«دانشمندان ایرانی - اسلامی در حوزه نجوم»، «بررسی وضعیت آموزش نجوم در ایران»، «امکان‌سنجی آموزش نجوم در دوره‌های آموزشی مدارس ایران»، «جایگاه نجوم در نشانگر‌های سواد علمی» عنوان‌های چهار فصل کتاب هستند.
نویسنده در نخستین فصل کتاب به معرفی شخصیت علمی و آثار دانشمندانی مانند ابوالوفا محمد بوزجانی، عبدالرحمان صوفی رازی، ابوعلی حسن‌بن حسن‌بن هیثم بصری، ابوالفتح عبدالرحمن خازنی، پرداخته است.
ابوالوفا محمد بوزجانی
ابوالوفا محمد بوزجانی یا ابوالوفا محمد‌بن یحیی‌بن اسماعیل ین‌عباس ریاضیدان و منجم بزرگ ایرانی است که حدود هزار سال پیش در روستای بوژگان تربت جام زاده شد. او تحصیلات ریاضی خود را نزد دایی خود ابو‌عبد‌الله محمد‌بن عنبسه» آموخت و در سال 348 هجری قمری به عراق که در آن زمان پایتخت خلافت شرقی بود سفر کرد و تا پایان عمرش در آن‌جا زندگی کرد.
درباره فعالیت این دانشمند نیز می‌خوانیم: «در عراق به‌صورت آخرین نماینده برجسته مکتب ریاضی - نجومی در‌آمد و به تالیف کتاب‌های مهم خود پرداخت و با همکارانش در رصدخانه بغداد به رصد مشغول شد.»
بوزجانی آثاری درباره اشکال هندسی متساوی‌الاضلاع به وسیله یک فتحه پرگار با دانشمند معاصر خود ابوالحسن عبدالرحمان بن‌عمر صوفی رازی همفکر بود. نویسنده به فعالیت‌های این دانشمند اشاره کرده و تشریح میکند که وی در استخراج جیب زاویه 30 درجه راهی را کشف کرد که نتیجه آن تا هشت رقم با مقدار واقعی sin30 درجه مطابقت دارد.
بوزجانی همچنین نخستین کسی است که شعاع دایره را برابر با یک گرفت و به این وسیله توانست در تکمیل جداول مثلثاتی اقدام کند و نسبت ظل معکوس زاویه به قطر ظل زاویه که نسبت سینوس زاویه به شعاع دایره است از کشفیات وی به شمار می‌آید. تسلط و تاثیر وی در پیشرفت مثلثات علت اصلی شهرت وی محسوب می‌شود.
آثار و تالیفات بوزجانی
بوزجانی از آخرین شارحان و مترجمان آثار یونانی به عربی بود. شرح‌‌هایی بر آثار اقلیدس و دیوفانتوس و ابرخس و خوارزمی نوشت.
در دومین فصل کتاب نویسنده درباره جایگاه نجوم در کشور آورده است: «رصدخانه دانشگاه خوا‌جه‌نصیر‌‌الدین تبریز دو تلسکوپ بزرگ به قطر‌های 60 و 40 سانتی‌متر دارد. در حالی که قطر آینه تلسکوپ بزرگ‌ترین تلسکوپ‌های دنیا به 10 متر رسیده و در کشورهای همسایه ایران همچون ارمنستان، قطر بزرگ‌ترین تلسکوپ 5/2 متر است و کشور جنگ‌زده عراق در حال ساخت رصد‌خانه‌ای با تلسکوپ سه متری است. دیگر نمی‌توان گفت که همچون گذشته کشور ما در بین صاحبان بزرگ‌ترین رصد‌خانه‌های دنیا قرار دارد.»
درباره مولفه‌های امکان‌سنجی استقرار آموزش نجوم در مدارس به 19 نکته از جمله 1ـ نگرش مثبت مسئولان و مدیران به آموزش نجوم، 2ـ عوامل اجرایی (مدیر،معاون، و...) علاقه‌مند به آموزش نجوم، 3ـ تسلط معلمان به اینترنت برای استفاده از یافته‌های علمی و دسترسی به مطالب جدید نجوم، علاقه‌مندی و آشنایی معلمین علوم تجربی به آموزش نجوم، وجود متصدی مخصوص آموزش نجوم برای آماده‌سازی و را‌ه‌اندازی تجهیزات آموزش نجوم و آگاهی دادن به اولیا و مربیان در مورد مزایای آموزش نجوم و کم‌خطر بودن فعالیت‌های عملی صورت گرفته برای دانش‌آموزان اشاره کرده است.
آنچه باید دانش‌آموزان درباره نجوم بدانند موضوع محوری چهارمین فصل کتاب است. نویسنده به سه مقوله شامل «ترکیب کیهان و مقیاس و زمان و فضای آن»، «اصولی که ظاهرا جهان براساس آن‌ها عمل میکند» و این‌که «چگونه دیدگاه نوین از جهان شکل گرفت» اشاره دارد. به‌عنوان نمونه تشرح میکند که دانش‌آموزان پایه پنجم باید بدانند که «الگوی ستارگان در آسمان، هرچند که در طول شب به‌نظر می‌‌رسد که حرکت می‌کنند، ثابت است و ستارگان مختلف را در فصل‌های مختلف می‌توان دید. تلسکوپ شکل ظاهری اجسام دوردست آسمانی، از‌جمله ماه و سیارات را بزرگ میکند.»
در ادامه این مطلب می‌خوانیم: «تعداد ستارگانی که با تلسکوپ می‌توان دید بسیار بیشتر از ستارگانی است که با چشم غیر‌مسلح دیده می‌شود. جای ستاره‌ها نسبت به ستارگان تغییر میکند. زمین یکی از چند سیاره‌ای است که به دور خورشید و ماه به دور زمین می‌گردد. ستارگان مانند خورشید هستند، بعضی بزرگ‌ترند و بعضی کوچک‌تر، ولی همه آن‌قدر دورند که به شکل نقطه‌های نورانی دیده می‌شود.»
نخستین چاپ کتاب «آموزش نجوم در ایران از دیروز تا امروز» با شمارگان یک‌هزار نسخه در 148 صفحه، به بهای 9 هزار تومان از سوی انتشارات «آثار فکر» به بازار نشر عرضه شده است.
نظر شما