به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «کتابخانه‌های کودک» در قالب سومین کنگره سالانه متخصصان علوم اطلاعات ظهر امروز دوشنبه (15 آبانماه) در کتابخانه ملی برگزار شد.

در این نشست که با موضوع «کودک کتابخوان؛ جامعه توسعه یافته» برگزار ‌شد، الهه خوشنویس؛ عضو هیات علمی دانشگاه آزاد و عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان، درباره کودک و حق خواندن، مهری پریرخ؛ استاد دانشگاه فردوسی مشهد و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان، درباره کتاب درمانی و آموزش تفکر فلسفی، علی‌اصغر سیدآبادی؛ نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک، درباره کودک و سیاست‌های ملی خواندن، زهره قائینی؛ نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک از موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، درباره طرح بامن بخوان، مینا حدادیان؛ کتابدار کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان درباره نیم قرن تجربه خواندن در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و پریسا پاسیار؛ کارشناس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران سخنرانی کردند.
 
الهه خوشنویس؛ عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان در این نشست به ارایه سخنانی در حوزه کودک و حق خواندن پرداخت و گفت: کودکان مظلوم‌ترین افراد در اجتماع هستند که نتوانسته‌ایم به حق آنها برسیم. خواندن هم مانند بقیه حقوقی که باید برای هر فرد قایل باشیم از جمله حقوق اساسی است. دانش مهارتی است که هر انسانی در سال‌های اول زندگی کسب می‌کند و این امکان برایش فراهم می‌شود که از نظر اجتماعی و فرهنگی و فردی رشد کند.
 
باید از کودکان در مقابل مسایل آسیب‌رسان حمایت کنیم
این روانشناس در ادامه بیان کرد: در زمینه خواندن برای کودکان تاکید نداریم که کودکان می‌توانند هرچیزی را بخوانند، باید از کودکان در مقابل مسایل آسیب‌رسان حمایت کنیم. خواندن یک فرایند شناختی پیچیده است که با رمزگشایی شروع می‌شود و به درک مفهوم ختم می‌شود. وقتی چیزی را می‌نویسیم هدف ما این است که مفهومی را منتقل کنیم و وقتی چیزی را می‌خوانیم می‌خواهیم محتوایی را درک کنیم براین اساس باید محتوای کتاب‌ها براساس گروه هدف تنظیم شود و مفهومی را منتقل کند که قابل درک و خوانا باشد، اما متاسفانه برخی کتاب‌های کودک مفاهیمی را ارایه می‌کنند که حقوق کودک در آنها رعایت نشده و متناسب با این گروه سنی نیست.
 
وی با بیان اینکه درباره خواندن برای کودکان باید حقوق آنها را در نظر بگیریم، افزود: وقتی می‌خواهیم مفهومی را به کودکان منتقل کنیم باید ببینیم چه طرح‌واره‌هایی را منتقل می‌کند. برهمین اساس است که کتاب‌ها گروه سنی دارند کتاب کودک باید متناسب با شناخت کودک طراحی شده باشد و به‌همین دلیل والدین باید در زمان خرید کتاب حتما به گروه سنی آن توجه کنند زیرا کودکان از طریق دیدن تاثیر زیادی می‌گیرند و از این روش است که طرح‌واره‌ها شکل می‌گیرند.
 
داستان مناسب اکسیر تندرستی، آگاهی‌بخشی و محرک اندیشه است
مهری پریرخ؛ دیگر سخنران این نشست ابتدا قصه‌ای با عنوان «مردی که زیاد نمی‌دانست» را برای حضار قرائت کرد و در ادامه توضیح داد: در هر روز در آمریکا سه‌نفر و در ایران 25 نفر وارد زندان می‌شوند قطر پرونده‌های جرم و جنایت در ایران بسیار بالاست. بچه‌ها باید از کودکی آموزش ببینند تا در بزرگسالی افراد سالمی برای جامعه باشند. در این راستا بحث کتاب‌درمانی پیشنهاد می‌شود که جزء حقوق کودکان است تا بچه بتواند با خواندن کتاب‌ها به گونه‌ای خودش را متحول کند. همه ما زوایای پنهان شخصیتی زیادی داریم که خودمان به‌خوبی آن‌را نمی‌شناسیم اما این شناخت از دوران کودکی باید ایجاد شود. خواندن داستان می‌تواند کودک را به تفکر وادار کند و به درک و فهمی از خواندن برساند و بصیرت و عقلانیت و تصمیم‌گیری درست در او ایجاد کند.
 
