به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) برای آنان که با هنر سر و کار دارند و کسانی که در مورد آن می‌اندیشند، اهمیت خاص هنر امری بدیهی به نظر می‌رسد. در کار بسیاری از متفکران دویست و پنجاه سال گذشته، هنر و اثر هنری به عنوان محل رخ‌نمایی حقیقت و لحظه گشایشی ظاهر می‌شود که حقیقتی که در جامعه، سیاست و علوم تجربی مدرن یافت نمی‌شود خود را در آن آشکار می‌کند: اثر هنری همچون تنها استثنا واقعیت سرتاسری کذب و کژنمایی و بیگانگی ظاهر می‌شود ـ لمحه‌ی رستگاری در جهانی سراسرس هبوط یافته.
این در حالی است که سده‌های متمادی کار هنری نیز فعالیتی متعارف و چیزی در رده‌ی مهارت‌ها و صناعت‌های دستی تلقی می‌شد و کسی که دعوی آن را نداشت که با پرداختن به هنر با مهمترین مسایل بشری سر و کار دارد. گفتاری که هنر را به این معنای تازه فهم و صورت‌بندی کرد «زیبایی‌شناسی» نام داشت و هنری که همپای این جریان به وجود آمد جریان هنر مدرن به معنای عام کلمه بود، اما این هنر و گفتار زیبایی‌شناسی از پی چرخش «پست مدرنیستی» چند دهه اخیر از جهات مختلف محل حمله بوده است.
هفت جستار به هم پیوسته کتاب حاضر به این مسایل می‌پردازند و در این مسیر برخی از مفاهیم محوری هنر و زیبایی‌شناسی دو سده اخیر مانند مفهوم طبیعت درون و بیرون بیان و بیان‌نگری، سوبژکتیویته یا نفس فردی، بازنمایی و پیوند آن با واقعیت، ابداع یا نوآوری و مقولاتی دیگر را مورد بحث قرار می‌دهند.
دو مقاله نخست که در واقع به صورت دو بخش مقاله‌ای بلند به نگارش درآمده‌اند، به عنوان شروع بحث مستقیما به پرسش‌هایی می‌پردازند که مطرح شد. در متن نخست چگونگی پدید‌آمدن چیزی که با عنوان زیبایی‌شناسی شناخته شده مورد بحث قرار می‌گیرد و برخی از ویژگی‌های گفتار یا چهارچوب نظری که از آن زمان به بعد عمدتا در فلسفه اروپایی به عنوان زیبایی‌شناسی یا فلسفه هنر شاهد آن بوده‌ایم طرح می‌شود.
اما در مقاله دوم بیشتر بر ویژگی‌ها و مولفه‌های مفهوم تجربه زیبایی‌شناختی تمرکز می‌شود؛ ویژگی‌هایی که آن را از فرایند شناخت، ادراک، و دیگر اشکال تجربه (تجربه ادراکی ـ شناختی علوم تجربی، تجربه در فلسفه، تجربه در زندگی روزمره ـ که در مقاله حقایق دوگانه به تفصیل به تفاوت‌ها و تشابهات آن پرداخته شده) متمایز و در عین حال آن را به یک معنا به سرمشق تجربه به معنای عام کلمه بدل می‌کنند. در این راه به طور ویژه نوع نسبت یا نحوه پیکربندی وجوه محسوس و مفهوم یا جزئی و کلی در تجربه زیبایی‌شناختی مورد توجه قرار می‌گیرد.
مقاله سوم و چهارم که مطابق با مدل روایت داستانی می‌توان آنها را فاز میانی کتاب در ساختار سه بخشی آغاز ـ میانه ـ پایان به شمار آورد، به دو مورد از مفاهیم و بحث‌های کانونی زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر مدرن می‌پردازند. مفهم بیان و بیانگری و مفهوم واقعیت و نحوه شکل‌گیری آن در اثر هنری.
