به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) مسعود کوثری، امروز سه‌شنبه (18 آبان) طی نشست خبری گزارشی از روند برگزاری دومین دوره کتاب سال اعضای هیات علمی دانشگاه‌های سراسر کشور «نشان دهخدا» در حوزه علوم انسانی ارایه کرد و گفت: این جشنواره به بررسی و ارزیابی کتاب‌های دانشگاهی در حوزه علوم انسانی که توسط استادان دانشگاه و هیأت علمی‌های پژوهشکده‌ها به رشته تحریر درآمده، می‌پردازد. سال گذشته در پایان آبان‌ماه نخستین دوره برگزار شد و از برگزیدگان و شایستگان تقدیر با اهدای جوایز تجلیل به عمل آمد.
 
وی از ارسال 440 کتاب توسط استادان و ناشران مرتبط با دبیرخانه دومین دوره جایزه نشان دهخدا خبر داد و افزود: از میان این تعداد 17 کتاب نامرتبط بود که در فرایند داوری حذف شد و از میان 423 اثر، 289 کتاب به مرحله دوم، 130 کتاب به مرحله سوم، 23 کتاب به مرحله چهارم و در نهایت 11 کتاب به مرحله نهایی راه پیدا کرد و از میان این 11 اثر سه اثر برگزیده و 8 اثر نیز شایسته تقدیر شدند.
 
کمترین و بیشترین آثار در دوره دوم
وی با بیان اینکه در دوره دوم در 8 حوزه از علوم انسانی کتاب برگزیده وجود نداشت، اظهار کرد: در آثار ارسالی به ترتیب رشته‌های فلسفه، عرفان و ادیان، تاریخ و جغرافیا، زبان و ادبیات فارسی، فقه، اصول و علوم قرآنی و حوزه هنر بیشترین فراوانی را داشته‌اند.
 
کوثری با اشاره به ویژگی ممتاز دومین دوره یادآور شد: امسال برخلاف سال گذشته اطلاع‌رسانی خوبی صورت گرفت و ناشران بیشتری در این دوره شرکت کردند در حالی که سال گذشته جشنواره ناشناخته‌تر بود. امسال لوح تقدیر برگزیدگان به امضای سه وزیر، علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر کار و رفاه اجتماعی و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌رسد. همچنین نمایندگانی از هر سه دستگاه در دبیرخانه جشنواره حضور داشتند و در فرایند انتخاب و داوری آثار مشارکت کردند.
 
به گفته مدیر انتشارات علمی و فرهنگی، علوم اقتصادی، مدیریت و حسابداری و فناوری اطلاعات، اطلاع‌رسانی و کتابداری کمترین فراوانی را به خود اختصاص داده‌اند.
 
هدف ما تقویت تولیدات آکادمیک و دانشگاهی است 
وی در بخش دیگری از این نشست در پاسخ به سوال خبرنگار ایبنا مبنی بر راهکارهای اندیشیده شده در این جشنواره برای جلوگیری از غلبه آثار ترجمه‌ای به تالیفی در حوزه علوم انسانی گفت: خوشبختانه این جشنواره مختص به آثار تالیفی است و آثار ارسالی باید تالیفی باشند تا به فرایند نگارش کتاب خوب در کشور کمک کنند.
 
وی در همین باره، درباره ملاک‌های داوری این دوره توضیحات ارایه کرد و افزود: داوری کتاب‌ها در دو بخش شکلی و محتوایی صورت می‌گیرد در بخش شکلی صفحه‌آرایی، طراحی جلد و ... مدنظر است و در بخش محتوایی نوآوری مستند بودن و به روز بودن از ملاک‌های مهم ماست. چون همان‌گونه که می‌دانید امروز اغلب کتاب‌ها کپی‌برداری از یکدیگر هستند و سطح آموزشی ما به همین دلیل نازل شده بنابراین در رده‌های ارزیابی، آثار اینچنینی حذف شده و کتاب‌هایی که بالای 90 امتیاز را بتوانند از داوران کسب کنند می‌توانند برگزیده شوند.
 
