به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) مصطفی لعل شاطری، در کتاب نخستین رویارویی‌های‌ هنر عصر ناصری با هنر غرب (موسیقی، نمایش، نقاشی) به بررسی و توصیف چگونگی و نحوه نفوذ هنر غرب در هنر عصر ناصری پرداخته است. بر این اساس، پرسش‌‏های اصلی این اثر عبارت است از اینکه زمینه‌‏های مهم تاثیرپذیری از فرهنگ غرب در عصر قاجار و به‏‌ویژه دوران حکومت ناصرالدین‏شاه، چه بود؟ و نیز، نحوه نفوذ غرب در رایج‌‏ترین هنرهای این دوره‏ -همچون موسیقی، نمایش و نقاشی‏- تا چه اندازه و به چه شیوه و تأثیرگذاری آن بر جامعه و هنرمندان چه مقدار بود و چه تأثیراتی را به همراه داشت؟

یافته‌­های این پژوهش حاکی از آن است که عواملی همچون حضور میسیونرها، اعزام محصلان به غرب، تأسیس دارالفنون و سفرهای ناصرالدین‏شاه به فرنگ از زمینه‌‏های مهم تأثیرگذار بر حوزه هنری عصر ناصری بود. همچنین، در پی استقبال ناصرالدین‏شاه، که مهم‏ترین رکن جامعه محسوب می‏‌شد و از سویی حضور معلمان و محصلان بازگشته از اروپا در عرصه آموزش‏‌های هنری تا حد چشمگیری هنر غرب در ایران منتشر و رایج شد و متعاقباً‏ هنرمندان از سویی برای به دست آوردن رضایت شاه و درباریان و از سوی دیگر به دلیل خودباختگی نسبی، به این جریان شتابی بیش از پیش بخشیدند. از این رو، سبک‌‏های سنتی ایران رو به فراموشی و اضمحلال نهاد و سبک‌‏های غرب به عنصری غالب مبدل شد.

این پژوهشگر حوزه تاریخ هنر ایران در مقدمه کتاب اشاره دارد، با وجود اینکه گزارش‌‏های تاریخی در این دوره مبنای اصلی اثر حاضر را تشکیل می‌‏دهند، در منابع و نیز در آثار محققان و پژوهشگران معاصر به‏ صورت موضوعی مستقل به این مسئله اشاره نشده ‏است. هرچند منابع تاریخی عصر ناصری درباره تأثیر غرب بر هنر این دوره به شکل مختصر و پراکنده اشاره‏‌هایی داشته‏‌اند، از دلایل تأثیرگذار در این‏ باره و همچنین چگونگی، آثار و پیامدهای این جریان سخنی به میان نیاورده‌‏اند. در تحقیقات معاصر نیز، اثر مستقلی که موضوع آن بررسی نفوذ هنر غرب در هنر عصر ناصری باشد وجود ندارد و در بهترین حالت، فقط به ذکر مختصری از هنرهای رایج و هنرمندان این دوره به ‏صورت کلی و عمومی پرداخته شده است.

چنان‌که در این زمینه، می‏‌توان به سرگذشت موسیقی ایران اثر روح‌‏الله خالقی، تاریخ موسیقی ایران اثر حسن مشحون و تاریخ موسیقی نظامی ایران تألیف حسینعلی ملاح اشاره داشت که تا حدودی صرفا‏ به روند موسیقی در عصر ناصری اشاره داشته‏‌اند، اما به زمینه‌‏ها و چگونگی ورود هنر غرب به این حوزه نپرداخته‏‌اند؛ فقط ملاح اشاره‌‏هایی گذرا را بیان می‏‌کند. بی‏‌شک، تنها اثری که در حوزه نمایش عصر ناصری به سیر تحول این هنر اشاره‏‌هایی نسبتا مفید داشته ادبیات نمایشی در ایران، اثر جمشید ملک‏پور، است.  این پژوهش نیز فقط به سیر ادبیات نمایشی توجه کرده و تأثیرپذیری هنر ایرانیان و تأثیر آن بر جامعه هنری این دوره را چندان در اولویت قرار نداده و بیشتر تلاش خود را صرف بیان اصول و قواعد هنر نمایش‏نامه‏‌نویسی این دوره کرده ‏است. در حوزه نقاشی، تألیف رویین پاکباز یگانه‏ اثری است که به توصیف میزان تأثیر این هنر و متقابلاً هنرمندان این عصر از غرب پرداخته است؛ چنان‏که این اثر با عنوان نقاشی ایران از دیرباز تا امروز پژوهشی مستند در این باره محسوب می‌‏شود. اما پاکباز گاه با آوردن گزارش‏‌هایی بدون ذکر منابع تاریخی، کار خود را با نقصان نسبی مواجه کرده است.

