به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست نقد و بررسی کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» با حضور دکتر سید حسن عرب، استادیار بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، دکتر حسن ذوالفقاری، مدیر آموزش زبان فارسی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی و محسن حسام‌مظاهری، مولف کتاب یکشنبه 18 مهرماه در سرای اهل قلم برگزار شد. سخنان دکتر ذوالفقاری را اینجا بخوانید.

دکتر سید حسن عرب، دکترای فلسفه و استادیار دایره‌المعارف بزگ اسلامی در نشست نقد و بررسی کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» با اشاره به نام آن گفت: عنوان کتاب بسیار پریشان است؛ روی جلد کتاب فرهنگ ذکر شده اما در مقدمه آمده که این اثر یک دانشنامه است. معلوم است مولف دقتی در تمایز میان فرهنگ با دانشنامه قائل نشده است. ضمن اینکه بهتر بود که روی جلد «فرهنگ سوگ در شیعه» می‌آمد زیرا این کتاب بر آیین‌های شیعه متمرکز شده است.
 
وی افزود: در رابطه با مدخل‌های کتاب مثلا در حرف (الف) ارضی آمده که منظور منصور ارضی، یکی از مداحان مشهور کشورمان است. پرسش این است که چرا حاج محمد علامه نیامده که 50 تا 60 سال در این کشور مداحی کرده است؟ ضمن اینکه می‌توان مداحان دیگری را نیز به این مدخل اضافه کرد.
 
این استادیار دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ادامه داد: در مدخل «حسینیه» نام حسینیه ارشاد، اعظم و جماران آمده که باید پرسید در این فرهنگ شیعه، حسینیه دیگری نیست. سوالی که پیش می‌آید این که چرا نگاه ایران‌گرایانه دارید؟ مگر حسینیه کربلائی‌ها در کربلا و یا حاج عبدالله مداح و واعظ در کربلا در تعریف شما از حسینیه و مداح جای نمی‌گیرد؟
 
عرب اظهار کرد: همچنین مدخل «شفاهت» آمده اما «توسل» نیامده است. از طرفی در میان پژوهشگران تعزیه، نام پیتر چلکوفسکی، تعزیه‌نویس آورده شده اما از جابر عناصری، پژوهشگر تعزیه در کشورمان سخنی به میان نیامده است! در حالی که متن برخی مدخل‌ها با استناد به کتاب‌های عناصری تالیف شده است.
 
وی بیان کرد: به نظر می‌رسد در گزینش دامنه مدخل‌ها نگاه اصولی و منطقی وجود نداشته و بیشتر به آنچه که آشکار و در دسترس بوده، اکتفا شده است، برای مثال در مدخل «هیئت» نام «هئیت رزمندگان» اسلام ذکر شده و گویی «هئیت قنات‌آباد» که 250 سال سابقه و «پیرعطا» با 100 سال، مورد توجه مولفان قرار نگرفته است.
 
این پژوهشگر حوزه فلسفه عنوان کرد: شیوه ارجاع در کتاب علمی و قابل دفاع نیست مثلا در مدخل «خطیب» مطالبی گنجانده شده، برای اینکه دریابم این متن از کدام منبع است، نشانی ارجاع آن به صورت جزئی ذکر نشده و برای فهم آن باید کل منبع را بخوانیم.
 
دامنه آئین‌های «فرهنگ سوگ شیعی» فراتر از عاشوراست

محسن حسام‌مظاهری، مولف کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» درباره انتقادهای مطرح شده گفت: درباره عنوان کتاب باید بگویم که آیین‌های گنجانده شده در کتاب اختصاص به عاشورا ندارد و انتخاب نام کتاب یکی از مهم‌ترین و دشوارترین مباحث ما بود و اگر مداخل کتاب را مرور کنید متوجه می‌شوید که فراتر از عاشوراست. اگرچه بخش زیادی از آن صبغه عاشورایی دارد، زیرا فرهنگ آیینی ما در مقایسه با عاشورا قابل قیاس نیست. اما مناسبت‌های دیگر مانند ایام فاطمیه و 21 رمضان و... نیز ذکر شده است.
 
وی افزود: درباره مداخل و شخصیت‌هایی که در کتاب آمده، این حق را قائل شوید که تفکری پشت این انتخاب‌ها بوده و با بحث و گفت‌وگو درباره تاثیرگذاری افراد، شخصیت‌ها و مکان‌ها تصمیم‌گیری شده و در کتاب ذکر شدند اما در بازتابی که کتاب داشته، به این نتیجه رسیدیم که باید بیان معیارها در ویراست بعدی شفاف‌تر شود تا دلیل انتخاب ما برای مخاطب قابل درک باشد.
 
سردبیر فصلنامه هابیل ادامه داد: در مدخل‌نگاری تنها به مطالعات کتابخانه‌ای اکتفا نشده و همان‌طور که به تنوع مولفان اشاره شد در تالیف برخی مقاله‌ها از پژوهشگران بومی و تحقیقات میدانی استفاده شده است. ضمن اینکه نتوانستیم درباره برخی آئین‌ها، حتی یک جمله در منابع پیدا کنیم و نگارش مقاله جزء با پژوهش میدانی امکان‌پذیر نبود. ضمن اینکه باید بگوییم در رابطه با آئین‌های سوگ با فقر منابع مواجه هستیم و برای اینکه بسیاری از آنها حفظ شود باید هرچه سریع‌تر ثبت شوند.
 
حسام‌مظاهری بیان کرد: آئین‌های سوگ در ایران بسیار متنوع است و ما در این کتاب ادعا نکردیم که همه آنها را پوشش دادیم بلکه امیدواریم توانسته باشیم بخشی از آن را منتقل کرده باشیم. از طرفی با توجه به اینکه کتاب هر پنج سال ویرایش خواهد شد و برخی مطالب به آن افزوده می‌شود در تلاش هستیم که برخی آئین‌های کشور عراق و لبنان را نیز به آن بیفزاییم و با برخی پژوهشگران این کشورها نیز ارتباط برقرار کردیم تا مقاله‌هایی را تالیف کنند.