در ابتدای این نشست که با حضور جمعی از صاحب‌نظران و پژوهشگران جوان حوزه تاریخ همراه بود، امین محمدی به ارائه توضیحاتی در مورد کتاب «هرسین در سطور رنگ پریده- تاریخ هرسین در دوره قاجار» پرداخت.
او گفت: درباره تاریخ فرهنگی و مذهبی دوره قاجار، متاسفانه اطلاعات ما خیلی کم است. اما خوشبختانه بیشتر اطلاعات ما از دوره پهلوی، مربوط به موضوعات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است.
وی ادامه داد: در فصلی که به مسائل اقتصادی پرداخته‌ام، سعی کرده‌ام اسناد مالیاتی ارائه دهم. در فصل ششم که مفصل‌ترین بخش کتاب است به اعظم‌السلطنه کاکاوند پرداخته‌ام که برای مدتی قدرت بلامنازع این دوره بوده و اسناد زیادی از حضورش در وقایع جنگ جهانی اول است. در فصل هرسین و مجلس، از اسناد موجود در کتاب آقایان ططری و کشاورز بهره برده‌ام.
وی افزود: در فصلی به زندگی خالو قربان هرسینی پرداختم که به واسطه حضورش در نهضت جنگل، یکی از افراد مهم آن دوره در هرسین بوده است. من سعی کردم به دور از یکسونگری تصویری اقدامات اعظم‌السلطنه و خالوقربان ارائه دهم. از سوی دیگر با موضوعی کردن پیوست‌ها، کوشیدم تا نظمی به آن دهم تا پژوهشگرانی که در آینده، روی تاریخ هرسین کار می‌کنند، بتوانند از این اسناد استفاده کنند.
محمدی افزود: البته پرونده این کتاب هنوز تمام نشده است و حتی بعد از انتشار هم، اسناد جدیدی در این زمینه پیدا کردم.
در ادامه این نشست، علی ططری گفت: سال 1387 که ما پروژه فرهنگ‌نویسی را در مرکز اسناد مجلس تعریف کردیم، از هر یک از دانشگاه‌ها، تعدادی دانشجو برای همکاری درخواست کردیم. نخستین گروه، دانشجویان ارشد پژوهش اسناد گروه تاریخ دانشگاه تهران بودند. محمدی، در دومین گروه این دانشجویان بود که در بحث سندخوانی و سندپژوهی در زمره بهترین‌ها بود.
وی در ادامه گفت: این نشست را بهانه خوبی می‌بینم که مقداری هم به بحث تاریخ نگاری در حوزه کرمانشاهان بپردازیم. در این حوزه، بیشتر از مراکز دیگر در غرب کشور، مشکل تاریخ‌نگاری داریم. این نقصان دلایل مختلفی دارد؛ از نبودن انگیزه تا نبودن مدیریت فرهنگی. این در حالی است که این استان، پتانسیل بزرگ تاریخی دارد. به عنوان مثال در حوزه نفت، اولین چاه نفت در این منطقه است. بعد از پالایشگاه آبادان، قدیمی‌ترین پالایشگاه در این استان است.
ططری اظهار کرد: در دوره جنگ جهانی اول و دوم، اولین بیماری فراگیر وبا در کرمانشاه است که از عراق وارد می‌شود. به تمام این‌ها، بحث ایلات و عشایر و سرحدات مرزی را هم اضافه کنید. بعد از انقلاب، برخی از نویسندگان محلی با وجود کمبود منابع، تک‌نگاری‌هایی در این زمینه داشتند. اما مهم‌ترین مشکل در این زمینه، مدیریت فرهنگی است. در حالی که بیستون ثبت جهانی شده است. باید تا کنون اسناد این منطقه منتشر می‌شد و بعد از آن به مرحله تحلیل اسناد می‌رسیدیم.
رییس مرکز اسناد کتابخانه مجلس افزود: کاری که ما در مرکز اسناد در مورد ایالات و ولایات انجام دادیم، این بود که پژوهشگران استان‌ها را شناسایی کردیم تا اسناد هر منطقه، توسط پژوهشگران همان منطقه، تحلیل و خوانش شود. در کنار این، دکتر اتحادیه، با سرمایه شخصی، چند عنوان کتاب درباره منطقه کرمانشاه در موسسه نشر تاریخ منتشر کرده است. در آرشیو وزارت خارجه، مرکز اسناد و کتابخانه ملی و کتابخانه مجلس، اسناد زیادی در مورد هرسین وجود دارد.
