خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- «گزارش سی و پنجمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران» به کوشش حمیده نوروزیان منتشر شد. این کتاب با این جمله در صفحات نخستین آغاز می‌شود که «همه عالم کتاب حق تعالی است.» کتاب به شیوه نسخه‌های چاپ سنگی و با هنر تذهیب و تشعیر حاشیه‌نگاری شده است تا مخاطبان با این هنر چشم‌نواز بیشتر آشنا شوند. همچنین برای چاپ این کتاب از کاغذهایی به شیوه نسخه‌های خطی بهره‌گیری شده و تصویر روی جلد کتاب نیز نمایی از چاپ کتاب‌های خطی به شیوه قدیمی است.

مراحل چاپ کتاب سنگی چگونه است؟
در ساخت تیزر برنامه کتاب سال نیز شیوه‌ چاپ کتاب در گذشته‌های دور به نمایش گذاشته است، اینکه چگونه جوهر را برای نگارش کتاب آمیخته و کاغذ را برای چاپ آماده می‌کنند، سپس دستگاه چاپ سنگی نمایش داده می‌شود که چگونه نسخه‌های چاپ سنگی مراحل‌های مختلفی را طی می‌کند تا به چاپ برسد. مخاطبان کتاب سال با دیدن این تیزر جذاب به گذشته‌های دور و تاریخ چاپ سنگی سفر می‌کنند و با شیوه‌ چاپ کتاب‌های سنگی، سختی‌ها و مرارت‌های خاص آن بیشتر آشنا می‌شوند. با دیدن این تیزر هر بیننده‌ای قدر نسخه‌های خطی را بیشتر می‌داند و در پاسداری از آن می‌کوشد.

در این گزارش مدیرعامل خانه کتاب مقدمه‌ نوشته، سپس سخن دبیر علمی آمده است. نمایه تفضیلی آثار برگزیده، نمایه اجمالی آثار شایسته تقدیر، آیین‌نامه جایزه کتاب سال، گزارش روند اجرایی، دیگر بخش‌های این کتاب را تشکیل می‌دهند. جدول‌های آماری، نمودارها، فرم‌های داوری، پوستر، فراخوان و دعوت‌نامه بخش‌های دیگر را شامل می‌شود.

نمایه تفضیلی آثار برگزیده و شایسته تقدیر
در نمایه تفضیلی آثار برگزیده ابتدا کتاب‌های برگزیده معرفی شده و سپس بیوگرافی نویسنده‌های کتاب، فعالیت‌ها و گزیده آثار آن‌ها با نام کارنامک ذکر شده است. نمایه اجمالی آثار شایسته تقدیر نیز تصویری از جلد کتاب و نام پدیدآورنده، مترجم، ناشر و سال نشر را آورده است.

بخشی از این کتاب به آیین‌نامه جایزه کتاب سال اختصاص دارد. در این قسمت اهداف، موضوع، ساختار، وظایف هیات علمی، هیات داوران، وظایف دبیر علمی، دبیرخانه، روند داوری (سه مرحله)،  معیارهای داوری، اعتبارات، زمان‌بندی و جوایز آمده است.

جایزه‌ ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
شاید برای خوانندگان این مساله مهم باشد که جایزه کتاب سال چیست؟ به برگزیدگان هر رشته، تندیس کتاب سال، لوح تقدیر به امضای رئیس جمهور و جایزه ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای آثار تالیفی و تصحیحی (30 سکه تمام بهار آزادی) و برای آثار ترجمه‌ای (20 سکه تمام بهار آزادی) اهدا می‌شود. همچنین به هر یک از شایستگان تقدیر لوح تقدیر با امضای وزیر و برای آثار تالیفی و تصحیحی (12 سکه تمام بهار آزادی) و برای آثار ترجمه‌ای (8 سکه تمام بهار آزادی) اهدا می‌شود.

