تولید علم، برپایه پژوهش شکل می‌گیرد و پژوهش، بدون استناد به محتوای علمی، اعم از میدانی، آزمایشگاهی و مکتوب متقن، بی‌اساس است. پژوهشگران در جریان پژوهش، سهم عمده‌ای را به مقالات علمی و کتاب‌های اصیل می‌دهند؛ به‌عبارت دیگر همان‌گونه که چشم، عضو اصلی بدن انسان، برای دریافت اطلاعات به حساب می‌آید، این دو دسته منبع، ابزار کار پژوهشگر هستند.
لزوم توجه به منابع مختلف برای دریافت اطلاعات و گاه تولید آن با پاسخ به پرسش «بدون مستندات علمی چه اتفاقی برای جریان تولید علم می‌افتد؟» روشن‌‌تر می‌شود. بین کتاب و تولید علم و فعالیت‌های پژوهشی رابطه‌ای دو سویه برقرار است؛ به تعبیر دیگر، بدون کتاب، پژوهش شکل نمی‌گیرد و تولید کتاب، بدون پایه‌های پژوهشی نیز اگر نامعتبر نباشد کم‌مایه است. تولید کتاب‌های علمی و تخصصی در ایران فرآیند‌ی است که از سوی ناشران دولتی، نیمه دولتی و خصوصی، همچنین مراکز نشر در دانشگاهها پیگیری می‌شود.
اهداف اسناد بالادستی و چشم‌انداز ایران در سال 1404 همچنین نقش دانشجویان در دستیابی به این اهداف با نگاه مبنایی با ارتقاء وضعیت نشر دانشگاهی در همه رشته‌ها پیوند دارد. مدیریت نشر دانشگاهی در چند بُعد قابل بررسی است.
نخست «تولید محتوای با کیفیت با توجه به تحولات علمی دنیا و به تعبیر دیگر تاکید بر روزآمدی متون دانشگاهی» است، بی‌توجهی به این مهم آسیب‌هایی از جمله عقب‌ماندگی علمی به‌واسطه تدریس مباحث تکراری را برای جامعه دانشگاهی کشور در پی دارد.
«نیازسنجی» که بر شناسایی نیاز آحاد ملت و جامعه دانشگاهی استوار است در ردیف بعدی اولویت‌های مدیریت نشر داشگاهی قرار می‌گیرد. نیازسنجی از یک سو به معنای پاسخ به پرسش‌‌های مخاطب اصلی، یعنی دانشجو و از سوی دیگر ایجاد فرصتی برای طرح پرسش است. ذهن دانشجوی کاوشگر با مطالعه کتاب در طول زمان تحصیل علاوه بر فراگیری مبانی، مباحث عمومی و تخصصی بر اساس آنچه آموخته پرسش نیز تولید می‌کند.
سومین موضوع در جریان مدیریت نشر دانشگاهی «توجه و تاکید بر توانمندی دانشگاهیان برای تولید کتاب با رویکرد بومی» است. تولید کتاب بومی، یا کتاب با محتوای بومی نیازمند توجه به سنگ‌بنای پژوهش است. مدعیان تولید کتاب بومی در بازار نشر دانشگاهی اندک نیستند البته «نه هر که سر بتراشد قلندری داند» بلکه «هزار نکته باریک‌تر ز مو اینجاست»
مدیریت نشر دانشگاهی، علاوه بر به‌کارگیری سازوکار مناسب علمی با هدف شناسایی کتاب برپایه دستاورد‌های بومی باید به ظرفیت‌های واقعی زمینهساز برای تالیف واقعی توجه کند. شناسایی ظرفیت واقعی به معنای پاسخ به پرسش «مولف تا چه اندازه برای تولید کتاب به منابع آزمایشگاهی دسترسی دارد؟» یا به‌عنوان مثال «جامعه آماری پژوهش وی تا چه میزان قابل تعمیم است؟» بنابراین تولید کتاب بومی در بحث کلان از یک سو به بودجه پژوهشی برای تامین نیاز‌های مولف آشنا با روش تحقیق و از سوی دیگر به امکانات پژوهشی است. شناسایی این ظرفیت‌ها، داوری علمی را تسهیل می‌کند و اعتبار کتاب را نیز افزایش می‌دهد.
مدیریت نشر دانشگاهی در گام بعدی باید به پژوهشهای دانشجویان مقاطع کارشناسی‌‌ارشد و دکترا که در قالب پایان‌نامه، رساله و مقالات علمی تولید می‌شود، توجه کند. تشویق این عده از جامعه دانشگاهی به تالیف کتاب زمینهساز تربیت نسل مولف خواهد شد.
