محمدرضا جوادی‌یگانه، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران و رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در پاسخ به این پرسش که آیا کانال‌ها و گروه‌های تلگرامی در حوزه کتاب و کتابخوانی در افزایش سرانه مطالعه تاثیرگذارند یا خیر؟ عنوان کرد: فضای مجازی امکانات خوبی را برای ترویج کتابخوانی در اختیار کاربران قرار می‌دهد به طور مثال کتاب‌های صوتی و برخی اپلیکیشن‌هایی که روی آن‌ها می‌توان کتاب عرضه کرد از جمله این امکانات است اما این گزاره که بگوییم وجود کانال‌های تلگرامی درباره کتابخوانی موجب افزایش سرانه مطالعه می‌شود گزاره اشتباهی است.

وی ادامه داد: کتاب خواندن به صورت رایگان برای مخاطب مضر است چون کتابخوانی عملی است که باید به صورت گرم انجام شود. یعنی شما باید یک کتاب را خریداری کنید و از خواندن آن لذت ببرید مانند خریدن پیتزا و لذت خوردن آن! زمانی که کتابی را رایگان می‌گیرید چه بسا آن را هم مطالعه نکنید. عده‌ای معتقد هستند که کانال‌های تلگرامی موجب افزایش کتابخوانی می‌شود اما در عمل چنین گزاره‌ای رد شده است به طور مثال کانال تلگرامی چیستا یثربی که روی آن داستان‌های خود را که کتابش چاپ نشده ارایه می‌‌کند عملا چه تاثیری در افزایش کتابخوانی داشته است؟

سنجش موفقیت کانال‌های کتابخوانی در فضای واقعی

رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات افزود: منظور من این است که مطالعه این داستان‌ها در فضای واقعی انعکاسی نداشته است بنابراین باید این فضاها وارد فضای واقعی شود و دربار آن گفت‌وگو صورت بگیرد. در واقع موضوعی در تلگرام می‌تواند تاثیرگذار باشد که ما بازده آن را در فضای واقعی ببینیم. برخی از اتفاقاتی که در فضای واقعی می‌افتد، درباره آن در فضای مجازی جک ساخته می‌شود اما شما ببینید درباره کانال چیستا یثربی کجا چنین اتفاقی افتاده است. بنابراین یکی از راه‌های سنجش موفقیت این کانال‌ها یا گروه‌ها این است که ببینیم در فضای واقعی چه نمودی پیدا کرده است.

این استاد جامعه‌شناسی با اشاره به معرفی کتاب توسط شخصیت‌های محبوب مردمی یادآور شد: معرفی کتابی که در برنامه خندوانه صورت می‌گرفت منجر به افزایش فروش می‌شد. چون شخصیتی که مورد اعتماد و محبوب مردم بود یک اثر را مطالعه کرده بود و بعد آن را به مخاطبانش پیشنهاد می‌کرد. این می‌تواند راه خوبی برای ترویج کتابخوانی در سطح جامعه باشد اما کانال‌های تلگرامی کتابخوانی تاثیر چندانی در افزایش سرانه مطالعه ندارد.

کتابخوانی عملی خطی است 

جوادی‌یگانه با اشاره به تفاوت کتابخوانی در اینترنت با کتابخوانی در فضای مجازی توضیح داد: زمانی که آدم‌ها در فضای واقعی کتاب می‌خوانند در کلمات غرق می‌شوند چون کتابخوانی عملی خطی است در حالی که در اینترنت خواندن کتاب، بریده بریده است. امروز متن‌هایی در کانال‌ها و گروه‌های تلگرامی تحت عنوان بریده‌هایی از یک کتاب بین مخاطبان می‌گردد، این متن‌ها هیچ کمکی به کتابخوانی نمی‌کند و تنها اضافه بار اطلاعاتی است که افراد را مضطرب می‌کند اگرچه امروز ذائقه خوانندگان به سمت مطالعه متن‌های کوتاه رفته و مخاطب کم حوصله به سمت کپسولی رفتن آثار رفته است با این وجود مطالعه کتاب در فضای واقعی اگر غوطه‌ور شدن در کلمات باشد، خواندن این جملات کوتاه از کتاب‌ها در اینترنت جت اسکی است.
 