روند اجرایی داوری کتاب سال
در بخش بعدی گزارش روند اجرایی داوری کتاب سال آمده است. در این بخش می‌خوانیم: «سی‌وپنجمین دوره کتاب‌ سال جمهوری اسلامی ایران با بررسی کتاب‌های چاپ اول سال 1395 کار خود را در شهریورماه سال جاری آغاز کرد. بدین منظور فراخوان کتاب سال برای بیش از 6هزار ناشر، 2500 داور کتاب‌سال و 6564 تن از اصحاب قلم از طریق پیامک و پست الکترونیک، برای ادارات کل وزارت فرهنگ و ارشاد همه استان‌ها و روابط‌عمومی بیش از صد دانشگاه و مرکز پژوهشی کشور همراه با نامه ارسال شد.

امسال همچون سال گذشته نیز دریافت کتاب از طریق ثبت‌نام الکترونیکی در سایت جایزه کتاب سال (www.ketabsal.ir) انجام شد. و در طول مدت فراخوان 5301 اثر به دبیرخانه ارسال شد.
تعداد کتاب‌های ارسالی در 11 موضوع اصلی عبارتند از:
کلیات (62 عنوان)، فلسفه و روان‌شناسی (241 عنوان)، دین (460 عنوان)، علوم اجتماعی (818 عنوان) زبان (72 عنوان) علوم خالص (105 عنوان) علوم کاربردی (418 عنوان)، هنر (292 عنوان)، ادبیات (1362 عنوان)، تاریخ و جغرافیا (478 عنوان) و کودک و نوجوان (993 عنوان).

سپس مراحل داوری کتاب سال از نظر خوانندگان می‌گذرد. در این بخش می‌خوانیم: «در مرحله اول داوری پس از بررسی آثار، تعداد 255 عنوان کتاب به مرحله دوم داوری راه‌یافتند که برای 765 داور از استادان و صاحب‌نظران دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه، موسسات علمی و فرهنگی و پژوهشی سراسر کشور ارسال شد. مرحله دوم داوری کتاب‌سال نیز به صورت الکترونیکی انجام شد. بدین صورت که پس از ارسال آثار برای داوران در هر موضوع، داوران در سایت کتاب سال ثبت‌نام و پس از مطالعه و بررسی اثر، نتیجه داوری خود را در فرم مربوطه که در پنل داور مربوطه وجود داشت، اعلام می‌کردند.

پس از برگزاری جلسات نهایی داوری و هیأت علمی در دی‌ماه 1396، آثار منتخب در هر حوزه مشخص و نهایی شد. براساس برنامه از پیش تعیین شده مقرر شد از آثار برگزیده این دوره همزمان با دهه مبارک فجر و در بهمن‌ماه 1396 با حضور ریاست محترم جمهوری و وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی، سفرا، شخصیت‌های علمی و فرهنگی، استادان و رؤسای دانشگاه‌ها، اعضای هیئت علمی فرهنگستان‌ها و دایرة‌المعارف‌ها، اصحاب قلم و مطبوعات و علاقه‌مندان کتاب و کتابخوانی در تالار وحدت تجلیل و قدردانی شود.»

جدول‌های آماری گروه‌های یازده‌گانه
بخش بعدی کتاب نیز جدول آماری گروه‌های مختلف آمده است. در بخش کلیات، فلسفه و روانشناسی، دین، علوم اجتماعی، زبان، علوم خالص، علوم کاربردی، هنر، ادبیات، تاریخ و جغرافیا، کودک و نوجوان تعداد کتاب‌هایی که در بخش تالیف و ترجمه داوری شده آمده است. سپس آمار مجموع آثار داوری‌شده به تفکیک رده‌‌بندی دیویی و جدول‌های آماری آثار مرحله دوم ذکر شده است.


نمودار تعداد کتاب‌های برتر در یازده سال گذشته
در بخش نمودارها نیز نمودار آثار راه یافته به مرحله دوم داوری به تفکیک موضوع در دوره 34 و 35 جایزه کتاب سال آمده است. همچنین نمودار تعداد کتاب‌های برتر نسبت به تعداد کتاب‌های چاپ اول در هر سال در یازده سال گذشته (1385-1395) و درصد کتاب‌های برتر نسبت به تعداد کتاب‌های چاپ اول از نظر خوانندگان می‌گذرد.