نشر الکترونیک، دیگر موضوع در زمینه مدیریت نشر دانشگاهی است. کاهش هزینه‌های تولید کتاب همچنین همیاری دانشگاهها برای پیشگیری از آسیب به محیط زیست و ارائه آسان‌تر خدمات به مخاطبان در چند سال اخیر نشر الکترونیک به‌عنوان یک اولویت مهم دانشگاهها تبدیل کرده است.
اقدام برخی دانشگاهها در حذف چرخه تولید کتاب کاغذی نشان از اهمیت این شیوه تولید کتاب برای دانشگاه‌هاست. پیشگامی نهاد مهم دانشگاه در تولید کتاب الکترونیک موجب خواهد شد تا دیگر ناشران نیز در این مسیر با اطمینان بیشتری قدم بگذارند و بر سخن معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر وجود خطرات کمتر در نشر الکترونیک در مقایسه با نشر کاغذی تامل بیشتری کنند.
شرایط سیاسی با بسیاری از موضوعات امروز جامعه پیوند خورده و هرگونه تغییر یا تحولی در این عرصه از مواضع سیاسی تاثیر می‌گیرد. وضعیت تبادلات علمی نیز از این حلقه جدا نیست. بعد از لغو بخشی از تحریم‌های اعمالی از سوی کشور‌های غربی علیه ایران دسترسی به منابع و پایگاه‌های علمی نیز تا حدودی برای دانشگاهیان امکان‌پذیر شد. بهره‌گیری از فرصت ایجاد شده برای تبادلات علمی با کشور‌های صاحب‌نام در عرصه‌های فناوری و البته معرفی دستاورد‌های دانشمندان ایرانی از دیگر برنامه‌های یک مدیر نشر دانشگاهی به حساب می‌آید.
«وضعیت نشر دانشگاهی در گفتوگو با روسای ناشران دانشگاهی» عنوان خط خبری ایبنا همزمان با بازگشایی دانشگاهها بود. محور پرسش سلسه گفتوگوها به موضوعاتی از جمله عملکرد گذشته، برنامه‌های آتی، نشر الکترونیک، چالش‌ها و مشکلات عمده نشر دانشگاهی و تاثیر تقویت روابط بین‌الملل در وضعیت لغو بخشی از تحریم‌ها اختصاص داشت.
در جدول زیر متن کامل گفتوگو با 6 تن از روسای مراکز نشر دانشگاهی گردآوری و نکته کلیدی آن نیز آمده است. برای مطالعه بیشتر گفتوگوها بر کلید واژه «اینجا» کلیلک کنید.
| ردیف | عنوان مصاحبه‌شونده | جمله کلیدی | مطالعه در ایبنا |
| 1 | حمید‌رضا شهابی، رئیس انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر | انتشارات دانشگاه امیرکبیر در حوزه نشر به عرصه بین‌المللی توجه می‌کند/ تاثیر شمارگان کتاب دانشگاهی از رشد نشر دیجیتال | اینجا |
| 2 | فرید‌زاده، رئیس کتابخانه مرکزی، مرکز نشر و اسناد دانشگاه شهید بهشتی | منابع فارسی دانشگاه شهید بهشتی در مرکز توجه دانشگاه‌های دنیاست/ مجموعه 20 جلدی «گنج‌نامه» یک طرح ملی است | اینجا |
| 3 | حمدمهدی روحانی مشهدی، مدیرعامل موسسه انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف | حال نشر دانشگاهی خوب نیست/ استوار بودن نظام آموزشی بر پژوهشهای خارجی | اینجا |
| 4 | رضا دیبا، مدیر تولید و نشر آثار علمی دانشگاه امام صادق(ع) | هدفمان تولید 100 عنوان کتاب در سال است/ پیوستن دانشگاه امام صادق(ع) به ناشران دیجیتال | اینجا |
| 5 | امیر زند‌مقدم، رئیس مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی(ره) | توزیع و فروش کتاب مهمترین مشکل نشر دانشگاهی است/ تولید دو مجموعه «تک‌نگاشت» و «آزفا» | اینجا |
| 6 | سید نجم‌الدین امیرشاه‌کرمی، رئیس انتشارات دانشگاه تربیت مدرس | چاپ سنتی کتاب در دانشگاه تربیت مدرس متوقف شده است/ توسعه همکاری با ناشران مطرح بین‌الملل | اینجا |
نظر شما