به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نعمت‌الله فاضلی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در نشست مسأله‌شناسی کتاب در ایران که امروز جمعه (15 اردیبهشت‌ماه) در فرهنگسرای کتاب سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد طی سخنانی با اشاره به چالش خواندن و مساله کتاب بر ایران گفت: یکی از مولفه‌های ساختاری جامعه توسعه‌یافته و مدرن این است که الگوی ارتباط میان مردم نهادها و سازمان‌ها ارتباط مکتوب خواندن، نوشتن، معرفت‌شناسی مکتوب و ... باشد. جامعه مدرن جامعه کتاب است بدین معنی که مشروعیت و مقبولیت کتاب از طریق خواندن، نوشتن، کتابت و ... سامان می‌یابد. در جامعه کتاب به عنوان رسانه نقش اصلی در بنیادهای فکری و شناختی جامعه دارد.
وی ادامه داد: جامعه مدرن از طریق کتاب مفاهیم شناختی پیچیده و انتزاعی را برای سامان به زندگی تربیت انسان، گسترش نظم و ... فراهم می‌کند. جامعه مدرن جامعه کتاب است بدین معنی که اگر چه در جامعه پیشامدرن کتاب امر دیرین و تاریخی است اما عمومیت نداشته است. در حالی که در جامعه مدرن کتابت و کتاب همگانی است و مجموعه‌ها و سازمان‌های مختلفی برای گسترش کتاب و کتابت ایجاد شده است.
فاضلی با تاکید بر اینکه یکی از مهم‌ترین مولفه‌های سنجش وضعیت جامعه از لحاظ پیشرفت این است که آن جامعه به چه میزان به کتاب نزدیک شده یا فاصله دارد؟ افزود: مساله جامعه کتاب مساله تشریفات، ذوق یا علاقه افراد نیست حتی مساله این نیست که آیا مردم باید کتاب بخوانند یا نخوانند. مساله این نیست که سرانه مطالعه کم است یا زیاد. مساله اصلی در جامعه کتاب این است که ساختارها، سیستم‌ها و نهادها به چه میزان توانسته‌اند کتابت، کتاب، خواندن و نوشتن را به‌عنوان مولفه اصلی پیش‌برنده کارها در جامعه نهادینه کنند و به‌عبارت دیگر به چه میزان جامعه توانسته الگوهای فرهنگی و مجموعه عوامل تشکیل‌دهنده ساختاری جامعه را براساس کتاب استوار کند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تاکید کرد: جامعه کتاب جامعه توسعه‌یافته است و این بدین معنی است که چقدر به کتاب نزدیک شده و توانسته متن را به‌عنوان ستون فقرات جامعه قرار دهد چرا که جامعه فقیر جامعهای است که متن ندارد. متن چیزی است که جامعه خودش را در آن بازنمایی می‌کند و امکان عقلانیت متن محور را در جامعه فراهم می‌کند بنابراین متن مجموعه‌ای از کلمات تنها نیست.
فاضلی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به نقل‌قول برخی که جامعه امروز را جامعه تصویری می‌دانند، گفت: رسیدن به جامعه تصویری و مجازی به‌معنی نادیده‌گرفتن جامعه کتاب نیست و جامعه تصویری هم وقتی می‌تواند توسعه‌یافته باشد که ابتدا جامعه کتاب در آن شکل گرفته باشد.
به‌گفته این استاد دانشگاه، اگرچه طی صدسال اخیر در کشور ما سرمایه‌گذاری‌های بسیاری روی آموزش و گسترش کتاب و کتابخوانی صورت گرفته است اما هنوز به جامعه کتاب و متن‌محور نرسیده‌ایم و شاید بتوان گفت جامعه ما اکنون جامعهای نیمه‌کتاب است.
فاضلی در ادامه به 5 دیدگاهی که درباره مساله کتاب طی سال‌های اخیر مطرح شده اشاره کرد و افزود: نخستین رویکرد گفتمان مطالعه است که براساس آمار ادعا دارد مردم به چه میزان مطالعه می‌کنند. دیدگاه دوم گفتمان روانشناختی است که براساس مولفه‌های روانی علل کتابخوانی یا کتاب‌نخواندن مردم را تفسیر می‌کند اما گفتمان اقتصادی نیز تلاش دارد تا براساس مولفه‌های بازار کتاب علل کاهش یا افزایش مطالعه را توضیح دهد.
وی ادامه داد: در دیدگاه چهارم نیز بحث مدیریت فرهنگی مطرح می‌شود که تلاش می‌کند مساله مطالعه را در عدم دسترسی به کتاب شرح دهد. اما دیدگاه پنجم به دنبال این است که با تشریح تکنیک‌های مختلف مانند تندخوانی و ... رغبت به‌مطالعه را در میان مردم افزایش دهد.
این استاد دانشگاه با انتقاد از تمامی دیدگاه‌های موجود گفت: کیفیت خواندن چیزی نیست که بتوان آن را با دیدگاه‌های آماری، اقتصادی، روانشناختی، مدیریت فرهنگی و ... تحلیل کرد.
طی سال‌های اخیر اگرچه در ایران تلاش‌های مختلفی از سوی نهادها و سازمان‌های ذیربط صورت گرفته اما همچنان براساس هزینه‌هایی که کردیم فاصله بسیاری تا جامعه کتاب داریم چرا که مساله کتاب باید در چارچوب‌های بزرگتری فهمیده شود.
فاضلی در همین باره توضیح داد: مساله کتاب در ایران معاصر مساله نهادهای مرتبط به آن شیوه نهادی کردن کتاب در جامعه است. متاسفانه سیستم آموزشی ما در عدم نهادینه شدن این موضوع نقش اساسی داشته‌اند. بدین معنی که نظام آموزشی اغلب کتاب را به‌عنوان یک رسانه ایدئولوژیک می‌بیند و نظام آموزش عالی ما میل به خواندن و نوشتن را در دانشجویان سرکوب می‌کند. به‌عبارت دیگر نگاه ابزارگرایانه نظام آموزشی به علم موجب شده تا کتاب در جامعه به ابتذال کشیده شود.
این استاد دانشگاه یادآور شد: امروز موسساتی مانند گاج و قلم‌چی به‌خاطر پول و سرمایه کتاب را در جامعه به لجن کشیدند. چرا که دغدغه بسیاری از این ناشران علم نیست تنها به منفعت تجاری خود می‌‌اندیشند. باید بدانیم اگر جامعه کتاب نداشته باشیم رو‌به زوال حرکت می‌کنیم و انسان‌ها قربانی آن می‌شوند. تحول معنایی که کتاب باید در جامعه ایجاد کند توسط موسساتی مانند قلم‌چی و گاج صورت نمی‌گیرد و ما باید به‌دنبال رها کردن کتاب از سیطره پول و ارزش‌های اقتصادی باشیم.
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در بخش پایانی سخنانش با تاکید بر اینکه باید به متن و زندگی با کلمات برگردیم گفت: امروز مساله کتاب در جامعه ما ناشر، خواننده، قیمت کتاب و ... نیست بلکه سیستم و نهادهایی است که ارزش‌های سیاسی، تجاری و اقتصادی را بر ارزش‌های اخلاقی سیطره داده‌اند.
سیاُمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «یک کتاب بیشتر بخوانیم» و با ریاست سیدعباس صالحی از 13 تا 23 اردیبهشت در مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب میزبان علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی خواهد بود.
جمعه ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۶ - ۱۵:۰۲
نظر شما