فرم‌های داوری نیز ویژه کتاب‌های تالیفی و ترجمه در گروه‌های یازده‌گانه کتاب سال آمده است و هر فرم در این گروه‌ها ویژگی‌های خود را داراست. سپس تصویری از پوستر کتاب سال آمده است که نمایی از مراحل چاپ سنگی را به تصویر می‌کشد. همچنین پایان‌بخش کتاب نیز فراخوان سی و پنجمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران آمده است.



بی‌توجهی جامعه پژوهشی به مشکلات و کمبودها
 مدیر عامل موسسه خانه کتاب در مقدمه این گزارش نوشته است: «طی چهارسال گذشته، ثبات و استمرار حاکم بر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران با مدیریت علمی خوب و ارزشمند دبیر فرزانه و اندیشمند آن حجت‌الاسلام و المسلمین مهدوی‌راد و همراهی اساتید و پژوهشگران در گروه‌های داوری که قرین بر اندیشه والای علمی و فرهنگی بود، سال به سال بر کیفیت داوری‌ها و سخت‌گیری‌های سخت‌کوشانه داوران به همراه استفاده از بسترهای جدید تکنولوژیک، بازنگری آئین‌نامه کتاب سال جمهوری اسلامی و تصحیح کمّی ها و کاستی‌های آن، کمک قابل توجهی در بهبود کیفی نتایج کتاب‌سال جمهوری اسلامی ایران داشت و دارد.

مجید غلامی‌جلیسه در ادامه می‌نویسد: نگاهی به نتایج کتاب سال جمهوری اسلامی ایران گواهی بر قضاوت درست و علمی و دلسوزانه گروه‌های داوری دارد. نتایجی که کاملا قابل دفاع است و الحمدلله هیچ شبه‌ای را بدنبال ندارد. در این سال‌ها هرچند تمام قد و گام به گام سعی و تلاش وافری در بهبود کیفیت داوری کتاب سال هم از جهت کیفی و هم از جهت اجرایی برداشتیم، اما با کمال تاسف کیفیت آثار رسیده به جشنواره در بسیاری از گروه‌ها نه تنها بهبودی نداشته بلکه سال به سال بر تاسف ما افزوده است. جای بسی تاسف است که در گروه‌هایی چون قرآن و حدیث، کلام و فلسفه اسلامی، علوم سیاسی، کودک و نوجوان و... شاهد فقدان آثاری درخور جامعه پژوهشی هستیم.

این مقام مسئول در پایان یادآوری می‌کند: در این سال‌ها سعی دبیرخانه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران همواره بر این بوده که این نواقص و کمبودها را شفاف گزارش دهد، تا جامعه پژوهشی ما از این مشکلات مطلع گردیده و چاره‌جویی کند. اما با کمال تأسف به نظر می‌رسد که کمترین توجهی به این گزارش‌ها و آمارها نشده و یا اگر شده، چاره‌ای برای حل این مشکلات نشده است. به نظر حقیر هرچه زودتر باید نهادهای مسئولی چون شورای انقلاب فرهنگی، کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، وزارت علوم، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ... با تشکیل کمیته‌ای، آینده کیفی کتاب را چاره کنند که اگر وضع بدین منوال استمرار یابد، ذائقه جامعه عادت به کارهای بازاری و بی‌کیفیت خواهد نمود و سطحی‌گرایی بر کتاب جمهوری اسلامی ایران غالب خواهد شد.»



