افشار سیستانی در بخشی از این نشست با بیان اینکه خلیج‌فارس منطقه جغرافیایی است که از روزگار کهن این نام را گرفته و در سال‌های پسین به گونه ارزشمند مرکز فراهم کردن نفت جهان در نیمه دوم سده بیستم میلادی بوده گفت: خلیج‌فارس از روزگاران کهن دروازه اصلی ورود و خروج فرهنگ، تمدن، اقتصاد و سیاست ایران بوده و بالندگی دولت مرکزی ایران همواره به حضور توانمند سیاسی امروزه در جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و جایگاه چالش اصلی ایران با قدرت‌های استعماری شده است.
وی ادامه داد: پژوهشگرانی که درباره نام خلیج‌فارس پژوهش کرده‌اند هم سخن هستند که این نام در تمامی هزاره‌های گذشته نام یگانه، جهانی و بدون مخالف بوده و در خاورمیانه به روی کمتر نامی در دوره‌های گوناگون تاریخی چنین یگانگی در میان همه نویسندگان و تاریخ‌نگاران وجود داشته است.
به گفته این پژوهشگر، از دوره پیش از امپراطوری فارسی تاریخ و فرهنگ شفاهی نشان می‌دهد که ایرانیان پیش از امپراطوری فارسی نیز آب‌های جنوب ایران را دریای جم، دریای ایران و دریای فارس می‌گفتند از سال 559 تا 330 پیش از میلاد که دوران حاکمیت امپراطوری فارس در تمامی خاورمیانه و به‌ویژه تمامی خلیج‌فارس و بخشی از شبه‌جزیره عربی است نام دریای پارس به گونه گسترده‌ای در متن‌های گردآوری شده نوشته شده که دیرین‌ترین آنها سفرنامه فیثاغورس است که همراه داریوش بزرگ هخامنشی به پرسپولیس رفته و به گزارش آن پرداخته است.
افشار سیستانی در ادامه به سنگ‌نوشته‌هایی که در زمان داریوش بزرگ بر نام دریای پارسه صحه گذاشته‌اند اشاره کرد و گفت: همچنین دانشمندان، جهانگردان و جغرافی‌دانان بسیاری از جمله تالِس مِلیتی، آناکسی ماندر، فیثاغورس، هردوت، گزنوفون و بطلمیوس به گونه‌ای به نام خلیج‌فارس اشاره کرده‌اند. از سوی دیگر عرب‌ها در دوران پیش از میلاد بیشتر در حجاز، یمن و کرانه‌های دریای سرخ سکونت داشته و با خلیج فارس آشنایی نداشتند و آشنایی آنها با دریای فارس در زمان اردشیر ساسانی آغاز شد.
وی با اشاره به اینکه از آغاز اسلام تا یورش مغول در ده‌ها کتاب تاریخی تفسیر، اخلاق و فقه نام و گزارش خلیج فارس وجود دارد عنوان کرد: از جمله این آثار می‌توان به کتاب‌هایی مانند البلدان بغدادی، فتوح الشام، فتح‌العجم، ریحان النفوس، اخبار الطوال، تاریخ بلعمی، الکامل ابن اثیر، ابن حوقل بغدادی و ... اشاره کرد.
این ایرانشناس در ادامه به تعابیری که جغرافی‌دانان و مورخان پرتغالی از نام خلیج‌فارس داشته‌اند اشاره کرد و گفت: پس از پرتغالی‌ها نیز هلندی‌ها از سال 1623 تا 1366 میلیادی در خلیج‌فارس حضور داشتند و در تمام نامه‌نگاری‌ها همواره از نام درست خلیج‌فارس بهره‌گیری شده است.
افشار سیستانی در ادامه با بیان اینکه سندهای موجود در کتابخانه‌ها، گنجینه‌ها و آرشیوهای معتبر جهان از جمله کتابخانه اسکندریه و قاهره و ... نشان می‌دهد که واژه خلیج فارس از آغاز تمدن در همه منابع و ماخذ وجود داشته گفت: دبیرخانه سازمان ملل متحد در نیویورک طی یادداشت 5 مارس 1971 اعلام کرد رویه سازمان ملل متحد تاکید بر نام درست خلیج‌فارس بوده است در این یادداشت ضمن تایید موضع رسمی دولت ایران در پیوند با نام اصلی خلیج فارس آشنا شده که رویه سازمان ملل در به‌کاربردن نام درست، ریشه‌دار و تاریخی خلیج‌فارس است.
احمدی نیز در ادامه این نشست توضیحاتی را درباره کتاب خود با عنوان «جزایر و سیاست بین‌الملل در خلیج فارس» با تاکید بر ابعاد استراتژیک سه جزیره ابوموسی و تنب ارائه کرد و گفت: درباره این سه جزیره طی سال‌های گذشته بحث‌های زیادی درگرفته است اما از اواخر دهه 70 میلادی که انگلیس در حال خروج از خلیج‌فارس بوده ایران همیشه از اشغال این سه جزیره معترض بوده و پس از خروج انگلیس نیز بحث‌ها داغ‌تر شده است.
وی ادامه داد: عمده کارهای حقوقی که توسط ایرانی‌ها و عرب‌ها و اروپایی‌ها درباره خلیج‌فارس نوشته شده ماهیت حقوقی دارد و به این مسئله پرداخته که این بحران چگونه شکل گرفته و ریشه در چه بحرانی دارد.