کوثری در پاسخ به سوال دیگر خبرنگار ایبنا مبنی بر تمایز این جشنواره با سایر جشنواره‌های مشابه ارزیابی کتاب در کشور گفت: ما در حوزه علوم انسانی کمتر جشنواره‌ای را داریم که به صورت ویژه آثار تالیفی توسط نویسندگان و استادان دانشگاهی را مدنظر قرار گیرد. بنابراین هدف ما از برگزاری این جشنواره تقویت تولیدات آکادمیک و دانشگاهی است و می‌خواهیم با ارزیابی آثار نوعی احوالپرسی در حوزه علوم انسانی در دانشگاه‌های کشور داشته باشیم.
 
به گفته وی، اکنون وضعیت ترجمه آثار در بخش دانشگاهی و خصوصی به قدری زیاد شده که کمتر کسی به خودش زحمت نگارش کتاب خوب را می‌دهد. وضعیت بدی که در آن قرار داریم ضایعه بزرگی برای علوم انسانی در کشور است و این جشنواره می‌خواهد استادان و نهادهای تصمیم‌گذار مانند وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را متوجه وخامت وضعیت کند و به رشد آثار کمک کند.
 
جشنواره به دنبال بومی‌سازی علم در دانشگاه است
کوثری با تاکید بر اینکه این جشنواره به دنبال بومی‌سازی علم در دانشگاه است، گفت: استادان ما باید حاصل تجربیات خود را تالیف کنند و پس از چند سال در سطح بین‌المللی باید به شرایطی برسیم که ناشران خارجی تقاضای ترجمه کتاب در حوزه علوم انسانی را داشته باشند این هدف دور از دسترس است اما می‌توان به آن رسید فقط مستلزم تلاش و ارزیابی کتاب‌های علوم انسانی است.
 
وی تاکید کرد: امروز ناشران دانشگاهی نتوانستند فعالیت مناسبی داشته باشند از سوی دیگر سهم ترجمه در بخش خصوصی زیاد شده و برآیند این دو موضوع این وضعیت را در حوزه علوم انسانی رقم زده است. کتاب‌های مشترکی نیز که از سوی استادان و دانشجویات تالیف می‌شود به قدری زیاد است که در نهایت می‌تواند منجر به دانشجویی شدن کتاب‌های دانشگاهی شود و این خطر بزرگی است که باید مراقب آن بود چرا که منزلت دانشگاهی را پایین می‌آورد. امروز وضعیت ما در بخش مقالات علمی این چنین است به گونه‌ای که در نشریات خارجی درباره این موضوع مطالبی نوشته شده است.

کوثری در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر اینکه در حوزه علوم انسانی بیش از هرچیز نیازمند فهم خود هستیم، گفت: این موضوع برای ما بسیار کاربردی‌تر است چرا که اکنون یکی از مشکلات ما حجم پژوهش‌های کاربردی در حوزه جامعه‌شناسی و روانشناسی است بدون اینکه مصرف خاصی برای ما داشته باشد. ما نیازمند این هستیم که در علوم انسانی دوباره بیندیشیم و به نحوه استدلال کتاب نوشتن برگردیم همان‌گونه که در رشته تاریخ کتاب‌هایی توسط استادان بزرگی نوشته می‌شد و پس از آن نویسندگان خارجی با تطبیق اسناد دوباره آن را کتاب می‌کردند و ما دوباره آنها را ترجمه می‌کردیم و در این فرایند اغلاط زیادی به وجود می‌آمد.
 
وی تصریح کرد: در علوم انسانی بیش از کاربردی بودن باید متوجه وضعیت خودمان شویم و امیدوارم که با توجه به حضور سه وزیر در این جشنواره شرایط علوم انسانی در کشور بهتر شود. 
 
