امیرمحمد گمینی، پژوهشگر تاریخ علم در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) درباره جایگاه علوم خفیه از گذشته تاکنون گفت: از زمانی که علم جدید در اروپا طی قرن هجدهم، نوزدهم و بیستم به وجود آمد؛ آهسته آهسته بخش‌هایی از مباحث علوم خفیه جایگاه خود را در جامعه نخبگان از دست دادند و عنوان شبه علم را به خود گرفتند. یعنی بسیاری از دانشمندان علوم مختلف در رشته‌هایی مانند شیمی، فیزیک و نجوم شروع به بررسی انواع فنون خفیه کردند تا به میزان واقعیت آن‌ها پی ببرند. پژوهش‌های این دانشمندان به نوعی راستی‌آزمایی بود و واقعیت‌های علمی از دروغ‌های خفیه تا حدود بسیار زیادی تفکیک شد.
وی گفت: علم جدید مانند فیلتر، باعث تفکیک آن از شبه علم شد. احکام نجوم و انواع اقسام جادوگری‌ها و تفعل هم جزو آن دسته از شبه علم‌هایی بودند که هیچ منطق علمی در پس آنان نبود، بنابراین از علم و منطق علمی جداشدند و جایگاه خود را در میان دانشمندان از دست دادند. لازم به ذکر است که در همان زمان بسیاری از افرادی که نگرشی مبتنی بر عقل داشتند اعتقادی محکمی به این نوع فنون نداشتند. برای مثال در میان علمای شیعه سید مرتضی که در قرن‌های نخستین تمدن اسلامی می‌زیسته است به طور مفصل به رد طالع بینی پرداخت و معتقد بود که پیش بینی اوضاع جوامع و زندگی افراد بر اساس پدیده‌های نجومی به هیچ عنوان نمی‌تواند واقعیت داشته باشند.
گمینی خاطرنشان کرد: بسیاری از فقها هم بودند که این علوم را حرام اعلام می‌کردند اما رد هم نمی‌کردنند. در حال حاضر که در دوره مدرن به سر می‌بریم، جزئی‌ترین مباحث هم دارای منطق علمی است. واضح است که نباید اعتنایی به شبه علوم داشت و یا باور کرد. در گذشته کاربران علوم خفیه، طالع‌بینی، احکام نجوم و جدول‌های جادوگری با برقراری روابط عددی به بررسی برخی مسائلی از زندگی انسان می‌پرداختند که بر اساس دیدگاه امروز هیچ توجیه منطقی نداشت.
وی افزود: امروزه در فضای آکادمیک دنیا و دانشگاه‌ها چنین مباحثی را حتی مطرح نمی‌کنند و عنوانی جز خرافات به ان نمی‌دهند. مثلاً در دانشکده‌های اختر فیزیک در داخل کشور یا خارج آن هیچ ارزش به طالع بینی نمی‌دهند. در نتیجه از دانشگاه‌ها و پژوهشگران رسمی چنین علومی دیده نمی‌شود. مگر آنگه بخواهند راستی‌آزمایی و پژوهش خاصی از سوی آن‌ها انجام دهند.
این مورخ علم در پاسخ به این پرسش که کتاب‌هایی که در این زمینه منتشر می‌شوند چقدر به اسناد تاریخی و خطی موجود در کتابخانه‌ها استناد دارند و یا چقدر حاصل تخیل نویسنده است، گفت: سنت احکام نجوم که آثار آن به صورت نسخه خطی تا کنون مانده است کسی چندان به آن‌ها رجوع نمی‌کنند. بیشتر مورد استفاده پژوهشگران و محققان تاریخ است.
وی ادامه داد: چندی پیش وقتی برای یک امر پژوهشی به یکی از کتابخانهء‌های بزرگ و مطرح برای دریافت اسناد مربوط به این علوم مراجعه کردم متاسفانه با پاسخی که مواجه شدم حاکی از آن بود، اسناد مربوط به علوم خفیه در اختیار هیچ فردی قرار داده نمی‌شود. اخیراً یکی از دانشجویان ما در رشتۀ تاریخ نجوم در مقطع کارشناسی ارشد خواسته است که از یکی از نسخ خطی موجود در کتابخانۀ آستان قدس استفاده کند برای اهداف پژوهشی. ولی متأسفانه در اختیار او قرار نداده اند. در حالی که اگر همین نسخه خطی در هر کدام از کتابخانه‌های بزرگ جهان مثل پاریس یا لندن وجود داشت، بدون هیچ مشکلی امکان دریافت آن فراهم بود.
وی ضمن انتقاد از این روند گفت: اینکه علوم خفیه به نوعی شبه علم محسوب می‌شود هیچ شکی در آن نیست بیشتر از این تعجب می‌کنم که چطور برخی مدیران کتابخانه‌ها باور دارند که از این علوم می‌توان استفاده‌های نادرست کرد؛ در حالیکه تقریبا در دنیای حاضر ثابت شده است که هیچ استفاده‌ای به جز فعالیت‌های پژوهشی نمی‌توان از این اسناد کرد.
گمینی درباره تصمیمات برخی مدیران مبتنی بر ممنوعیت در اختیار قرار دادن اسناد علوم خفیه در اختیار پژوهشگران و دیگر افراد گفت: مدیران کتابخانه‌ها باید باور کنند که دیگر افراد چندان سمت اسناد مربوط به علوم خفیه نمی‌روند و اگر کسی خواهان دریافت نسخه‌های آنان است معمولا جنبه پژوهشی دارد. افرادی هم که سراغ این علوم می‌روند و آن را باور دارند؛ واضح است که بدون در اختیار داشتن اسناد مربوطه هم می‌توانند دست به اعمال خرافه بزنند. اگر حقیقتی در این علوم وجود داشت سازمانی مانند ناسا زودتر از هر ارگان و فرد دیگری این علوم را به کار می‌گرفت!
یکشنبه ۲۸ مرداد ۱۳۹۷ - ۱۶:۲۶
نظرات