این استاد دانشگاه با بیان اینکه داستان مناسب اکسیر تندرستی، آگاهی‌بخشی و سازنده و محرک اندیشه است بیان کرد: بچه باید با استفاده از خواندن بتواند برتری خودش را اثبات کند و بیان خوبی داشته باشد و بتواند تصمیم‌گیری درستی برای آینده‌اش داشته باشد. برای ایجاد این درک درست در کودک به فلسفه، پذیرش حقیقت و دانایی نیاز داریم. دوره قبل از دبستان سن سوال‌هاست نباید پرسشگری را در کودک بکشیم.
 
به گفته پریرخ، باید به کودک یاد دهیم چالش‌های ذهنی‌اش را مطرح کند و تفکر انتقادی داشته باشد در واقع مفهوم‌سازی یکی از ویژگی‌های تفکر فلسفی است که در نهایت به معیارسازی می‌انجامد. کتاب درمانی هم با داستان زیبا و متناسب سن و مرتبط با نیاز کودک است.
 
تصویر واقعی جامعه‌شناسانه‌ای درباره میزان کتابخوانی بچه‌ها وجود ندارد
علی‌اصغر سیدآبادی نیز در این نشست درباره اینکه چرا بچه‌ها و بزرگترها کتاب می‌خوانند، گفت: معمولا فکر می‌کنیم که همه انگیزه‌ها از کتابخوانی، انتقال دانش و اطلاعات است در حالی که کتابخوانی چیزی بیشتر از این دو مورد است. چون امروزه با توجه به افزایش دسترسی افراد به فضای مجازی امکان کسب دانش و اطلاعات گسترده برای آنها فراهم است و در این شرایط چه نیازی به کتابخوانی وجود دارد.
 
این نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک درباره سیاست ملی خواندن و اینکه آیا این سیاست برای خواندن مفید است نیز توضیح داد: برای پاسخ باید اطلاعاتی درباره وضعیت کتابخوانی در جامعه داشته باشیم اما پژوهش‌های زیادی در این زمینه صورت نگرفته است و همین پژوهش‌ها نیز در حوزه سنی بالای پانزده سال بوده است در واقع ما تصویر واقعی جامعه‌شناسانه در زمینه‌ای که چرا بچه‌ها کتاب نمی‌خوانند نداریم آنچه هست شهودی و فردی و استنباط‌های محدود است ما نمی‌دانیم وضعیت کتاب خواندن در بچه‌های زیر 15سال چگونه است. طبق پیمایشی که در سال 1394 انجام شد سرانه مطالعه در کشور ما 12 دقیقه و 33 ثانیه است و در این بین تفاوت زیادی بین استان‌های کشور وجود دارد.
 
وی افزود: سه دسته عوامل در کتاب‌نخواندن ما دخالت دارند. نخست عوامل جهانی مانند تلویزیون، ماهواره، بازی‌های اینترنتی است که در کتابخوانی جهانی بسیار تاثیرگذارند. دلیل بعدی عوامل ملی هستند که از آن‌جمله می‌توان به نوع آموزش و پرورش ما که تک‌کتابی است و یکی از موانع بزرگ کتابخوانی در ایران محسوب می‌شود اشاره کرد. همچنین نگاه خانواده به خواندن کتاب‌های غیردرسی و مقاومتشان در این زمینه نیز به این مساله برمی‌گردد. اقتصاد خانواده هم در این زمینه تاثیرگذار است. سومین دلیل هم عوامل محلی مانند اقلیت‌ها و قومیت‌ها هستند که در میزان گرایش به کتابخوانی تاثیر دارند.
 
سیدآبادی گفت: براین اساس ما نمی‌توانیم به‌عنوان دولت برنامه متمرکزی برای کتابخوانی در سراسر کشور اجرا کنیم اگر از سیاست و برنامه ملی حرف می‌زنیم باید بتوانیم برنامه منعطف، دموکراتیک و مشارکت‌جویانه‌ای داشته باشیم و امکان تاثیر ایده‌های محلی و ظرفیت‌های محلی در آن وجود داشته باشد و تجربه‌های محلی را در آن غنیمت بشماریم.
 
طرح «با من بخوان» قابل گسترش، انعطاف‌پذیری و پایدار است
زهره قائینی نیز در ادامه این نشست به ارایه گزارشی درباره کتابخانه‌های کودک‌محور طرح «با من بخوان» پرداخت و گفت: نخستین چیزی که در کتابخوانی مهم است ترویج کتابخوانی بین کودکان و معلمان است تا بتوانیم بحث کتابخوانی را در مدارس نهادینه کنیم.
 