ططری گفت: هرسین، شهری است که در شاهراه جایی ندارد. اما پتانسیل دیگری دارد؛ سه قوم لک، لر و کرد در این منطقه هستند. هرسین با حدود پنج هزار سال، سابقه شهرنشینی، قدیمی‌ترین شهر لک‌نشین است. ایل کاکاوند هم بالای صدسال است که به شهرنشینان این منطقه اضافه شده است. با وجود این سابقه تاریخی، متاسفانه تاریخ منطقه مهجور مانده است. اما در این کتاب، مجموعه اسناد هرسین و تاریخ محلی آن جمع‌آوری شده است. محمدی تحصیل‌کرده رشته تاریخ است و در حال حاضر در حال اتمام دوره دکتری این رشته است. او اهل هرسین است و به منطقه و ایلات آن وقوف دارد.
این پژوهشگر حوزه تاریخ گفت: در حوزه کتاب‌های سندی، چیزی به نام نقد معنی ندارد. اما چارچوب‌ها و منطق‌هایی در این زمینه وجود دارد. تا کنون سه روش برای انتشار اسناد داشتیم؛ انتشار فهارس اسناد، انتشار اسناد یک منطقه جغرافیایی بر اساس دوره تاریخی و تحلیل اسناد. این که یک اثری خارج از چارچوب‌ها باشد، باعث سردرگمی مخاطب می‌شود.
ططری افزود: شاید بتوان گفت که در طول تاریخ در حق خالو قربان ظلم شده است. اما نه در این حد که بگوییم او نخبه بوده است. مولف باید توضیح دهد که چرا خالو قربان را نخبه نامیده است؟ آنچه که خارج از منطقه می‌دانیم، این است که به شدت منفور نبوده است. هر چند که سر میرزا کوچک خان را برید و تحویل داد، اما به لحاظ نژادی، خالو قربان و میرزا کوچک‌خان، هر دو از یک نژاد بودند؛ هر دو لک بودند.
ططری در پایان سخنانش اشاره کرد که در مورد فصل‌بندی کتاب، مشکلات عمده‌ای دارم و بهتر بود که در فصل‌بندی‌ها جابه‌جایی هایی هم صورت می‌گرفت.
سپس مطلب مطلبی گفت: قلم زدن در تاریخ کرمانشاهان دوره قاجار سختی‌هایی دارد. کرمانشاهان تا سال‌های دهه دوم قرن سیزدهم، تحت‌الشعاع امرای غرب کشور است. اما در سال 1221، کرمانشاهان مرکزیت سیاسی پیدا می‌کند. از سوی دیگر، در کل دوره قاجار نه تنها سنت تاریخ‌نگاری محلی، نمود عینی ندارد، بلکه هیچ کتابی هم در این دوره با هدف تاریخ‌نگاری محلی نوشته نشده است. هر چند که در دوره قاجار با دنیای خارج از کشور، ارتباطاتی داشتیم و در کنار روزنامه‌ها و سفرنامه‌ها، اسنادی از این دوره باقی مانده است.
وی افزود: چیدمان فصلی کتاب، نیاز به بازنگری دارد. از سوی دیگر، بیشتر منابع کتاب، متعلق به بعد از مشروطه است. در حالی که ما در کرمانشاهان، روزنامه محلی به نام بیستون داشتیم و به این روزنامه تنها یک مورد ارجاع داده شده است. اما با وجود شرایط و فقر منابعی که در این منطقه وجود دارد، این کتاب می‌تواند سرمشقی برای پژوهشگران دیگر شهرها باشد.
در پایان نشست، محمدی گفت: این کتاب، یک اثر آکادمیک صرف نبود. سعی کردم به اسناد یک نظمی بدهم تا مخاطب عام هم بتواند از آنها استفاده کند. اگر اسناد را تقسیم‌بندی منشایی می‌کردیم، موضوع‌های خاص در آن میان گم می‌شد. از سوی دیگر ما در مورد تاریخ هرسین، اطلاعات زیادی نداریم. یک سری روایت‌های شفاهی هست که زیاد مستند نیستند. یکی از دلایلی که نوشتن این کتاب، این قدر طول کشید این بود که من هر ماه با یک سند جدید مواجه می‌شدم. برخی از فصول حجم کمی دارند. به دلیل این که اسناد کمی در این زمینه وجود دارد.
وی در مورد خالو قربان توضیح داد: خالو قربان، جزء سه نفر اصلی جنبش جنگل بوده و یک شخصیت نظامی خیلی قوی داشت. اما حتی نویسندگان هرسینی نیز تحت تاثیر کتاب «سردار جنگل» فخرایی او را بی‌سواد خوانده‌اند. در حالی که بسیاری از مذاکرات جنگلی‌ها با روس‌ها را خالوقربان انجام می‌داد. به نظر من او یک نخبه سیاسی- نظامی بود و توانایی او را نمی‌توان نادیده گرفت. البته درسوگیری‌های خالوقربان، منفعت طلبی هم بود.
نظر شما