به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کارگاه «صفحه‌آرایی بر کتاب‌های چاپ سنگی» با موضوع بررسی زندگی و آثار میرزا علی‌قلی خویی، استاد نقاشی سیاه‌قلم در کتاب‌های چاپ سنگی دوره قاجار، صبح امروز یکشنبه (9 اسفندماه)،به همت خانه کتاب و با همکاری بنیاد ایران‌شناسی، با حضور پروفسور اولریش مارزلف، شرق‌شناس و پژوهشگر ادبیات فولکلور ایران، دکتر علی بوذری، سردبیر فصلنامه نقد کتاب هنر و علاقه‌مندان این حوزه، در سرای اهل‌قلم برگزار شد.

در ابتدای این مراسم، افراد حاضر در کارگاه خود را معرفی کردند و توضیح مختصری درباره موضوع پروژه تحقیقاتی خود ارائه دادند.

سپس پروفسور اولریش مارزلف، پژوهشگر ادبیات فولکلور ایران در توضیح زندگی میرزا علی‌قلی خویی گفت: قرار است به بیان دیدگاه کاملی از زندگی، آثار و شیوه کار میرزا‌علی‌قلی خویی بپردازیم، چراکه پرداختن به زندگی این افراد، دریچه جدیدی از تحقیق و پژوهش را به روی ما می‌گشاید.

وی ادامه داد: متأسفانه هیچ سندی درباره زندگی علی‌قلی خویی نداریم و نمی‌دانیم در چه سالی و در کجا به دنیا آمده است، اما بر اساس اسم و آثار این فرد می‌توان حدس زد که وی در سال ۱۲۳۰ هجری قمری در شهرستان خوی متولد شده است. به نظرم این فرد یکی از شخصیت‌های هنری برجسته ایران است. در سفری که سال گذشته به شهرستان خوی داشتم، پیشنهاد ساخت مجسمه وی را دادم. مردم باید با این شخصیت بزرگ بیشتر آشنا شوند.

مارزلف با اشاره به تاریخ ورود چاپ سنگی به ایران اظهار کرد: بر اساس شواهد موجود، می‌توان حدس زد که چاپ سنگی در سال ۱۳۴۰ ه.ق وارد ایران شده است اما تصاویر موجود در کتاب‌های اولیه به ما نشان می‌دهد که در ابتدای ورود چاپ سنگی، تصویرگران کار با آن را بلد نبودند چراکه تصویرها چندان دلنشین نیست. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از سال ۶۳ کیفیت تصاویر تغییر می‌کند. بیشتر تصاویر موجود متعلق به علی‌قلی خویی است اما در بسیاری از آنها امضای او مشاهده نمی‌شود. اولین امضای میرزا علی‌قلی خویی مربوط به دو کتاب «بختیارنامه» و «نوش‌آفرین گوهرتاج» است که در سال ۱۲۶۳ تولید شده است.

وی افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد که در ابتدا، تصویرنگاران در امضای آثار خود محافظه‌کارانه عمل می‌کردند، اما با شروع پادشاهی ناصرالدین‌شاه و تغییر پایتخت، هنرمندان با جرات بیشتری اقدام به امضای آثار خود کردند. میرزا علی‌قلی خویی در امضاهای خود از اسامی مختلفی استفاده می‌کرد. برای مثال در سال ۶۷ با عنوان «فراش قبله عالم» آثار را امضا می‌کرد یا در کلیات سعدی که در سال ۶۸ منتشر شده است، نام «بنده درگاه» را برای خود انتخاب کرده است.

نویسنده کتاب «دانشنامه هزار و یک شب» در توضیح آخرین کار میرزا علی‌قلی خویی گفت: تحقیقاتم نشان می‌دهد که کتاب «الف لیله و لیله» و «طوفان البکاء» آخرین آثاری است که او روی آن‌ها کار کرده است، چراکه بعد از این دو کتاب، دیگر امضایی را از او در دسترس نداریم. البته این صحبت مربوط به امروز است و شاید مطالعات ما در آینده نتیجه جدیدی را بیان کند.

وی ادامه داد: میرزا علی‌قلی خویی در طول 10 سال فعالیت خود، حدود 30 عنوان کتاب را امضا کرده است که این کتاب‌ها روی موضوع خاصی تمرکز ندارند و حوزه‌های مختلفی را شامل می‌شوند که شاید زیباترین تصویر در این ۳۰ کتاب، تصویر عروسی حضرت زهرا (س) است به زیبایی هرچه تمام تولید شده است.

مارزلف با اشاره به امضاهای مختلف علی‌قلی اظهار کرد: حدود ۴۵ امضا از او جمع‌آوری کرده‌ایم اما جالب است که بدانید تنها دو امضا شبیه به هم هستند و سایر امضاها متفاوت از یکدیگرند. طی مطالعات مختلفی که بر آثار او داشتیم، خصوصیات منحصر به فردی را از وی جمع‌آوری کردیم که بر اساس آن می‌توان تصاویر امضا نشده را نیز شناسایی کرد.

وی افزود: با توجه به خصوصیات علی‌قلی اگر به کتاب‌های منتشر شده در آن سال‌ها دقت کنیم می‌توان گفت که او در حدود ۲۵ کتاب حضور داشته است اما امضای او در این کتاب‌ها مشاهده نمی‌شود و گویا او بر اساس دلایل مشخص، از امضای این تصاویر خودداری کرده است.

این پژوهشگر ادبیات فولکلور ایران در توضیح نکات مجهول این شخصیت هنری گفت: حدود ۱۵ سال است که با علی بوذری در این حوزه تحقیق و پژوهش می‌کنیم و با دیدن تصاویر می‌توانیم حدس بزنیم که تصویر متعلق به میرزا علی‌قلی خویی است یا نه، اما باید گفت که هنوز مسائل زیادی وجود دارد که ما نتوانستیم آنها را حل کنیم.

در ادامه این جلسه، پروفسور اولریش مارزلف به بررسی تخصصی آثار میرزا علی‌قلی خویی پرداخت و دستاوردهای پژوهشی خود را برای حضار توضیح داد.

کارگاه «صفحه‌آرایی بر کتاب‌های چاپ سنگی» با موضوع بررسی زندگی و آثار میرزا علی‌قلی خویی، استاد نقاشی سیاه‌قلم در کتاب‌های چاپ سنگی دوره قاجار، با همکاری موسسه خانه کتاب و بنیاد ایران‌شناسی برگزار شد.