خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ صنعت چاپ یکی از موارد ضروری در کشور برای نشر اطلاعات به‌شمار می‌آید. این در حالی است که این صنعت با مشکلات عدیده‌ای مانند علمی نبودن صنعت چاپ، قوانین سنگین مالیاتی و به‌روز نبودن ماشین‌آلات چاپ مواجه است.
 
ارائه وام و اعتبار با بهره کم به صنعت چاپ و کاهش مالیات‌های ارزش‌افزوده، توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه و کمک به آحاد کم‌درآمد برای خرید کتاب را می‌توان از جمله راهکارهای بُرون‌رفت از این مشکلات برشمرد.
 
در این میان، به منظور آگاهی بیشتر از وضعیت فعلی صنعت چاپ و چاپخانه‌داران و همچنین راه‌های حل مشکلات این صنف از جامعه، پای سخنان مهدی ناظمی‌پناه، کارشناس و مدرس چاپ نشستیم. وی تأکید دارد که چاپخانه‌داران سنتی و سرمایه‌گذاران صنعت چاپ باید با یک چرخش منطقی به سمت کشف بازارهای جدید بروند تا برای آن‌ها مزیت رقابتی ایجاد کند. مشروح گفت‌وگوی ناظمی‌پناه را در ادامه بخوانید.
 
اکنون چاپخانه‌ها به‌ویژه چاپخانه‌های مرتبط با کاغذ و کتاب، با چه چالش‌ها و مشکلاتی رو‌به‌رو هستند؟
 
در ابتدا باید به این نکته توجه کرد که با توجه به ظهور اینترنت و پیشرفت و گوناگونی انواع ابزارهای استفاده از آن و همچنین رشد روزافزون چاپ دیجیتال، طبیعتاً با کاهش تقاضا برای چاپ سنتی در حوزه کتاب و مطبوعات مواجه هستیم.

ضمناً تیراژهای کتاب‌ها کاهش یافته و چه بسا در برخی موارد، استفاده از چاپ دیجیتال برای تولید کتاب‌ها مقرون به صرفه‌تر است. طبیعتاً با چنین وقایعی، تعدادی از چاپخانه‌های سنتی از دور خارج می‌شوند و به‌نظر من این کاملاً طبیعی است.
 
اینها واقعیت‌هایی است که ما باید بپذیریم و لازم است تا چاپخانه‌داران سنتی و سرمایه‌گذاران صنعت چاپ با یک چرخش منطقی به سمت کشف بازارهای جدید بروند تا برای آن‌ها مزیت رقابتی ایجاد کند. نصب و راه‌اندازی امکانات خدمات تکمیلی و سایر خدماتی که بازارهای جدیدی به‌عنوان مثال در حوزه تولید محصولات چاپی لوکس و یا بسته‌بندی برای چاپخانه‌های سنتی ایجاد کند، یکی از این روش‌هاست.
 
وقتی امروزه از صنعت چاپ صحبت می‌شود، فقط منظور چاپ محصولات فرهنگی از جمله کتاب و مطبوعات نیست. چاپ و تولید محصولات مرتبط با صنعت بسته‌بندی، همگی در محدوده فعالیت‌های صنعت چاپ قرار می‌گیرند و این تغییر ذهنیت در مدیران کشور هم باید اتفاق بیفتد که چاپ، فقط چاپ کتاب نیست. اما به هرحال این را هم باید گفت که چاپخانه‌های تولید محصولات فرهنگی و هم چاپخانه‌های تولید محصولات چاپ تجاری و بسته‌بندی کشور از برخی مشکلات مشترک رنج می‌برند.
 
به‌عنوان مثال، افزایش نرخ ارز در طی سالیان اخیر، هزینه تولید را بالا برده، زیرا بسیاری از قطعات و مواد اولیه مصرفی چاپ مثل کاغذ و مرکب از خارج از کشور تأمین می‌شود. از طرف دیگر، به‌روز کردن تجهیزات و ماشین‌آلات صنعت چاپ هم با توجه به همین افزایش نرخ ارز مشکل شده است.
 
براساس شنیده‌های من از چاپخانه‌داران، شرایط دریافت وام‌های بانکی هم برای سرمایه‌گذاری در صنعت چاپ سخت و پُرهزینه است و بازپرداخت سود آن‌ها در توان بسیاری از چاپخانه‌داران نیست. همچنین براساس گفته‌های اتحادیه چاپ، مالیات‌ها و مالیات بر ارزش افزوده هم به معضلی برای چاپخانه‌داران تبدیل شده است.
 
این رقابت‌های ناسالم میان خودِ چاپخانه‌داران نیز تراژدی خنده‌داری است. آموزش‌های فنی ضعیف، رعایت نکردن اصول کنترل کیفیت و ناآشنایی و اعتقاد نداشتن چاپخانه‌داران به استانداردهای بین‌المللی هم باعث شده تا از سال‌های دور تاکنون، همچنان با معضل تکراری و همیشگی کیفیت پایین و غیرقابل اعتماد در محصولات و خدمات چاپی روبه‌رو باشیم. وجود چاپخانه‌های متعدد دولتی که در رقابت با چاپخانه‌های خصوصی دست بالا را دارند نیز موضوع قابل تأملی است.
 
