با نگاهی به فصلنامه‌های تخصصی و کتابهای منتشر شده درباره صنعت نشر کشور به‌روشنی درمی‌یابیم که در قیاس با پیشینه این صنعت مهم و دیرسال در کشور کمتر کار مطالعاتی و پژوهشی شده است. اندک پژوهش‌های این حوزه که بیشتر توسط پژوهشگران مستقل نسل گذشته ارائه شده‌اند غالباً به سیر تاریخی و تحولات این حوزه نظر دارند و مقوله‌هایی چون اقتصاد نشر، جامعه‌شناسی نشر، مدیریت و تکنولوژی در صنعت نشر کمتر مورد پژوهش قرار گرفته‌اند.
یکی از مهم‌ترین علل عقب‌ماندگی صنعت نشر ایران، ضعف پشتوانه‌های تئوریک و به کار نبستن دانش روزآمد نشر است. بر این پایه شناخت تحولات اقتصادی و فناورانه در صنعت نشر دنیا رهنمونی است برای حل مشکلات بی‌شمار صنعت نشر ایران. پژوهش‌های داخلی درباره نشر کشور و تبیین علمی و آکادمیک وضع موجود برای یافتن پاسخ‌های علمی و مبتنی بر تجربه‌های آزموده شده در صنعت نشر دنیا می‌تواند به توسعه‌یافتگی در این عرصه بیانجامد. صنعت نشر ایران چندان در دانشگاه‌های ایران از منظر‌های گوناگون مدیریت، جامعه‌شناسی و اقتصاد مورد پژوهش قرار نگرفته است و سازمان‌هایی که رسالت و مسئولیت‌شان در حوزه نشر فرهنگ مکتوب تعریف شده است کمتر پژوهش‌های قابل استفاده‌ای در این حوزه انجام داده‌اند.
مطالعات تطبیقی صنعت نشر ایران با کشورهای همسایه و منطقه از یک سو و خاور دور از سوی دیگر به شناخت بهتر وضع موجودمان یاری می‌رساند. گزاف نیست که بگوییم سیاست‌گذاران حوزه کتاب خود نیز آنچنان که باید ویژگی‌ها، مختصات و شخصیت نشر ایران را نمی‌شناسند و فقدان مطالعات علمی جامع سبب شده که هر مدیری به فراخور دانش و اطلاعات شخصی خود راه‌حلی برای گذر از مشکلات موجود ارائه دهد.
طبیعی است که همچون بسیاری از حوزه‌های اقتصادی، صنعت نشر ایران در مقایسه با صنعت جهان اندازه کوچکی دارد. در تکنولوژی‌های نوین این صنعت حرفی برای گفتن نداریم و بهره‌گیری‌مان از آنها حتا با تأخیر دهه‌ای همراه بوده است و تکنولوژی های نوظهور با فاصله زمانی قابل تاملی در صنعت نشر ما جای می‌گیرند.
در ادامه اطلاعاتی استخراج‌شده از گزارش تجارت جهانی کتاب در سال ۲۰۱۷ که همه‌ساله توسط رودیگر ویشنبارت متخصص تحلیل بازارهای جهانی نشر و برگزارکننده سمینارهای تخصصی در ارتباط با صنعت جهانی کتاب همچنین رییس دیوان ناشران برلین و رییس امور بین‌الملل بوک اکسپو (نمایشگاه کتاب امریکا) درباره نشر جهان نگارش می‌یابد را ارائه می‌کنم:
- در سال 2016 «هری پاتر و کودک نحس» آخرین اثر جی کی رولینگ ۵/۴ میلیون کپی تنها در آمریکا به فروش رفت. [با توجه به جمعیت 323 میلیونی آمریکا ۴/۱ درصد از جامعه آمریکایی در همان سال اول این کتاب را خریده‌اند. اگر فرض کنید که در ایران یک کتاب پر اقبال سالانه 20000 نسخه به فروش رود تنها 0/25 درصد از جامعه آن را خریداری کرده‌اند. این قیاس فاصله بسیار زیاد ما را با جامعه آمریکایی در تولید و مصرف کتاب آشکار می‌سازد]
- در سال 2016 درآمد کتابهای صوتی نزدیک به 5/3 میلیارد دلار بوده است که نیمی از آن مربوط به بازار آمریکاست. [کل گردش مالی سالانه صنعت نشر ایران در حدود ۴۳۰ میلیون دلار تخمین زده میشود.]
