به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، مراسم بزرگداشت یکصد و سومین زادروز دکتر منوچهر ستوده از پایه‌گذاران دانش ایران‌شناسی نوین از سوی کانون انجمن‌های صنفی راهنمایان گردشگری سراسر کشور و با حمایت خانه طبیعت گردی ایران دوشنبه 28 تیرماه در ایوان عطار مجموعه فرهنگی- تاریخی سعدآباد برگزار شد.
 
منوچهر ستوده؛ اعتمادالسلطنه زمان خود بود

استاد غلامرضا سحاب، مدیر موسسه دنیای جغرافیای سحاب و فرزند زنده‌یاد عباس سحاب، بنیان‌گذار دانش کارتوگرافی ایران ضمن با ارزش خواندن برگزاری این مراسم آن را مقدمه‌ای برای بزرگداشت سایر شخصیت‌ها و خادمان فرهنگی این مرز و بوم دانست و ارزشمندی این مراسم را در خودجوش و مردمی بودن آن خواند.

وی با اشاره به ارتباط کاری که سال‌ها میان دکتر ستوده و استاد عباس سحاب برقرار بود، در بیان جایگاه حرفه‌ای دکتر ستوده تصریح کرد: اعتمادالسلطنه نخستین فردی است که در دوره ناصرالدین شاه به مطالعه در حوزه جغرافیای تاریخی ایران پرداخت. بعد از او منوچهر ستوده را می‌توان اعتمادالسلطنه دوران خود دانست و در زمان امروز نیز دکتر محمدباقر وثوقی چهره‌ای سرشناس در حوزه جغرافیای تاریخی ایران است.

سحاب در بخشی دیگر از سخنانش با اشاره به رفاقت دیرینه دکتر ستوده با مرحوم ایرج افشار گفت: این دو تجربه سفرهای بسیاری را در کنار هم داشته ‌و به نقاط گوناگون کشور سفر کرده‌اند. نقاطی که بیشتر روی آن کار شده منطقه شمال ایران بود، اگرچه روی نواحی دیگر کشور همچون کرمان و برخی شهرهای جنوبی نیز مطالعاتی داشته‌اند.

وی در ادامه کتاب از «آستارا تا استارباد» دکتر ستوده را اثری شاخص و منحصر به فرد در حوزه مطالعه جامع روی شهرهای نوار جنوبی دریای خزر دانست و عنوان کرد که هر محققی که بخواهد پیرامون شهرهای شمالی کشور مطالعاتی داشته باشد ناگزیر باید به این اثر مراجعه کند.

این مجموعه‌دار نقشه‌های قدیمی یادآور شد: اهمیت کار ستوده در مطالعات میدانی اوست که در شرایط دشوار و بدون وسیله و امکانات کافی اقدام به سفر به نواحی گوناگون و ناشناخته ایران کرده است. او اطلاعات خود را یا از طریق مشاهده و یا از طریق ارتباط با مردم بومی یک منطقه و مطالعه و بررسی فرهنگ آن مردم به دست آورده است.

سحاب ضمن بر شمردن زمینه‌ها و شیوه‌های مطالعاتی دکتر ستوده خاطرنشان کرد: مفهوم واقعی سفر همان شیوه‌ای است که فرهنگ‌پژوهانی همچون منوچهر ستوده و ایرج افشار در پیش گرفته بودند، چراکه سفرهای آنان بیانگر مفهوم واقعی ایران‌شناسی است. متاسفانه امروزه تعریفی که از گردشگری وجود دارد و صورت می‌گیرد با مفهوم واقعی ایران‌شناسی ارتباط ندارد، چراکه مسافران کمتر به دنبال یادگیری و شناخت نسبت به جوامع محلی و مقصد سفر خود هستند.
 
جغرافیاشناسی را از ستوده پایه گرفتم

استاد سید عبدالله انوار از پیشکسوتان معاصر نسخه‌شناسی ایران نیز در ادامه این مراسم ضمن بیان خاطراتی از آشنایی خود با منوچهر ستوده که به واسطه ایرج افشار صورت گرفت، گفت: این آشنایی زمینه‌ساز ورود من به حوزه مطالعه نسخ خطی و نسخه‌پژوهی بود.