نسل نویسندگان علوم انسانی رو به انقراض است
مدیر انتشارات علمی و فرهنگی در بخش دیگری از سخنانش به وضعیت تولید علم در دانشگاه‌های کشور در حوزه علوم انسانی در کشور اشاره کرد و گفت: به طور مثال ما در سال گذشته در حوزه ارتباطات اثری نداشتیم اما امسال کتاب‌های خوبی در این حوزه نوشته شده که در سال بعد داوری خواهد شد در بخش علوم اجتماعی نیز وضعیت ما به همین شکل است. به هر صورت شرایط تولیدات علمی در حوزه علوم انسانی خوب نیست و نسل نویسندگان علوم انسانی رو به انقراض است و تعداد نویسندگانی که حاضرند وقت صرف کنند و کتاب ارزشمند بنویسند کم است. البته در این میان حوزه‌هایی چون تاریخ، فلسفه، ادبیات و علوم دینی مقاومت کرده‌اند اما به نظر می‌آیند دچار سستی شدیم و هر روز حجم آثار ترجمه‌ای در بخش تاریخ و فلسفه در حال افزایش است.
 
به گفته این استاد دانشگاه، رشد پژوهش‌ها در حوزه روانشناسی و جامعه‌شناسی موجب کم شدن تالیف شده چرا که استادان تمایل دارند با توجه به انتفاع مالی این کار و زمان صرف شده با نهادهای پژوهشی قرارداد ببندند تا اینکه کتاب بنویسند.
 
کوثری در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه در حوزه علوم انسانی به صورت متمرکز کتاب‌های دانشگاهی داوری نشده اظهار کرد: البته دانشگاه تهران دوره‌های متعددی از جایزه کتاب سال دانشگاهی را برگزار می‌کند، از سوی دیگر جشنواره فارابی در این حوزه صبغه تحقیقاتی دارد و جایزه‌ای که به صورت ویژه به ارزیابی کتاب‌ها اختصاص داشته باشد نداریم.
 
دهخدا مظهر اعتماد به نفس و سختکوشی
این مقام مسئول درباره علت انتخاب دهخدا برای نشان این جشنواره گفت: اگر چه دانشمندان ایرانی کم نداریم اما دهخدا نماینده زحمت و رنج متمادی طی دو دهه برای نگارش کتاب است و او می‌تواند سمبلی برای علوم انسانی به واسطه پشتکارش باشد البته مانند دهخدا افرادی دیگری چون شهیدی، زرین‌کوب و نجف دریابندری داشته‌ایم اما دهخدا سمبل استمرار سختکوشی در این حوزه است و این می‌تواند به ما نشان دهد که می‌توانیم با تحمل سختی‌ها در این حوزه رو به جلو حرکت کنیم و البته دانش خودمان را به روز کنیم تا بتوانیم عرض اندام داشته باشیم.

وی ادامه داد: اکنون در حوزه فلسفه 200 سال است که چرخه حرکت ما کند شده و حتی توقف کرده است. در تاریخ نیز متاسفانه استادانی چون عباس اقبال آشتیانی و یا پیرنیا نداریم و به همین دلیل تکیه ما بر تاریخ‌های نوشته شده توسط دانشگاه کمبریج و آکسفورد است و به همین دلیل اعتماد به نفس خودمان را از دست داده‌ایم. دهخدا مظهر اعتماد به نفس و سختکوشی برای ماست.
 
کوثری در پاسخ به این سوال که آیا این جشنواره کاربردی کردن کتاب‌های علوم انسانی را مدنظر قرار داده گفت: امروز دانشگاه به سمت فرمالیسم و صورت‌گرایی حرکت کرده است نگارش یک کتاب متوسط، یک ساعت زمان می‌برد در حالی که نگارش یک مقاله پژوهشی یک ماه زمان می‌طلبد بنابراین تالیف یک کتاب معادل سه مقاله پژوهشی است بنابراین استادان ترجیح می‌دهند به جای تالیف کتاب به سمت تالیف مقاله مشترک با دانشجو حرکت کنند.
 
وی همچنین افزود: ما ارزیابی خود را در این حوزه در پایان جشنواره اعلام می‌کنیم و نمایندگان سه وزارتخانه حاضر نیز می‌توانند با استفاده از این ارزیابی‌‌ها تدابیری را برای سامان‌دادن عوامل کاهش تالیف کتاب بیندیشند. به طور مثال ارزیابی استادان بر این اساس می‌تواند تغییر کند.