به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دو کتاب «سیاست‌های دولت‌های اروپایی در بلوچستان» و «تحولات تاریخی و جغرافیایی بلوچستان از ظهور صفویه تا سقوط قاجاریه» تالیف مریم ابراهیمی از سوی انتشارات جهاد دانشگاهی به چاپ رسید.
تأثیرپذیری نخبگان بلوچ از شعارهای مترقیانه مارکسیست‌ها
کتاب «سیاست‌های دولت‌های اروپایی در بلوچستان (1344 ـ 907ه.ق)» در سه فصل «رقابت‌های استعمارگران»، «بلوچستان در هنگامه جنگ جهانی اول» و «پیامدهای سیاست‌های بکار گرفته شده در دوران جنگ جهانی اول...» تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه مرزی بلوچستان در جنوب شرقی را با تکیه بر نقش قدرت‌ها به‌ویژه روسیه و انگلستان بررسی می‌کند.
نویسنده در «درآمد کتاب» نوشته است: «دوره سوم، دوره پس از تجزیه بلوچستان است که با درگیری‌های انگلیسی‌ها با قبایل بلوچ در دو سوی مرزهای سیاسی آغاز شد و با انعقاد قرارداد 1907 م و تقسیم ایران و ورود و فعالیت آلمانی‌ها شدت گرفت و مرزهای شرقی اهمیت ویژه‌ای یافت. این حوادث منجر به درگیری و وارد آمدن خسارات عمده‌ای در بلوچستان و مرزهای جنوب شرقی ایران شد و دولت مرکزی در خلال این دوره‌ها به دلایل مختلف در شرایط کاملا انفعالی قرار گرفته و عملا چندان اثرگذار نبود.»(ص12)
در مقدمه کتاب با اشاره به موضوع مدنظر مولف می‌خوانیم: «پژوهش حاضر تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه مرزی بلوچستان در جنوب شرقی را با تکیه بر نقش قدرت‌ها خصوصا روسیه و انگلستان بررسی می‌کند. نخست تحولات این منطقه با نگاهی به اوضاع کلی دوره صفویه، افشاریه و زندیه به اختصار مورد ملاحظه قرار گرفته و سپس از آغاز دوره قاجار، به تفصیل حوادث، تحولات و سیاست‌های به‌کار گرفته شده مرتبط با این منطقه، از سوی دولت مرکزی ایران و دولت‌های روس و انگلیس در یک دوره حدود یکصد و چهل سال مورد بررسی قرار می‌دهد.»(ص14)
«رقابت‌های استعمارگران» فصل نخست کتاب است که در رابطه با شیوع قاچاق اسلحه در منطقه بلوچستان آمده است: «مسلم است تجارت اسلحه در بلوچستان و مسلح شدن ساکنان این منطقه با چند هدف صورت می‌گرفت یکی سود حاصل از تجارت اسلحه، سود خوب و سرشاری بود که نصیب بلوچ‌ها می‌شد، چنان‌که مأموران دولت روسیه در سال‌های 1908 م / 1327 هجری گزارش کرده‌اند: «در بلوچستان همه ارزاق رو به گرانی گذاشته است، اما در عوض قیمت سلاح به علت قاچاق بدون مانع آن از خارج مخصوصا از مسقط رو به تنزل است، تقریبا در هر آبادی، چه خود بلوچ و چه تجار هندو، دکان‌های فروش سلاح باز کرده‌اند.»(ص91)
فصل دوم «بلوچستان در هنگامه جنگ جهانی اول» نام دارد که مولف درباره شورش‌ها و حرکت‌های اعتراضی بلوچ‌ها آورده است: «شورش بهرام‌خان از نظر انگلیسی‌ها بسیار مهم تلقی شده بود. چون اگر جلوی آن گرفته نمی‌شد، پیامدهای زیانباری را برای انگلیسی‌ها به همراه داشت. یکی از مهم‌ترین علمیات‌های بلوچ‌های معترض، عملیات رُباط بود. رُباط ناحیه‌ای است در خاک پاکستان امروزی که در شمال بلوچستان قرار دارد و حدود 50 کیلومتر با زاهدان امروزی فاصله دارد. این عملیات در راستای اعلان همکاری بلوچ‌ها با آلمان‌ها واقع شد.»(ص120)
«پیامدهای سیاست‌های به کار گرفته شده در دوران جنگ جهانی اول...» در فصل سوم جای گرفته که مولف در آن با اشاره به نفوذ جریان‌های چپ می‌نویسد: «با اینکه فعالیت‌های چپ مارکسیست در بلوچستان بسیار کندتر از دیگر نواحی ایران بود و «رهبری حرکت‌های سیاسی در بلوچستان ایران در دست نخبگان سنیت جامعه بلوچ بود اما نخبگان تحصیلکرده شهری نقش فعالی در حرکت‌های سیاسی بلوچستان داشتند، خصوصا در بلوچستان شرقی تلاش‌هایی برای خلق هویت قومی به وجود آمده است و چون بلوچ‌های ایران تحت تاثیر تحصیل‌کردگان بلوچ در نواحی شرق بودند تحولاتی در بین آنان به وجود آمد.