این پژوهشگر ادبیات کودک افزود: ما در طرح با من بخوان سعی می‌کنیم مربیان و مدرسان مدارس مختلف مخصوصا مدارس حاشیه شهر و روستاها که با کودکان کار و کودکان محروم بیشتر ارتباط دارند را آموزش دهیم تا با استفاده از روش‌های مناسب برای بچه‌ها کتاب بخوانند و آنها را به مطالعه تشویق کنند. در طرح «با من بخوان» یکی از بنیان‌های اصلی رساندن کتاب‌های باکیفیت به دست کودکان است.
 
وی تقویت سواد پایه از راه ادبیات را از موضوعات بسیار مهم عنوان کرد و گفت: در مناطق محروم توجهی به خواندن در مهد کودک‌ها، پیش‌دبستانی‌ها و خانواده نمی‌شود در حالی که این دوره، دوره شکوفایی خواندن است و باید با خواندن ادبیات و نمایش در بچه‌‌ها انگیزه خواندن ایجاد شود و طرح «بامن بخوان» تلاش می‌کند این امکان را برای بچه‌های مناطق محروم فراهم کند. به این ترتیب که مربی داستانی را با صدای بلند می‌خواند و بچه‌ها تشویق می‌شوند درباره داستان خوانده شده اظهارنظر کنند و به اجرای نمایش و نقاشی بپردازند.
 
قائینی، قابل گسترش بودن، انعطاف‌پذیری و پایداری را سه ویژگی شاخص طرح «با من بخوان» عنوان کرد و گفت: ما با تقویت سواد پایه از راه ادبیات شروع می‌کنیم با ترویج کتابخوانی با روش بلندخوانی ادامه می‌دهیم و در نهایت به تشکیل کتابخانه‌های کودک‌محور می‌رسیم. کتابخانه‌های کودک محور باید هم‌تراز رغبت کودک باشد و کتاب‌ها در دسترس کودکان قرار داده شود.
 
حضور کمرنگ تکنولوژی و عدم برنامه‌ریزی برای نوجوانان در کتابخانه‌های کانون چشمگیر است
مینا حدادیان در ادامه این نشست به ارایه گزارش از نیم‌قرن تجربه خواندن در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پرداخت و گفت: کانون پرورش فکری کودکان در سال 1344 تاسیس شد و طبق اساسنامه کتابخانه‌‌هایی در سراسر کشور برای کودکان و نوجوانان تاسیس شد. همچنین حمایت‌هایی برای تجهیز و ایجاد کتابخانه‌های مدارس نیز در دستور کار قرار گرفت.
 
این نویسنده و منتقد ادبی افزود: نخستین کتابخانه در پارک لاله تهران تاسیس شد و در کنار آن انباری‌ای در باغ شاه برای تاسیس کتابخانه آماده شد. سپس اولین کتابخانه در خارج از پایتخت در شهر بابل در سال 1346 افتتاح شد.
 
به گفته وی، چون کتابخانه‌های ثابت نمی‌توانستند جوابگوی نیاز بچه‌ها باشند نخستین کتابخانه سیار در سال 1345 در تهران راه‌اندازی شد. در حال حاضر 21 کتابخانه سیار در شهرها فعالیت می‌کنند. در ادامه کتابخانه‌های روستایی در سال 1345 شروع به کار کردند و به بخش‌های عشایری و روستایی کتاب می‌بردند در حال حاضر 123 کتابخانه روستایی مشغول فعالیت هستند علاوه بر این کتابخانه‌های پستی فعالیت دیگر کانون در این زمینه است که در سال 1366 شروع به کار کردند و در حال حاضر 56 کتابخانه پستی در کشور داریم. علاوه بر مرکز آفرینش‌های ادبی و هنری نیز از دیگر مراکز کانون در این زمینه است. فعالیت کتابخانه‌های کانون در پیش از انقلاب 13 فعالیت بوده که الان به 42 فعالیت در سه بخش فرهنگی، هنری و ادبی رسیده است.
 
حدادیان حضور کمرنگ تکنولوژی در کتابخانه کانون، عدم برنامه‌ریزی برای نوجوانان و غلبه فعالیت‌های جنبی بر کتابخوانی از دهه 1360 را از چالش‌های موجود در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برشمرد.