برای بُرون‌رفت از این چالش‌ها،چه پیشنهادی برای دولت و همچنین اهالی چاپ دارید؟
 
پیش از هر چیز، همه ما نیاز به تغییر نگرش داریم. به درجه اهمیت این صنعت و پتانسیل‌های فراوان آن برای ایجاد فرصت‌های شغلی و رهایی از وابستگی در واردات برخی محصولات چاپی باید نگاهی دوباره کرد و با مشورت آگاهان، متخصصان و دلسوختگان این صنعت، برنامه‌ای جامع برای رفع مشکلات آن تدوین کرد. بدون کار آماری دقیق و متعاقب آن بدون برنامه‌ریزی به جایی نمی‌رسیم. به‌نظرم همین امروز هم به شدت به انجام مطالعات آماری در حوزه واردات و تولید این‌گونه محصولات چاپی نیاز داریم.
 
وضعیت واردات و صادرات چاپخانه‌ها در ایران به چه صورت است؟ برای افزایش تولید داخلی به‌ویژه در حوزه کاغذ چه پیشنهاداتی دارید؟
 
طبق آماری که مدیرکل دفتر چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد، سال گذشته بیش از ۱۴۰ هزار تُن محصولات چاپی به کشور وارد و کمتر از ۱۰ درصد آن صادر شد.
 
بخش عمده واردات هم شامل انواع بسته‌بندی‌ها است؛ بسته‌بندی‌هایی که در بخش‌های مختلف صنعتی کشور از جمله غذایی و دارویی مصرف می‌شوند. طبق آمارها در این حوزه به میزان قابل توجهی، انواع محصولات بسته‌بندی را از چین و ترکیه و برخی دیگر کشورها واردات داریم. به‌نظرم باید به‌طور دقیق بررسی شود که واقعاً چرا ما محتاج به واردات از ترکیه و چین هستیم و راهکارها به سرمایه‌گذاران داخلی ارائه شود.
 
به یاد داشته باشید از آلمان، آمریکا، ژاپن و بسیاری دیگر از کشورهای اروپایی صاحب در این صنعت، نام نمی‌بریم بلکه از ترکیه، چین، عربستان، امارات، هند واردات می‌کنیم این‌ها کشورهایی هستند که غیر از چین، خودشان هیچ جایگاه قابل اعتنایی در تولید ماشین‌آلات و مواد اولیه چاپ ندارند و البته خودِ چینی‌ها هم قطبی در صنعت چاپ به حساب نمی‌آیند و جایگاهی در تولید ماشین‌آلات و مواد اولیه چاپ دست‌کم با کیفیت بالا ندارند.
 
در حوزه کاغذ هم با نبود مواد اولیه سلولزی کافی و سرمایه‌گذاری سنگین موردنیاز برای تأسیس کارخانه‌های تولید خمیر و کاغذ روبه‌رو هستیم. به‌نظر بنده این واقعیت تردیدناپذیر که با کمبود چوب و مواد اولیه سلولزی روبه‌رو هستیم، نیاز به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت در حوزه‌های جنگل‌کاری، آب و زراعت چوب و تسهیل واردات چوب دارد.
 
از طرف دیگر، باید با ارائه مشوق‌های مختلف و تسهیل شرایط، سرمایه‌گذاران قدرتمند داخلی و خارجی را مجاب کنیم که سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این بخش منطقی است، زیرا تجربه ثابت کرده که سرمایه‌گذاری‌های بخش‌های دولتی یا سازمان‌های وابسته به دولت به سرانجام خوبی منجر نشده است. چوکا نمونه بارز این موضوع است و معدود کارخانه‌های فعال باقی مانده هم از مشکلات کیفیتی در تولیدات خود رنج می‌برند.
 
درباره وضعیت ماشین‌های چاپی (کهنه یا به‌روز بودن آنها) در چاپخانه‌ها سخن بگویید.
 
فکر می‌کنم از نظر عمر و کیفیت ماشین‌آلات به‌ویژه چاپ در حال حاضر در وضعیت بدی نیستیم، اما به‌نظر من با توجه به مشکلاتی که در حوزه واردات ماشین‌آلات نو و سرمایه‌گذاری‌های جدید داریم، خطر فرسودگی و کهنسال شدن تجهیزات و ماشین‌آلات صنعت چاپ کشور احساس می‌شود.
 
مهدی ناظمی‌پناه، کارشناس ارشد علوم و صنایع چوب و کاغذ از دانشگاه تهران، مدرس و شاغل در صنعت چاپ از 10 سال پیش تاکنون، مدیر گروه پیشین دانشگاه چاپ علمی کاربردی (فرهنگ و هنر شماره 5) و مؤلف دو کتاب فنی ـ تخصصی در حوزه صنعت چاپ (کتاب «کاغذ در چاپ»، و کتاب «رنگشناسی و کنترل کیفیت در چاپ») است.