فعالیت‌های جنبش‌ها و حرکت‌های مارکسیستی در دوره رضاخان به گونه‌ای دیگر نیز در بلوچستان موثر واقع شد و آن تأثیرپذیری از شعارهای مترقیانه‌ای بود که مارکسیست‌ها در ایران سر می‌دادند و این شعارها در برخی نواحی ایران خود را نشان می‌داد و این امر باعث شده بود حتی نخبگان سیاسی بلوچستان و رهبران قبایل به فعالیت‌های سیاسی محلی‌گرا دست بزنند. این همان حرکت و شعاری بود که انگلیسی‌ها در این برهه زمانی با آن سخت مخالف بودند.»(ص150)
کتاب «سیاست‌های دولت‌های اروپایی در بلوچستان» تالیف مریم ابراهیمی در 170 صفحه، شمارگان یکهزار نسخه و به قیمت 13 هزار تومان از سوی انتشارات جهاد دانشگاهی منتشر شده است.
مقدمات تجزیه بلوچستان در دوره فتحعلی‌شاه
همچنین کتاب دیگر مریم ابراهیمی «تحولات تاریخی و جغرافیایی بلوچستان از ظهور صفویه تا سقوط قاجاریه (1344 ـ 907ه.ق)» است که به فراز و نشیب حضور قدرت‌های خارجی و تحولات ناشی از آن در جنوب شرق ایران پرداخته است.
در سطوری از مقدمه کتاب درباره مرزهای بلوچستان می‌خوانیم: «سلسله قاجاریه سیاست واحد و مشخصی در جنوب شرقی ایران نداشت. جنگ‌های طولانی با روس و مناقشات با عثمانی همراه با آشوب‌های داخلی، ضعف اقتدار حاکمیتی و وابستگی برخی رجال قاجاری به بیگانگان توأم با کم‌اطلاعی و بی‌خبری آنان از سیاست‌های جهانی و رقابت‌های استعماری باعث ناتوانی در اعمال قدرت در جنوب شرق ایران و نهایتا ناگزیری آنان به مماشات و تمکین در قبال فشار انگلیس در تعیین مرزها و جدایی بلوچستان شد.»(ص9)
فصل نخست کتاب با عنوان «منبع‌شناسی و نقد آن در حوزه بلوچستان» است که درباره سفرنامه‌ها آمده است: «از دیگر منابع مهم تحقیق در دوره قاجاریه برداشت‌ها و مشاهدات سیاحان و مأموران خارجی و ایرانی است که تحت عنوان سفرنامه از خود بجای گذاشته‌اند، عصر قاجار یکی از غنی‌ترین دوره‌های تاریخ ایران از نظر تعداد سفرنامه‌هاست. سیاست خاص شاهان قاجار و رویه آنان نیست به کشورهای خارجی و نیز توجه این کشورها نسبت به شرق و ثروت‌ها و امکانات نهفته در این منطقه باعث گرایش غربی‌ها به ایران شده است.»(ص35)
«جغرافیای تاریخی و سیاسی بلوچستان» در فصل دوم مورد توجه قرار گرفته و مولف در تاثیر آب و هوا می‌نویسد: «برخی محققین جغرافیای انسانی و جامعه‌شناسی اعتقاد دارند آب و هوا و گرما و سرما، در خوی و منش و مزاج افراد تاثیر می‌گذارد. مردم نواحی کوهستانی طبعی جنگجو و خشن دارند. مردم مناطق معتدل، آرام‌تر و میانه‌روتر و اهل عدالت و تعادل می‌باشند و مردم نواحی گرم تمایل به تنبلی و کم‌تحرکی