وی با بیان اینکه جغرافیاشناسی را از ستوده پایه گرفتم، خطاب به جوانان توصیه کرد: هیچ‌گاه از معاشرت با مردم دانا روی برنگردانید، چراکه راهگشای زندگی انسان است و ستوده نیز در این زمینه یاری‌گر من بود.

مفاهیم عمیقی که در نوشته‌های ستوده نهفته است

پرویز شجاعی ‌پارسا، دبیر اجرایی این مراسم با اشاره به برگزاری جشن یکصد سالگی تولد استاد در سال 92 برگزاری جشن یکصد و سه سالگی استاد را نیز اقدامی در راستای پاسخگویی به خدمات ایشان دانست و تصریح کرد: بخشی از تلاش‌های اعضای کانون انجمن‌های صنفی راهنمایان گردشگری سراسر کشور نیز در گذر این سال‌ها برای معرفی بیشتر این چهره ماندگار تعریف شده است.
 
وی با بیان اینکه خدمات دکتر ستوده تا ابد در حافظه تاریخی این سرزمین و مردمان آن باقی خواهد ماند، ادامه داد: آثار به جای مانده از دکتر ستوده چون کتاب‌ها و مقالات الگویی برای نسل جدید است تا بازبینی کنند که در کجای تاریخ این سرزمین ایستاده‌‌اند.

پارسا تصریح کرد: متاسفانه دنیای مدرن با تمام جاذبه‌هایش سرعت نجومی دارد و فرصت تامل و درنگ را از بشر امروزی گرفته است. همگام شدن با این سرعت هرگز نباید به قیمت فراموش شدن مفاهیم عمیقی باشد که در لابه‌لای خطوط و نوشته‌های بزرگانی چون استاد ستوده نهفته است.
 
حق ستوده بر گردن شمیرانات و سعدآباد

محمد حیدری، معاون مجموعه تاریخی فرهنگی سعدآباد از دیگر سخنرانان این مراسم با بیان اینکه مجموعه سعدآباد همواره به عنوان نگین گردشگری شمیران مطرح بوده است، گفت: دکتر ستوده حق بسیار زیادی بر گردن شهرستان شمیرانات و مجموعه سعدآباد دارد.

وی تالیفات ستوده را میراث ارزشمندی برای افرادی دانست که می‌خواهند با جغرافیای تاریخی کشورمان به خوبی آشنا شوند و تصریح کرد: کتاب جغرافیای تاریخی شمیران از منابع مطالعاتی مهم در بخش تاریخ تهران و شمیرانات است؛ اطلاعاتی که در این کتاب در رابطه با مجموعه سعدآباد، قنات‌ها و بناهای تاریخی آمده همچنان برگ مهمی از تاریخ مجموعه سعدآباد و پژوهش‌های مرتبط را رقم می‌زند.

مسوول روابط عمومی مجموعه تاریخی و فرهنگی سعدآباد ادامه داد: مطالعه آثار ستوده گام برداشتن در جغرافیای کشور با هدف شناخت فرهنگ ایرانی و مقاصد ناب گردشگری ایران است. آثار وی از بهترین منابع برای شناخت تاریخ ایران و فرهنگ و جغرافیای کشورمان است.
وی در خاتمه جایگاه راهنمایان گردشگری را در راستای انتقال داشته‌های فرهنگی ایران و معرفی آنان بسیار مهم ارزیابی کرد و راهنمایان گردشگری را نمایندگان فرهنگی کشور دانست که می‌باید همگام با سایر فرهنگ‌پژوهان در این عرصه فعالیت کنند.
 
 دکتر ستوده؛ بنیان‌گذار گردشگری روایت محور

رضا دبیری‌نژاد، مدیر موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک نیز به عنوان دیگر سخنران این مراسم ستوده و هم دوره‌هایش را نخستین نسل از ایران‌شناسان آکادمیک ایران معرفی کرد و گفت: پیش از این مطالعات ایران‌شناسی از سوی شرق‌شناسان اروپایی صورت می‌گرفت که هدف آنان نیز مطالعه ایران برای دست‌یابی به منابع کشورمان و به عبارتی استعمار بود.

