جلوگیری از آسیب‌های غیرقابل جبران با حفاظت صحیح از اسناد
تقوی در این نشست با بیان اینکه همه افراد جامعه به‌صورت روزمره با کتاب، سند و روزنامه سروکار دارند، اظهار کرد: در برخی موارد این آثار به دلیل ارزش مادی و معنوی خاصی که دارند نیازمند نگهداری طولانی مدت هستند، در غیر این صورت دچار آسیب‌های غیرقابل جبران می‌شوند. بنابراین لازم است تمامی افراد در سطحی با نحوه نگهداری وحفاظت از این آثار آشنا باشند.
وی افزود: ما در اداره کل مرمت و حفاظت مراحل مختلفی را بر
روی اسناد انجام می‌دهیم، نخست افراد حقیقی و حقوقی هزینه سند را برآورد می‌کنند، در مرحله بعد شناسنامه‌ای برای سند تهیه می‌شود. در این اداره دو آزمایشگاه بیولوژی و شیمی داریم. در آزمایشگاه بیولوژی از اسناد نمونه‌برداری می‌شود تا در صورت آلودگی به بخش ضدعفونی منتقل و رفع آلودگی شود.
کتاب، سرمایه‌ای ارزشمند است
حدادی در این نشست با اشاره به اهمیت نگهداری و حفاظت از کتاب اظهار کرد: کتاب یک سرمایه ارزشمند است، کالایی ارزشمند که افراد بسیاری برای خرید آن هزینه صرف می‌کنند اما موضوعی که در این زمینه مهم است روند بعد از خرید و در واقع نگهداری از کتاب است. هنگامی که کتابی را می‌خریم ممکن است فقط برای یک مقطع کوتاه به آن نیاز داشته باشیم و بعد از آن رهایش کنیم اما وقتی کتابی ارزش تاریخی و هنری دارد و از نظر میزان قدمت و ارزش ریالی اهمیت ویژه‌ای برای ما داشته باشد باید تدابیر لازم را برای آن درنظر بگیریم. چراکه نحوه حفظ و نگهداری از این اسناد ارزشمند موضوع اصلی طول عمر آن اثر است.
وی افزود: در اداره حفاظت اسناد که دوره‌های آموزشی برای افراد علاقه‌مند به حوزه مرمت اسناد تاریخی برگزار می‌شود که علاقه‌مندان می‌توانند با شرکت در این دوره‌ها نحوه صحیح نگهداری و مرمت اسناد و کتاب‌های تاریخی را بیاموزند و در صورت نیاز از آن استفاده کنند.
نگهداری صحیح از اسناد نفیس موجب طول عمر این اسناد می‌شود
محسنیان نیز در این نشست درباره نحوه صحیح نگهداری از اسناد نفیس و ارزشمند عنوان کرد: اگر دست‌نوشته نفیسی داریم باید برخورد درست و صحیحی با آن داشته باشیم. بهتر است محل نگهداری اسناد و دست‌نوشته‌ها خنک و خشک باشد. بهترین شرایط محیطی نگهداری از اسناد رطوبت نسبی بین 55 تا 65 درصد و دمای 19 تا 21 درجه سانتیگراد است. سعی کنید در مخازن نگهداری از اسناد از لامپ‌های LED استفاده کنید. از نگهداری اسناد در مقابل نور مستقیم و غیرمستقیم خورشید خودداری کنید. اسناد نفیس را در یک پوشه یا جعبه‌ای محکم نگه دارید و برای پاکسازی این اسناد از یک پارچه کتان بهره ببرید. هرگز از روغن برای جلدهای چرمی کتاب‌های خود استفاده نکنید چون در درازمدت باعث تغییر رنگ، سختی و خشکی چرم خواهد شد.
این کارشناس مرمت اسناد ادامه داد: اگر کاغذهای دست‌نوشته و یا سند زرد، ترد یا شکننده شد، حتما با کارشناسان متخصص حفاظت و مرمت تماس بگیرید و اسناد را به دست آنها بسپارید. اگر صفحات و عطف دست‌نوشته آسیب دید دست‌نوشته را با نوارهای کتانی مناسب ببندید و آن را به دست کارشناسان مرمت و حفاظت برسانید. اگر سند ارزشمندی دارید آن را در پوشه قرار دهید. به هیچ‌وجه آنها را لوله نکنید چون باعث آسیب رساندن به رنگدانه‌های سند می‌شود.
وی در بیان نحوه دسته‌بندی اسناد گفت: دسته‌بندی اسناد با نخ منجر به پارگی در لبه صفحات می‌شود. به علاوه گردوغبار آسان‌تر به آن نفوذ می‌کند. از کپی کردن و اسکن کردن دست‌نوشته‌های ارزشمند خودداری کنید چراکه این کار موجب آسیب فیزیکی به کتاب می‌شود. در صورتی که سند یا اثر کاغذی ارزشمندی دارید قاب کردن آن را به هرکسی نسپارید و با کارشناسان حفاظت و مرمت مشورت کنید. در صورت پاره شدن دست‌نوشته یا سند نفیس به هیچ‌وجه از نوار چسب برای چسباندن پارگی استفاده نکنید زیرا آسیب زیادی به سند می‌رساند.