دارند. بلوچستان سرزمین آفتاب‌های گرم و سوزان و طاقت‌فرسا است که حرارت بیش از حد آن از دو جهت بر حوادث و رویدادهای اجتماعی تأثیرگذار بوده است؛ نخست آنکه بلوچ‌ها عموما برای حمله به سرزمین‌های دیگر در فصل سرد اقدام می‌کردند و دوم اینک که گرما باعث مقاوم شدن آنان در مقابل حوادث و رویدادها می‌گردید. سختی زندگانی باعث قناعت و سازگاری مردم بلوچ شده و روحیه‌ای را ایجاد کرده بود که مردم به آنچه دارند بسنده کنند.»(ص59)
فصل سوم «مرزهای سیاسی بلوچستان از صفویه تا برآمدن قاجاریه» نام دارد. در این بخش می‌خوانیم: «در زمان فتحعلی‌شاه نخستین مرحله اعمال حاکمیت دولت مرکزی در بلوچستان به وجود آمد. ابراهیم‌خان ظهیرالدوله توانست با سیاست اعمال زور و تطمیع، برخی از سران بلوچ را مطیع گرداند؛ اما در بلوچستان شرقی و حوزه سِند اقدامی موثر انجام نشد و موفقیتی حاصل نشد. در سند گرچه که حاکمان محلی آن ابراز اطاعت کردند و فتحعلی‌شاه نیز تأکید بر پیوستگی آنها به دلوت ایران داشت، اما بزودی انگلیسی‌ها دست بکار شدند و این منطقه را توانستند به تدریج تحت نفوذ خود درآورند و سپس متوجه کلات و سایر مناطق بلوچستان شوند.»(ص120)
در هیمن قسمت در رابطه با چگونگی تجزیه بلوچستان و نقش سیستم تلگراف آمده است: «پس از تسلط کامل بریتانیا بر هندوستان و مناطق همجوار آن؛ سند، افغانستان و کلات در صدد تعیین حدود مرزهای جنوب شرقی ایران برآمد. پیش زمینه آن با ساخته شدن مراکز تلگراف در ناحیه کلات و بلوچستان و با احداث اتاقک‌ها و ساختمان‌های مربوط به تلگراف‌خانه‌ها فراهم گردید. مراکز تلگراف به مراکز جاسوسی و استخدام عوامل بریتانیایی تبدیل شد و کانون فعالیت و بست‌نشینی و پناهندگی شد.»(ص150)
«پس از مشروطیت» به عنوان فصل پایانی به مشروطه و تاثیر آن در بلوچستان اشاره می‌کند. در این مجال این چنین نوشته شده است: «به هر صورت نفحه‌های آزادی‌خواهانه مشروطیت در بلوچستان نیز خود را نشان داد. حکومت سعیدخان در بلوچستان که با آزادی کامل صورت گرفت و بوی خوش آزادی و عدم تسلط جابرانه دولت قاجاری را به‌دنبال داشت در بلوچستان زیاد به طول نیانجامید. سعیدخان پس از مدتی که ناحیه سرباز را نیز تصرف کرد «بهرام‌خان بارکزایی» را به سمت کدخدای آنجا گمارد.»(ص197)
کتاب «تحولات تاریخی و جغرافیایی بلوچستان از ظهور صفویه تا سقوط قاجاریه (1344 ـ 907ه.ق)» از مریم ابراهیمی در 218 صفحه، شمارگان یکهزار نسخه و به قیمت 15 هزار تومان از سوی انتشارات جهاد دانشگاهی روانه بازار کتاب شد.
چهارشنبه ۱۰ خرداد ۱۳۹۶ - ۱۶:۳۰
نظر شما