احمدی گفت: در این کتاب نیز من تلاش کردم به استدلال‌های حقوقی بپردازم و با توجه به این مقدمه باید بگویم که مسئله حضور انگلیس در خلیج‌فارس به دلیل نفوذی بود که می‌خواست در شبه‌قاره هند داشته باشد و از همین رو کنترل سواحل خلیج‌فارس برای آن اهمیت داشت. اسناد و مکاتبات موجود در کتاب‌ها نیز همین هژمونی انگلیس بر خلیج‌فارس نشان می‌دهد. بعدها نیز درگیری‌های در سال 1823 میلادی بین انگلیس و تهران درباره مالکیت قشم به وجود می‌آید و من این مسائل را به تفصیل در کتاب آورده‌ام که نشان می‌دهد انگلیس برای کنترل خلیج‌فارس با اعراب دوستی برقرار می‌کرده تا بتواند هژمونی خود را قالب کند.
این کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل افزود: در این کتاب مسئله درگیری میان ابرقدرت‌های منطقه بر سر مالکیت خلیج‌فارس نشان داده می‌شود و اینکه چگونه انگلیس با قدرت‌های جهانی و سایر قدرت‌های کوچک منطقه متحد می‌شده تا علیه قدرت منطقه‌ای آن زمان یعنی ایران وارد جدل شود. بعدها نیز که آمریکا به خلیج‌فارس برگشت دوباره مسئله مالکیت بر جزایر سه‌گانه مطرح شد.
احمدی در ادامه توضیحاتی را درباره اثر زیرچاپ خود که به نام خلیج‌فارس و ریشه‌های یک مناظره سیاسی می‌پردازد، ارائه کرد و گفت: این کتاب استدلال، بحث‌ها و رویدادهای به دعاوی عکس مربوط نام خلیج‌فارس در یک مجموعه مدون به زبان انگلیسی چاپ می‌شود که در دسترس جامعه بین‌المللی در دسترس رسانه‌ها قرار گیرد چرا که خبرنگاران و روزنامه‌نگاران برای نگارش مطالب خود به منابع آکادمیک مراجعه می‌کنند و این کتاب از این جهت می‌تواند کمک‌کننده باشد.
وی افزود: اکنون طی 50 سال استفاده از نام خلیج‌فارس رو به کاهش بوده و به جای آن خلیج عربی و خلیج افزایش داشته است که البته این موضوع به ارتباط خوب عرب‌ها طی سال‌های اخیر با کشورهای غربی و نامناسب بودن روابط ایران با کشورهای غربی برمی‌گردد. کتاب حاضر 7 فصل دارد که در آن به شکل‌گیری نام خلیج فارس در دوره‌های یونانی‌ها و رومی پرداخته شده است.
به گفته احمدی، بنابر آنچه که در آثار باقیمانده از دوره یونانی وجود دارد و در نوشته‌های افرادی مانند هرودوت مشاهده می‌کنیم که چگونه نام دریای سرخ با عنوان خلیج‌عربی یاد می‌شود و همین موضوع نشان می‌دهد که امکان استفاده از نام خلیج‌فارس در آن دوره وجود نداشته است. در سایر بخش‌های کتاب نیز به بحث خلیج عربی و اسناد و مدرک‌هایی که در این باره وجود دارد پرداخته شده است.
وی در پایان سخنانش گفت: با توجه به دقت و اصرار ناشر خارجی این کتاب تلاش من این بوده که با تکیه بر آثاری چون مسعودی، مکتب بلخی، استخری، بیرون، ابن‌بطوطه و ... مدارک مستندی را نشان دهم که چگونه نام خلیج‌فارس از گذشته تاکنون وجود داشته و تنها عثمانی‌ها به سبب گسترش قلمروی خود از آوردن نام خلیج‌فارس پرهیز می‌کردند.
بهمنی قاجار نیز در بخش پایانی این نشست با بیان اینکه خلیج‌فارس یعنی دریای ایران چون تنها تمدن در منطقه بوده از شمال و جنوب خلیج‌فارس تحت صیادت ایران بوده افزود: با این وجود انگلیسی‌ها همواره به دلیل اینکه می‌خواستند بر خلیج‌فارس کنترل داشته باشند با تحریک می‌خواستند با تحریک امام مسقطی‌ها حتی بندرعباس را نیز از ایران جدا کنند.
وی افزود: پیمان شیراز در سال 1820 نشان می‌دهد که حتی انگلیسی‌ها نیز به حاکمیت ایران بر خلیج‌فارس اذعان داشتند اما به‌هرحال تلاش می‌کردند که بر این منطقه نفوذ داشته باشند. سخن کاظمی، وزیر رضاشاه در سال 1312 نشان می‌دهد که چگونه انگلیسی‌ها بر این حاکمیت آگاهی داشتند. از طرف دیگر دو عامل سیاست‌های انگلیس و ناسیونالیسم عربی همواره موجب شده تا سایر کشورهای عربی مجبور باشند تا بر نام خلیج عربی تکیه کنند که از آن جمله می‌توان به سخنان شیخ سایل در دیدار با قزافی اشاره کرد که چگونه از ترس جان خود به نام خلیج‌عربی تکیه می‌کند.
بهمنی قاجار در پایان سخنانش همچنین به یادداشت تفاهمی که بین شیخ خالد و ایران امضا شد اشاره کرد و گفت: برخی از حقوق‌دان‌های اماراتی بیان می‌کنند که این یادداشت تفاهم به دلیل تحت فشار شیخ خالد امضا شده اما مدارک و اسنادی وجود دارد که نشان می‌دهد در سال 1971 شیخ خالد مشاور آمریکایی خود را به ایران می‌فرستد تا پیشنهاد این یادداشت را با دربار مطرح کند اما درباریان اتفاقا از این یادداشت استقبال نمی‌کنند و بعدها این موضوع در اسناد بیان می‌شود.
سی‌ویکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 22 اردیبهشت در مصلای بزرگ امام برپاست.
نظر شما