- براساس داده‌های Over Drive سرویس بین‌المللی ارائه کتابهای الکترونیکی به کتابخانه‌‌ها و مدارس، تا تاریخ تهیه این گزارش کتابهای دیجیتال بیش از 200 میلیون بار در دنیا به امانت گرفته شده‌اند.
- Barnes & Noble در رتبه‌بندی فورچون جزو ۵۰۰ شرکت بزرگ دنیا بوده است. این مجموعه کتابفروشی که ۱۳۲ سال پیش بنیان نهاده شده است بزرگترین فروشگاه‌های خرده‌فروشی در ایالات متحده امریکا و خرده‌فروش محتوا، رسانه‌های دیجیتال و محصولات آموزشی است. در 15 اکتبر سال 2017، این شرکت 633 فروشگاه خرده‌فروشی در 50 ایالت امریکا را اداره می‌کند.
- امروزه نویسندگان بسیاری با استفاده از فضای مجازی، ترجیح می‌دهند که خود، آثارشان را منتشر کنند. جنبش خودانتشاری سبب پیدایش کسب و کارهای موفق در نشر دیجیتال شده است. در بازاری که در آن آمازون و ابزار KDP نشر مستقیم کیندل) آن را تسخیر کرده‌اند، نویسندگان نه تنها قادر به نشر بلکه توانا به تبلیغ و نظارت بر فروش آثار خود همانند یک ناشر ماهر هستند. این امکانات نویسندگان را تشویق کرده تا قیمت‌ها و سبک‌های مختلف داستان‌پردازی را آزمون و اجتماعات کتابخوانی و خرید کتاب متمرکز بر آثار یک نویسنده راه‌اندازی کنند. رسانه‌های اجتماعی و توانایی مخاطبان در برقراری ارتباط پیوسته از طریق شبکه‌های آنلاین فرصتی مناسب برای ارائه کتابهای جدید فراهم آورده است. نویسندگانی که با این سازوکار آشنایی یافته و در آن متبحر شده‌اند قادرند تا از تیم‌های بازاریابی ناشران حرفه‌ای هم سبقت گیرند. در حالی که اتحادیه‌های ناشران در تلاش برای پیروزی در مبارزات قانونی برای بازیابی کنترل استانداردهای قیمت‌گذاری کتابهای الکترونیکی بودند، آمازون در سایه ابزار کیندل اکوسیستم کاملاً آزادی ایجاد کرد که از مشکلاتی که ناشران درگیر آن بودند، مبرا باشد.
[اسمش ورد در سال 2008 در کالیفرنیا تأسیس شد. کار اصلی این شرکت ارائه خدمات به نویسندگانی است که میخواهند ناشر کتاب خود باشند. در این شرکت از آمادهسازی تا فروش کتاب رایگان انجام میشود، در برابر از محل فروش 10 تا 15 درصد قیمت پشت جلد سهم دارد. اسمش ورد تا سال 2013 به 60000 نویسنده خدمات داده و 220 هزار کتاب الکترونیکی منتشر کرده است همچنان‌که با توزیع‌کنندگان بزرگی چون: آمازون، اپل، بارنز و نوبل همکاری دارد.]
- در انگلستان در سال 2016، پنج نویسنده درآمد ده میلیون پوندی [صد و پنج میلیارد و ششصد و هفتاد میلیون تومانی] داشتند.