نخستین رویارویی‌های‌ هنر عصر ناصری با هنر غرب، از یک مقدمه و پنج فصل مجزا تشکیل شده است. در فصل اول، روابط فرهنگی‏- ‏هنری ایران با کشورهای اروپایی، از مغولان تا ابتدای عصر قاجار، بررسی شده ‏است. مطالب این فصل، که مقدمه‏‌ای برای ورود به بحث اصلی است، میزان روابط فرهنگی‏- ‏هنری دوران حکومت مغولان، آق‌‏قویونلوها، صفویه، افشاریه و زندیه را با غرب به صورت مجمل بیان می‌‏کند. در فصل دوم، زمینه‏‌های مؤثر در روند نفوذ غرب در ایران دوره قاجار، و به‏‌ویژه عصر ناصری، ذکر شده است، زیرا این عوامل بی‏شک مهم‏ترین علل رواج سبک‏‌های غربی محسوب می‏‌شوند که شامل حضور مبلغان مذهبی، اعزام محصلان به اروپا، تأسیس دارالفنون و سفرهای ناصرالدین‏شاه به فرنگ است.

در این فصل، کوشیده شده به شکل مستقل و مجزا به میزان تأثیر این عوامل با دیدی علمی و به دور از جانب‏داری‏‌های رایج پرداخته شود. فصل سوم به بیان جایگاه موسیقی در دربار ناصرالدین‏شاه و تأثیر غرب بر آن اختصاص یافته ‏است. در پی سفرهای ناصرالدین‏شاه به غرب و از سویی جذب معلمان اروپایی و آغاز به کار آنان در دارالفنون، نخستین گام‏‌های حضور آموزش موسیقی به سبک و سیاق غربی، به‏‌ویژه در حوزه موسیقی نظامی، با تلاش‏‌های مسیو لومر فرانسوی فراهم شد که سایر حوزه‌‏های فعالیت‏‌های موسیقایی مرتبط را نیز تحت تأثیر نسبی خود قرار داد. بر این اساس، در فصل سوم به تشریح و تبیین این جریان پرداخته شده‏ است. در فصل چهارم، میزان تأثیر غرب بر نمایش ایران، که از قدمتی کهن برخوردار است، بررسی و مداقه شده ‏است. با آغاز نمایش‏نامه‌‏نویسی به سبک و سیاق اروپایی در آثار افرادی همچون آخوندزاده و تبریزی و پس از ترجمه نمایش‏نامه‌‏های نویسندگان غربی، به‌‏ویژه مولیر، و سپس اجرای این آثار در تماشاخانه دارالفنون، که به تقلید از تماشاخانه‏‌های فرنگ ساخته شده‏ بود، نخستین اقدامات به‏ منظور اشاعه و گسترش نمایش به ‏سبک غربی در پرتو حمایت ناصرالدین‏شاه انجام پذیرفت. از این رو، در فصل چهارم به‏ صورت مبسوط واکاوی این امر مد نظر است. فصل پایانی به یکی دیگر از حوزه‌‏های هنری متأثر از سبک‌‏های هنری غرب می‏‌پردازد. هنر نقاشی از دوره صفوی دستخوش تغییراتی‏- ‏گاه بنا به علایق پادشاهان و گاه از سوی هنرمندان این عرصه‏-‏ شد و این امر تا دوره قاجار ادامه یافت. با ورود به عصر ناصری، بنا به دلایلی همچون علایق مفرط شاه، حضور نقاشان اروپایی در دربار و حضور معلمان ایرانیِ فراگرفته فنون هنری غربی، به‌‏ویژه سبک‏‌های ایتالیایی، این هنر روندی متفاوت را طی کرد؛ چنان‏که افرادی همچون صنیع‌‏الملک و کمال‏‌الملک به تقلید نسبی از سبک‏‌های غربی روی آوردند و به‏‏‌تدریج آن را به سبکی غالب و رایج مبدل کردند.

نخستین رویارویی‌های‌ هنر عصر ناصری با هنر غرب (موسیقی، نمایش، نقاشی)، به قلم مصطفی لعل شاطری (پژوهشگر تاریخ هنر، دانشجوی دکتری تاریخ)، در قطع رقعی و 328 صفحه به قیمت 30000 تومان در مرداد ماه سال جاری از سوی انتشارات مرندیز منتشر و شده است.