نویسنده کتاب «ابعاد شخصیت و زندگی امام رضا (ع)» ادامه داد: درباره آیات قرآن به‌ویژه قصه‌های قرآن انبوهی از روایات تفسیری وجود دارد، اما نگاه کتاب حاضر این بوده که روایات بیرونی درباره قرآن را ملاک قرار ندهد و آیات الهی مدنظر قرار گیرد. قصدمان این بود با گونه‌شناسی آیات و ساختار قصه‌ها، مجموعه‌ای همگرا در اختیار داشته باشیم.
حاج‌منوچهری گفت: اگر قبول داشته باشیم گونه‌شناسی دانشی است که براساس آن می‌توان شیوه‌های مختلف نظم‌بخشی به موضوعات همگن را فراهم کرد، هدف در کتاب این بود که قصه‌های قرآن را که در عرض هم قرار دارند به شیوه‌های مختلف طبقه‌بندی کرده و با طبقه‌بندی قصه‌ها در لایه‌ها و سطوح مختلف، کار پژوهش روی قرآن آسان‌تر شود. یکی از اساسی‌ترین کارهای این کتاب در بخش پایانی آن صورت گرفت. این بخش حاوی تعدادی جدول با محتوای قصه‌های قرآنی است در این جدول‌ها به‌تفکیک پی‌رفت‌های قصه‌های قرآنی، مثل پی‌رفت‌های مرتبط با حضرت ابراهیم (ع) به‌گونه‌های مختلف مطرح شده است. این پی‌رفت‌ها را در جاهای مختلف قرآن شناسایی کردیم؛ به این ترتیب که مثلا کدام سوره و کدام آیه‌ها درباره ماجرای داستان آتش ابراهیم در یک راستا هستند.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه دین و علوم قرآنی، افزود: در تاریخ اسلام، رویکردهای مختلفی به قصه‌های قرآن وجود داشته است. تلاش ما در این پژوهش بیان این موضوع بوده که قصه قرآنی به چه چیز اطلاق می‌شود و چه عناصری در کنار هم یک قصه قرآنی را تشکیل می‌دهند. تمامی قصه‌های قرآنی بدون استفاده از روایات بیرونی به تفکیک موضوعات مختلف لایه‌بندی شد.
معاون گروه علوم قرآن و حدیث دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، اظهار کرد: تنها چیزی که در کتاب «گونه‌شناسی و تحلیل ساختار قصص قرآنی» بر خلاف اسمش پیدا نمی‌شود، شرح و محتوای قصه‌های قرآن است. اگر کسی بخواهد قصه‌های قرآن را بخواند، این کتاب برایش کاربردی ندارد، به این معنی که در این اثر شرح قصه‌ها ارائه نشده است. قصد ما پرداختن به خود قصه‌ها نیست، بلکه طبقه‌بندی و سطربندی قصه‌هاست.
حاج‌منوچهری ادامه داد: براساس گونه‌شناسی قصه‌های مختلف، آن‌ها را طبقه‌بندی کردیم. مثلا در بخش گونه‌شناسی بیانی، این موضوع محور قرار گرفته که هر کدام از قصه‌ها در چه حجمی و پراکندگی در قرآن آمده‌اند. تفکیک و لایه‌بندی براساس حجم، سبک بیان، پی‌رفت و روابط بیناداستانی انجام شد. از دیگر مواردی که مورد توجه قرار گرفت، ارتباط داستان‌های مختلف با یکدیگر است. به‌عنوان مثال در داستان حضرت مریم (ع)، نمی‌توانیم رابطه ایشان را با حضرت عیسی (ع) و یا حضرت زکریا (ع) نادیده بگیریم. در اینجا روابط بیامتنی مورد توجه قرار گرفته است.
نویسنده کتاب «مبانی و روش اندیشه علمی امام صادق (ع)» گفت: اساس تقسیم‌بندی در این کتاب بر مبنای ساختار و شکل است؛ به این معنی که از لحاظ شکلی در سوره‌ها کدام داستان‌ها در چه حجمی و چگونه ارائه شده و چه ارتباطی با هم دارند. همچنین منظور از تقسیم‌بندی ساختاری این است که جایگاه راوی و مخاطب در قصه‌های قرآنی چیست و چه کنش‌گرهایی (اعم از پادشاهان، پیامبران، حیوانات، کیهان و ...) در قصه‌های قرآنی وجود دارند.
عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، درباره شیوه تدوین و انتشار کتاب افزود: طرح اولیه پژوهش را با مجموعه پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع) مطرح کردم و به‌عنوان طرح پژوهشی از سوی این دانشگاه حمایت و منتشر شد.
هیچ‌کاری نیست که نیاز به بازنگری نداشته باشد و قطعا کار من نیز از این قاعده مستثنی نیست. اساتید فن باید درباره این کار نظر بدهند و اگر ایرادی و یا اصلاحی بر آن وارد است در ویرایش‌های بعدی مدنظر قرار گیرد. در ادامه این کار، در حال رایزنی برای تالیف دوجلد دیگر هستیم که این آثار می‌توانند به‌عنوان مبنایی برای انجام پژوهش‌های دیگر قرار گیرند.
حاج‌منوچهری با اشاره به ویژگی‌های شاخص این اثر نیز، بیان کرد: چنین پژوهشی در ایران و در کشورهای مسلمان و عرب‌زبان با این رویکرد به قصه‌های قرآنی انجام نشده است. ویژگی دیگر این اثر، طبقه‌بندی قصه‌ها به این صورت است. همچنین می‌توانم بگویم که 30 سال تجربه کاری من پشتوانه این کتاب قرار گرفت. به‌طورکلی بکر بودن و نخستین بودن و همچنین طراحی کار، شاخص‌ترین ویژگی‌های این اثر است.
نظرات