بزرگترین انتشاراتی جهان، انتشاراتی پیرسون (Pearson) ـ واقع در لندن- با درآمد سالانه ۵ میلیارد یورو است. بزرگترین انتشارات تجاری، پینگوین رندم هوس (Penguin Random House) که انشعابی از گروه برتلزمن (Bertelsmann) در آلمان-که خود پنجمین انتشاراتی برتر است‌ـ با بازگشت مالی ۳/۳ میلیارد یورو در سال است. از ده انتشارات بزرگ دنیا، چهار گروه آنها در بخش تجاری (پینگوین رندوم هوس، هچت، فیونیکس و گروپو پلنتا) سه گروه در بخش آموزشی (پیرسون، چاینا سوت و مک گرو هیل) و سه تای دیگر در بخش علمی و پژوهشی (تامسون رویترز، ار ای ال ایکس و ولترز کلور) قرار دارند. گرچه در برخی موارد برخی گروه‌ها باهم تداخل نیز دارند، به‌طور مثال در مورد انتشارات هچت و فیونیکس که علاوه بر زمینه تجاری در زمینه آموزشی نیز فعالیت دارند؛ از سوی دیگر چاینا سوت در انتشارات تجاری نیز دست دارد. نهمین گروه انتشاراتی تجاری که هر یک از اعضای آن به تنهایی مقام جهانی دارند، درآمد گروهی بالغ بر ۶/۱۳ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۵ داشتند (۲۰ ٪ افزایش از ۲۰۱۳). در مقایسه، هشتمین گروه انتشاراتی آموزشی درآمدی بالغ بر ۳/۱۴ میلیارد یورو داشتند (۱۲ ٪ افزایش از ۲۰۱۳).
به تازگی تیم مطالعاتی مستقل و تازه‌تاسیسی توسط گروهی از ناشران جوان تشکیل شده است و تلاش دارد جای خالی این مهم را در صنعت نشر ایران به سهم خود پر کند. یکی از نخستین کوشش‌های این تیم ترجمه و انتشار گزارش ۲۰۱۷ نمایشگاه کتاب فرانکفورت بود. روزآمد کردن دانش کارگزاران نشر و آشنایی بیشتر همکاران با مختصات و ویژگی‌های نشر جهان که در این دست گزارش‌ها به مطالعه درمی‌آید از اهداف این گروه شمرده شده است. ترجمه این گونه گزارش‌ها درباره وضعیت نشر جهان در کشورها و مناطق مختلف که برخی در تارنمای نمایشگاه کتاب فرانکفورت برخی دیگر در تارنمای IPA (اتحادیه جهانی ناشران) همچنین برخی توسط یونسکو منتشر میشود، می‌تواند گام کوچک اما موثری برای آشنایی با آنچه در صنعت نشر در بیرون از مرزهای ما رخ می‌دهد، باشد. از این روست که باور دارم ما به یک جنبش ترجمه مقالات، گزارش‌ها و کتابهای منتشر شده در این صنعت نیازمندیم. امری که باید با حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی محقق شود.
تعاملات نمایشگاهی ما باید در سطح گسترده تجربیات کشورهای دیگر را جذب کند. اینکه سرزمین‌های دیگر برای رونق کتابخوانی چه برنامه‌هایی را پیاده کرده‌اند و آیا می‌توان مبتنی بر آن تجربه‌ها، برنامه‌های موفق آزموده شده را در کشور پیاده و از تکرار روش‌های ناآزموده در صنعت نشر پرهیز کرد. اینکه آن ۱۶۵ کشوری که عضو کنوانسیون برن شده‌اند چگونه خود را با آن تطبیق داده‌اند را می‌توان از دل این مطالعات یافت و راه‌های پیوستن کشورمان به این کنوانسیون‌ها را بررسی و پیگیری کرد. اگر امروز در شبکه توزیع کتاب مشکل داریم یقیناً پاسخ این مسئله پیشتر در جایی دیگر از دنیای داده شده است. چرا چرخ را از نو اختراع کنیم! برون رفت از این بحران‌ها خیلی سخت نیست اگر بدانیم که در بقیه نقاط جهان به ویژه جای‌هایی که اشتراکات فرهنگی با ما دارند، چه اتفاقی افتاده و در حال وقوع است. باید دید که نشر جهان چگونه با نفوذ چاره‌ناپذیر رسانه‌های نوین برخورد کرده است و راه‌حل‌های موجود را بررسی، بومی‌سازی و پیاده‌سازی کنیم. از این رو جنبش ترجمه در صنعت نشر ایران گامی است مهم برای توسعه درون‌زای آن.
نظر شما