وی تاکید کرد: شما به من نشان بدهید که در فضای مجازی کتابی که خوانده شده بازخورد داشته است و یا حتی ارسال مجدد تکه‌های کوتاهی از یک کتاب در شبکه‌های تلگرامی موجب خوانده شدن آن کتاب شده است.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات گفت: اگر با نگاه علوم اجتماعی به این موضوع بپردازیم اجتماع در مقابل جامعه قرار دارد بدین معنی که اجتماع شامل روابط چهره به چهره افراد است. آنجایی که اجتماع خراب می‌شود جامعه روی آن سوار می‌شود چون روابط در جامعه براساس نیاز افراد به یکدیگر است. فضای مجازی تنها بستری را برای ایجاد ارتباط برقرار می‌کند و نمی‌تواند حس‌های واقعی را به مخاطب منتقل کند. به همین دلیل است که به طور مثال ارسال مجدد، بریده‌هایی از یک کتاب در گروه‌های تلگرامی احساس کتاب خواندن را به افراد نمی‌دهد چون عمقی ندارد.

به گفته این استاد دانشگاه، افراد در این فضا با هجمه‌ای از اطلاعات روبه‌رو هستند و گاهی بدون اینکه یک پیامی را مطالعه کنند آن را برای افراد دیگر ارسال مجدد می‌کنند.

وی یادآور شد: من دوباره می‌گویم که مخالف استفاده از تکنولوژی برای کتابخوانی نیستم اما معتقدم که نباید در این فضا رها شویم و باید به بطن جامعه برگردیم. اگر یک کتاب را خریداری کنیم و آن را بخوانیم قطعاً احساس خواندنی که در ما شکل می‌گیرد با خواندن یک کتاب در فضای مجازی متفاوت و عمیق است.

به گفته جوادی‌یگانه، کتابخوانی در فضای واقعی با کتابخوانی در فضای مجازی تفاوتی ندارد اما یک تکه از کتابی را خواندن و ارسال مجدد آن برای دیگران تاثیری در افزایش سرانه مطالعه ندارد.

باید به سوی کتابخوانی در فضای واقعی برگردیم

این استاد دانشگاه تاکید کرد: ما باید یاد بگیریم که وقت خود را بیهوده در تلگرام هدر ندهیم. درست است که با فیلترینگ شبکه‌هایی چون فیس‌بوک، توییتر و... در ایران تلگرام کارکرد زیادی پیدا کرده اما با این وجود باید در نظر داشت که به جای تلف کردن وقت در این فضا و بحث‌های بیهوده به سوی کتابخوانی در فضای واقعی برگردیم.

وی با بیان اینکه در فضای واقعی باید به دنبال خواندن کتاب‌های مفید و مهم باشیم، گفت: چون عرصه کتاب و کتابخوانی جایی که است که اتفاقاً کار نیکوکردن از پرکردن نیست و خواندن 200 کتاب غیرمهم ارزشی برای شما محسوب نمی‌شود بلکه کافی است شما چند کتاب محدود اما موثر را بخوانید.

جوادی‌یگانه در پایان سخنانش گفت: تحقیقات نشان داده است که تعداد کاراکترهایی که در پیام‌های تلگرامی نوشته می‌شود گاهی به 10 کلمه هم نمی‌رسد. ارسال و جابه‌جایی اطلاعات با این عمق کم قطعاً نمی‌تواند کارکرد چندانی در افزایش کتابخوانی در سطح جامعه داشته باشد. بنابراین به نظر من راهکار اصلی این است که به متن جامعه برگردیم و کتاب را تورق کنیم.