای مجازی در ایران نوجوانان و جوانان هستند اما کمتر آثاری تولید شده که بتواند این دسته از مخاطبان را در استفاده از این فضا یاری کند. بنابراین ما در حوزه فضای مجازی و فناوری‌های نوین منابعی نداریم که به جوانان آموزش دهد چگونه از این فضا برای منافع خود و جامعه‌شان بهره بگیرند. متاسفانه تحقیقات نشان می‌دهد تعداد آثار تولید شده در این حوزه به انگشتان یک دست هم نمی‌رسد! در حالی که 89 درصد کاربران فضای مجازی ایرانی را جوانان تشکیل می‌دهند. پس محتوای مکتوب نظری و کاربردی باید در این باره تولید شود.
بحث دیگر موضوع ایام فراغت جوانان است؛ امروز اگر این سوال مطرح شود که یک جوان یا گروهی از جوانان بخواهند برنامه‌های شادی فرعی و جمعی داشته باشند باید از چه الگویی استفاده کنند؟ باید بگویم در این باره هیچ کتابی وجود ندارد که الگوهای متناسب با نیاز روز جامعه و جوانان و همچنین با رعایت چارچوب‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران ارایه دهد، بنابراین کتاب‌های کاربردی که الگوهای فراغتی مختلف به جوانان عرضه کنند، نداریم. عدم ارایه این کتاب‌ها موجب شده که نوجوانان و جوانان به سوی استفاده افراطی از رسانه‌هایی مانند ماهواره و شبکه‌های مجازی بروند و همان‌گونه که می‌دانید این رسانه‌ها فردگرایی را در جامعه ترویج می‌کنند. از سوی دیگر عدم انتشار این کتاب‌ها جوانان را به سمت استفاده از ابزارهایی سوق می‌دهد که آسیب‌های اجتماعی و فردی تولید می‌کند و به طور مثال فردی که مواد مخدر مصرف می‌کند بعدها در گروه‌هایی با افراد خاص حضور می‌یابد.
ـ سوال اینجاست آیا تاکنون با وجود این اولویت‌ها و ضرورت‌ها چرا کتابی متناسب با نیاز جوانان از سوی سازمان متبوع شما ارایه نشده است؟ البته می‌دانیم که این وزارتخانه متولی کتاب و کتابخوانی نیست اما به طور مثال در حوزه جوان این سازمان می‌تواند سفارش‌دهنده محتوا برای کتاب باشد. چرا چنین نیازی در این وزارتخانه شکل نگرفته است؟
البته در حوزه جوان کتاب‌های نظری خوبی تولید شده به طور مثال در دوره‌ای که سازمان ملی جوانان وجود داشته، مطالعات خوبی درباره جوانان صورت گرفته اما به هر حال تعداد کتاب‌های منتشر شده طی 10 سال اخیر کمتر بوده در حالی که تحولات زیادی صورت گرفته اما کتاب‌های جدید تولید نشده است. روی صحبت من بیشتر درباره تولید کتاب‌های کاربردی برای جوانان است با همین نگاه ما در وزارتخانه طی سال جاری و در معاونت جوانان برنامه‌ریزی کردیم که هفت کتاب را به صورت کاربردی با موضوعاتی چون اوقات فراغت، مشارکت اجتماعی، ازدواج، خانواده، سبک زندگی و... تهیه کنیم. این هفت کتاب در قالب دستنامه تا نیمه اول سال آینده منتشر می‌شوند. به هر حال نیاز به تولید کتاب‌های کاربردی در جامعه ما به شدت احساس می‌شود چرا که تولید این کتاب‌ها می‌تواند به جامعه ما کمک کند. از سوی دیگر با توجه به مطالباتی که از سوی خانواده‌ها درباره بن‌بست‌هایی که نسبت به رفتار با نوجوانان و جوانان خود با آن مواجه هستند، وجود دارد، بازار اقتصادی خوبی برای ناشران هست تا با تولید کتاب‌های کاربردی و راهنما به این موضوعات پاسخ دهند.