وی ضعف کار ایران‌شناسان غربی را عدم برخورداری آنان از نگاهی ملموس نسبت به فرهنگ ایران عنوان کرد و افزود: مزیت کار ایران‌شناسان ایرانی نسبت به هم‌تایان اروپایی خود در این بود که این افراد با نگاهی ایرانی به مطالعه ایران می‌پرداختند و بزرگ‌ترین اقدام این افراد ایران‌نگاری بود.

دبیری‌نژاد سفر را لازمه کار ستوده و دیگر همکاران او دانست و گفت: ستوده و امثال او سعی کردند که ایران را از نگاه ایرانیان و با کمک گرفتن از ابزاری به نام سفر به ما معرفی کنند تا به این وسیله ما را قدرشناس داشته‌های کشورمان کنند.

وی سفرهای دکتر ستوده و سایر ایران‌شناسان ایرانی را سفرهایی تجربه‌گرا دانست و ادامه داد: این افراد در سفرهای خود به دنبال مقصد نبودند، بلکه قرار گرفتن در مسیر سفر و آشنایی و مطالعه هر آنچه که در این مسیر قرار داشت و آن را تجربه می‌کردند هدف اصلی سفر آنان بود و از آن مهمتر اینکه هدف نهایی آنان ثبت و انتشار هر آنچه بود که در طول سفر تجربه کرده بودند.

مدیر موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با بیان اینکه امروز انجام چنین مطالعاتی به صورت انفرادی دشوار و زمان‌بر است، تصریح کرد: راهنمایان گردشگری این فرصت را دارند تا در کنار یکدیگر و به صورت یک شبکه در طول سفرهایشان مطالعات دقیق‌تری در حوزه ایران داشته باشند و چنین اتفاق‌های مشابهی را رقم بزنند.

وی اضافه کرد: دکتر ستوده و ایرج افشار در مطالعات خود نگاه همه جانبه‌ای را مورد توجه قرار داده بودند و در ضمن مطالعه پیرامون هر موضوع به منابع پیشین تدوین شده در این رابطه نیز توجه می‌کردند که لازم است توجه به نگاه همه جانبه و همین‌طور منابع پیشین را نیز به عنوان یک الگو در دستور کار خود قرار دهیم.

دبیری‌نژاد در خاتمه گفت: آثار دکتر ستوده روایت‌ سفرهای مطالعاتی این ایران‌شناس است و چنانچه قرار است ما نیز به گردشگری روایت محور که به تازگی به عنوان شکل جدیدی از گردشگری مطرح شده است دست یابیم می‌توانیم آثار به جای مانده از ایشان را به عنوان منبع الهام برای خلاقیت در حوزه گردشگری مورد توجه قرار دهیم.
 
لیلی حکیم، راهنمای گردشگری، نیز از دیگر سخنرانان این مراسم بود که در ادامه به بیان خاطرات خود از آشنایی با استاد پرداخت.

مراسم بزرگداشت یکصد و سومین سالروز دکتر منوچهر ستوده با اجرای موسیقی زنده و خواندن شعر معروف «خون است دلم برای ایران» نیز توسط گروه موسیقی «فروزان» و همین‌طور برش کیک تولد یکصد و سه سالگی دکتر منوچهر ستوده توسط استاد عبدالله انوار به عنوان استاد پیشکسوت و همچنین آرمان یوسفی کودک 10 ساله  حاضر در مراسم صورت گرفت.

دکتر جواد صفی‌نژاد، استاد جغرافیا و پدر علم قنات ایران، سعید بختیاری، مدیر موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، محمدعلی فیاضی، مدیر کل اداره کمیته ملی طبیعت‌گردی و جمعی از مدیران سازمان میراث فرهنگی نیز از دیگر مهمانان این مراسم بودند.

 منوچهر ستوده فروردین ماه سال جاری و در سن 103 سالگی درگذشت.