دستیابی به آگاهی‌ها بدون ابزار پژوهشی بس دشوار است

دبیر علمی کتاب سال نیز در یادداشتی که در «گزارش سی و پنجمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران» آمده است، می‌نویسد: «روزی بود و روزگاری که محققان و مولفان و پدیدآورندگان میراث مکتوب باید برای یافتن یک سند و یا مستند، یک روایت و یا نقل ساعت‌ها می‌کاویدند و به اصطلاح «بر کتاب می‌خفتند برمی‌خاستند» تا اثری سامان می‌یافت. چنین بود که از روزگاران کهن کسانی از سر تامل و در نگریستن بسیار دست به ابتکارهایی می‌زدند تا دست‌یابی به مقصد و مقصودها سهل گردد و زمان کمتری از پژوهشیان صرف یافتن و سنجیدن‌ها و... شود، «اطراف الحدیث‌ها»، «واژه‌یاب‌ها»، «معجم‌ها» فهرست‌های گوناگون همه و همه نتیجه اندیشیدن‌هایی برای دست یافتن به آن هدف‌ها بود. اکنون دیگر بساط آن همه چیده شده و کم کم سفرهای گسترده کتاب هم چیده خواهد شد. اینک دست‌یابی به اطلاعات حقا و انصافا «ثانیه‌ای» شده است، برآیند این همه آسانی‌ها، سرعت‌ها، و در دسترس بودن‌ها و... چیست؟ ظاهرا «آفتابه لگن هفت دست...

محمدعلی مهدوی‌راد در ادامه می‌نویسد: اکنون در مواردی پژوهشگرانی با بهره‌گیری از ابزار روزآمد، تحقیقات بسیار ارجمندی را سامان می‌دهند، اما تا چه اندازه این پژوهش‌ها، تأمل و نتایج فاخر گسترده است... به دیگر سخن آن‌قدر هست که بگوییم قاعده شده است یا هنوز که هنوز است استثناء است. اینک در پیش‌روی من کتابی است با عنوان علم المغازی بین الروایة و التدوین فی القرنین الاول و الثانی للهجرة، داده‌های کتاب و محتوا مشتمل بر آمارهای بسیار و ... آن قدر زیاد، جالب و سودمند است که خواننده را به ستایش وامی‌دارد، و بی‌گمان این ابزار امکان این پژوهش بسیار دور از انتظار بود. به‌مثل پس از شرح‌حال و گزارش چگونگی سوانح زندگانی «موسی بن عقبه» و جایگاه او در «مغازی»نگاری، جدولی سامان داده شده است از «شیوخ» وی؛ دارای آگاهی‌های بسیاری از جمله طبقه مشایخ او، ارزش‌گذاری‌های درباره استادان او «=ثقه، صدوق، مکثر و ...) و تعداد نقل‌های موسی بن عقبه از آن استادان و ... روشن است که دست‌یابی به این‌همه آگاهی‌ها بدون ابزار روزآمد اگر پژوهشی بس دشوار است و تقریبا غیرممکن... بگذاریم و بگذریم و تأکید کنیم که گویا در بیشترین این موارد ما پیام والای قرآن را نشنیده‌ایم و یا نیوشیده‌ایم که: «یا أیّها الّذین آمَنوا اتّقُوا الله و قولوا قَولا سَدیدا...».

 این پژوهشگر حوزه دین درباره عدم انتخاب برگزیده در برخی از بخش‌ها می‌نویسد: برآیند ارزیابی های عالمان، فاضلان و داوران ارجمند کتاب‌سال باز هم در گستره میراث مکتوب با درون‌مایه‌ها و محتوای استوار همراه نیست. همچنان سیطره کمیت بر میدان نگاشته‌ها چیره است. پنهان‌کردنی است و آنچه عیان است چندان نیازمند بیان نیست، که در مواردی ـ به‌ویژه مورادی که انتظار می‌رود ـ کتاب برگزیده نداریم که بماند حتی «کتاب تقدیری» هم نداریم و صدالبته که چنان نیست که آثار سودمند و کارآمد چهره نبشته باشد، اما انتظار چیز دیگری است. سال‌های پیش گفته‌ایم باز هم می‌گوییم که حوزه دانش، پژوهش و نشر کتاب توجهی بلیغ و سرمایه‌گذاری فراتر از آن چیزی را نیازمند است که اکنون شاهد آن هستیم...

«گزارش سی و پنجمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران» در 135 صفحه، شمارگان 1500 نسخه و بهای 10 هزار تومان از سوی موسسه خانه کتاب منتشر شده است که امروز هجدهم بهمن در مراسم اختتامیه این مراسم توزیع شد.