ـ اگر بخواهید چندین اولویت اصلی برای تولید کتاب در حوزه جوانان توصیه کنید، چه موضوعاتی را پیشنهاد می‌کنید؟
همان طور که گفتم بحث دین، هویت دینی و تاریخ دینی و اسلامی از اولویت‌های ما در این حوزه است؛ بسیاری از ادارات ما در استان‌ها گزارش می‌دهند که خانواده‌ها به طور مثال مطالبه کتاب درباره روایت واقعه عاشورا بدون تحریف و برای گروه سنی نوجوانان و جوانان دارند. به هر حال این ظرفیتی است که در این باره وجود دارد و باید درباره آن کتاب تولید شود. از سوی دیگر با توجه به ترویج فردگرایی توسط فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی نیازمند تولید کتاب در این زمینه هستیم، تا علت کاهش مشارکت اجتماعی جوانان بررسی شود. چون خانواده‌های امروز این دغدغه را دارند که چرا فرزندانشان مشارکت اجتماعی در جامعه ندارند. درباره ایام فراغت هم همان‌طور که گفتم هیچ کتابی وجود ندارد که در این باره الگو بدهد و باعث شود خلا‌هایی که ایجاد شده تا جوانان به سمت فضای مجازی بروند، پر شود بنابراین نیازمند تولید کتاب‌های کاربردی در این حوزه‌ها هستیم.
ـ طی سال‌های اخیر براساس تاپ لیست‌هایی که از کتابفروشی‌ها ارایه می‌شود، کتاب‌هایی که مکاتب عرفانی خاص و یا مثبت‌اندیشی و روانشناسی لایت را آموزش می‌دهند بسیار مورد استقبال قرار گرفته است، به گونه‌ای که مافیای توزیع این کتاب‌ها در کشور ایجاد شده و به محض تولید کتاب، این آثار از سراسر کشور قابل دسترس است. آیا تاکنون به این موضوع توجهی داشته‌اید و فکر می‌کنید علت این امر چیست؟
گرایش به این نوع کتاب‌ها منحصر به ایران نیست و به دلیل موج جهانی بوده که آغاز شده و در آن روانشناسی فردی با مکاتب عرفانی غربی و شرقی آمیخته شده و به کشورهای مختلف رسیده است. نکته قابل توجه این است که روانشناسی فردی و مکاتب عرفانی ارایه شده مبتنی بر شرایط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشورهای خارجی بوده و این موج در جامعه ایران با توجه به اینکه جوانان را به سوی جدایی از محیط اجتماعی دعوت می‌کند، فراگیر شده است.
موضوع اصلی این کتاب‌ها تمرکز بر خود است و تلاش شده تا در این کتاب‌ها فرد از جامعه جدا شده و فردگرایی تقویت شود. در مطالعاتی که صورت گرفته نشان داده شده که این مکاتب به توسعه فردگرایی کمک می‌کند. درست زمانی که این جریان در ایران رایج شد، در اقدام نابجای رسانه ملی برنامه‌های مختلفی در این حوزه در سطحی‌ترین حالت ممکن و در ساعت‌های مختلف تولید و موجب شد تا بازار این کتاب‌ها گرم یا مترجمان آن فعال شوند و حتی گاهی برندهای خاصی هم شکل گرفته است. این جریان آسیب جدی به کشور وارد کرد و به طور مثال در حوزه عرفان موجب شکل‌گیری انحرافات فکری، اخلاقی و رفتاری در جامعه شد. مکتب عرفانی اوشو تاثیر شگرفی در انحرافات ایران و جهان داشت و این سوال مطرح می‌شود که چرا نویسندگان ما در این حوزه با وجود عرفان قوی که در اسلام وجود دارد به سمت تولید محتواهای کاربردی نرفته‌اند تا این خلأها را پر کنند.
ـ چه چشم‌اندازی را در این حوزه در زمان مدیریت خود ترسیم کرده‌اید؟
در حوزه کتاب کارهای مشخصی آغاز شده است؛ به طور مثال همان‌گونه که گفتم در نیمه اول سال آینده هفت کتاب کاربردی با عنوان دستنامه برای نوجوانان و جوانان رونمایی می‌شود. از سوی دیگر دنبال برگزاری جلسه‌های مختلف با موسسه خانه کتاب برای همکاری‌های مشترک اقدامات جدی‌تری در این حوزه صورت می‌گیرد و قرار است کارهای پژوهشی برای کتاب‌های جوانان و نوجوانان انجام شود. همچنین مطالعاتی درباره نویسندگان نوجوان و جوان پایه‌ریزی و جشنواره‌ای هم برای این دسته از نویسندگان راه‌اندازی شود تا به تولید محتوا در این حوزه کمک کند. فعال‌سازی سمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد در سراسر کشور برای ترویج امر کتاب و کتابخوانی نیز یکی دیگر از اولویت‌های ماست که به زودی اجرا می‌شود.
دوشنبه ۱۴ دی ۱۳۹۴ - ۰۹:۲۰
نظر شما