کنترل عوامل بیولوژیکی و شرایط محیطی، رمز ماندگاری اسناد نفیس
رئیس‌نیا یکی دیگر از سخنرانان نشست «روش‌های حفاظت و نگهداری از اسناد و کتب» بود که درباره پایش شرایط محیطی برای حفاظت پیشگیرانه از منابع کتابی سخن گفت و در این‌باره اظهار کرد: همیشه پیشگیری به درمان ارجحیت دارد اگر بتوانیم عوامل بیولوژیکی و شرایط محیطی را تحت کنترل دربیاوریم می‌توانیم حفاظت طولانی مدتی را از کتاب‌هایمان داشته باشیم. مهم‌ترین پارامترهای محیطی عبارتند از رطوبت، نور، دما و کیفیت هوا. از مهم‌ترین اثراتی که دمای بالا روی کتاب‌ها دارد ترد و شکننده کردن کتاب است. افزایش سرعت واکنش‌های شیمیایی مخرب منابع کاغذی به افزایش آسیب‌پذیری و خشکی چسب‌های طبیعی و مصنوعی مورد استفاده در صحافی منجر می‌شود.
وی افزود: بهترین حفاظت از کتاب بین دمای 2 تا 18 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی بین 35 تا 40 درصد است. میزان رطوبت نسبی آرشیو و کتابخانه باید زیر نقطه فعالیت میکروبیولوژیکی تنظیم شود. هرچه دمای محیط بالاتر رود می‌تواند رطوبت بیشتری در خود نگه دارد. بنابراین توصیه می‌شود دما را پایین نگه دارید تا رطوبت نیز مناسب باشد.
این کارشناس حفاظت از اسناد راهکارهایی نیز برای مقابله با آسیب‌های محیطی ارائه و عنوان کرد: از سیستم تهویه مطبوع با قابلیت تنظیم دما استفاده کنید. از دستگاه ترموهیگرومتر دیتالاگر و مجهز به سیستم آلارم استفاده کنید، تا در صورت عدم قرارگیری میزان دما و رطوبت نسبی در محدوده توصیه شده در استاندارد، اقدامات اصلاحی صورت گیرد.
رئیس‌نیا با اشاره به فاکتور روشنایی به‌عنوان یکی از عوامل آسیب‌رسان به کتاب گفت: نور مرئی و مصنوعی موجب اکسیداسیون و تخریب منابع کاغذی می‌شود. اشعه نور دارای خاصیت فتوشیمیایی بر روی ترکیبات آلی و ناخالصی‌های کاغذ از قبیل سریش، نشاسته، رنگ و ... بوده و حاصل این واکنش‌ها شکسته شدن اتصالات ترکیبات آلی است.
وی با اشاره به تهویه و کیفیت هوای مخزن نگهداری اسناد عنوان کرد: بهتر است در فضای نگهداری از منابع کتابی از سیستم تهویه با قابلیت دمش و مکش هوا استفاده شود و با گردش آزادانه هوا از ایجاد توده‌های با رطوبت بالا جلوگیری شود. آلایندههای شیمیایی و آلایندههای ذره‌ای از مهم‌ترین عوامل آسیب‌رسان در هوای فضاهای نگه داری منابع کتابخانه‌ای است. اگر می‌خواهیم از کتاب‌ها حفاظت بهتری داشته باشیم نیازمند سیستم تهویه مناسب هستیم در صورت نبود این سیستم از باز کردن پنجره‌ها جلوگیری کنید، از پنجره‌های دوجداره استفاده کنید، کفش‌ها را به هنگام ورود به فضای نگهداری منابع کتابی تعویض کنید، و گردگیری و غبازدایی را به صورت مرتب انجام دهید.
وی افزود: میکروارگانیسم‌ها، حشرات و آفات آسیب‌رسان و جوندگان از عوامل بیولوژیک آسیب‌رسان به منابع کتابی و اسناد هستند. تمام این موارد باید تحت کنترل قرار گیرد. از جمله عوامل مساعدکننده رشد و تکثیر عوامل قارچی در کتابخانه وجود گرد وغبار، تهویه کم و نامناسب، نور کم، دمای بالا و رطوبت بالاست. همچنین حشراتی همچون موریانه، سوسری، شپش کتاب، سوسک چوبخوار باعث آسیب رساندن به کتاب می‌شود. وظیفه ما در آزمایشگاه بیولوژیک این است که به صورت ادواری به مخازن سازمان مراجعه و اقدام به نمونه برداریم کنیم. و در صورت نیاز مراحل ضدعفونی را انجام دهیم.
سی‌ویکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 22 اردیبهشت در مصلای بزرگ امام برپاست.
نظر شما