مقاله سوم بیان حقیقا به ماهیت بیان هنری، چیستی آن چه بیان می‌شود و دعاوی‌ای که در این زمینه وجود دارد نسبت بیان هنری و حقیقت و تمایزهای هنر قدیم و جدید در این موارد می‌پردازد و در مقاله چهارم با عنوان حقایق دوگانه چنان که در بالا اشاره شد با اتکا به تمایزگذاری میان انگارهای متفاوتی که در حوزه‌های علمی زندگی روزمره و هنر از واقعیت وجود دارد، در مورد نسبت میان اثر هنری، واقعیت و زبان بحث می‌شود و در نهایت این انگاره‌های متفاوت از واقعیت به عنوان سویه‌ها یا روای‌هایی متفاوت از پروژه مدرنیته درک می‌شوند.
این دو مقاله همچون دیگر مقالات کتاب به نحوی نگارش یافته‌اند که چشم‌انداز یا نقشه‌ای از برخی قطب‌ها و موضع‌گیری‌های عمده در مبحث مورد نظر را پیش روی خواننده بگذارند. در عین حال باید به خاطر داشت که مقاله‌های این کتاب به هیچ وجه با هدف مرور جامع نظرات و نظریه‌های موجود در هر حوزه ارائه فشرده‌ای از یا «مقدمه‌ای بر» تاریخ زیبایی‌شناسی نوشته نشده‌اند. در واقع این کار اساسا با رویکرد مقاله‌ها و چشم‌انداز نگارنده این سطور ناسازگار است.
اما سه مقاله پایانی بحث را با صراحتی بیشتر به موقعیت‌های تاریخی زمان حال می‌کشاند و لحن انتقادی آشکارتری پیدا می‌کنند. مقاله پنجم متن کم و بیش ساده‌ای است که در قالب نوعی مرور تاریخی و فرودهای نسبت میان اقتصاد و فرهنگ در دوره مدرن و بازتاب‌های آن در سرمشق‌های غالب تولید فرهنگی و هنری در هر دوره را به بحث می‌گذارد. این مقاله در حقیقت بازبینی و بازسازی بحث قدیمی نسبت میان فرهنگ مدرن و مدل اقتصاد سرمایه داری به عنوان الگوی غالب تولید در دوره مدرن تا زمان ماست.
مقاله ششم، بحث را رمانتیسم آغازین آلمانی به عنوان یکی از جریان‌های مهمی می‌کشاند که نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری ایده مدرن هنر و ادبیات و تعریف مختصات گفتار زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر مدرن ایفا کرد. در این متن ابتدا سعی شده اصطلاح رمانتیسم را از کاربردهای متعارف، سبکی و تاریخ هنری آن جدا کنیم و سپس آن را به عنوان یکی از خاستگاه‌ها و سرمشق‌های اصلی هنر و تفکر مدرن تا زمان ما بازخوانی می‌کنیم.
اما مقاله هفتم و آخر که می‌توان آن را در کنار مقاله رمانتیسم جمع‌بندی کتاب به شمار آورد از منظر زمان حال به سنت فکر زیبایی‌شناسی و امکانات آن می‌پردازد. در حالی که سرمشق غالب تولید و تفکر هنری در دهه‌های اخیر عمدتا خود را بر مبنای حمله همه جانبه زیبایی‌شناسی و هر آنچه به درست یا غلط تحت عنوان سنت مدرن شناخته می‌شود تعریف کرده است. در این مقاله سعی شده به بازاندیشی در سنت زیبایی‌شناسی پرداخته شود و به نوبه خود از آن به عنوان چارچوبی برای نقد و هنر و فضای گفتمانی هنر معاصر بهره گرفته شود.
کتاب «بازیابی امر محسوس: هفت‌گفتار در زیبایی‌شناسی» نوشته مجید اخگر با شمارگان هزار نسخه در 235 صفحه به بهای 24 هزار تومان توسط نشر بیدگل روانه بازار نشر شده است.
شنبه ۱۴ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۰:۰۰
نظر شما