به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست تخصصی «بررسی جایگاه شعر دفاع‌مقدس در سپهر رسانه‌ای امروز» صبح روز چهارشنبه (11 مهرماه) با حضور حمیدرضا شکارسری و سعید بیابانکی در ستاد مرکزی راهیان نور برگزار شد. محمود اکرامی‌فر مسئولیت اجرای این مراسم را برعهده داشت.
 
حمیدرضا شکارسری در ابتدای این نشست و در تعریف شعر دفاع‌مقدس گفت: اگر بخواهیم تعریفی از شعر دفاع‌مقدس ارائه دهیم، ساده‌ترین تعریف این است که بگوییم شعری که درباره دفاع‌مقدس، ویژگی‌ها و تبعات آن باشد، شعر دفاع‌مقدسی نامیده می‌شود. این شعر را می‌توان یک شعر گفتمانی هم نامید. بنابراین بسته به آن گفتمانی که شکل گرفته، تعریف متفاوتی را ارائه می‌دهد.
 
وی ادامه داد: برای مثال در سال‌های ابتدای جنگ شعرها به موضوعات حماسی ربط داشتند تا افراد را برای حضور در جبهه‌های نبرد تحریک و تهییج کنند اما وقتی بعد از آزادی خرمشهر جنگ خسته‌کننده و فرسایشی شد، شعرها جنبه اعتراضی، نوستالژیک و عاشقانه به خود گرفت.
 
این منتقد ادبی با اشاره به تمام نشدن شعر دفاع مقدس اظهار کرد: وقتی جنگ به پایان رسید، عده‌ای تصور می‌کردند که شعر دفاع‌مقدس نیز تمام خواهد شد اما دیدیم که ادامه داشت و این نشان می‌دهد که این جنگ دفاع از مرزها نبوده؛ بلکه دفاع از باورهای استراتژیک ما بوده است.
 
این شاعر با اشاره به ویژگی‌های شعر دفاع‌مقدس گفت: اگر به شعرهای دفاع‌مقدس نگاه کنیم متوجه می‌شویم که در شعرهای سال‌های جنگ تنها به مفهوم دفاع و ازخودگذشتگی پرداخته شده است؛ اما بعد از جنگ ملاحظات کنار می‌رود و شعرهایی سروده می‌شود که پیش از این مطرح نبود. یعنی با گذشت زمان شعرها تغییر کرده و شعرها از شرایط زمانی پیروی داشته‌اند.
 
وی ادامه داد: شما به جمله «کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کَربَلا» توجه کنید؛ چرا این شعار را ما همیشه مطرح می‌کنیم زیرا که جنگ برای ما یک ساختار کلی دارد و تنها عناصر آن عوض می‌شود. در نتیجه ما تغییر محتوایی و شکلی نداریم. امروز اگر به مدافعان حرف نگاه کنیم می‌بینیم که بسیار شبیه به رزمندگان جنگ تحمیلی هستند؛ در واقع گفتمان تغییر می‌کند و از درون‌مرزی به فرامرزی می‌رود؛ اما شعر همان است و ما آن را باید شعر دفاع‌مقدس و انقلاب بنامیم؛ چراکه اگر انقلاب و دفاع‌مقدس نبود شاید اتفاقات امروز هم رخ نمی‌داد.
 
شکارسری در توضیح دلایل کاهش شمارگان کتاب گفت: معضل شمارگان کتاب دامنگیر کل شعر ماست و تنها به حوزه دفاع‌مقدس مربوط نمی‌شود. در واقع خواننده ما کمتر شده است و بیشتر مخاطبان از طریق فضای مجازی به سمت شعر می‌روند. البته من قبول دارم که مخاطب شعر کم و مخاطب شعر دفاع‌مقدس کمتر شده است؛ اما توجه داشته باشید که ارزش کتاب در این سال‌ها از بین نرفته و اگر دقت کنیم می‌بینیم همان شاعری که چند هزار فالوئر دارد، هنوز سرودست می‌شکند تا کتابش توسط فلان نشر منتشر شود.

شعرهای عاشقانه‌ام با استقبال بیشتری مواجه می‌شود 
وی افزود: در واقع کتاب لوکس‌تر شده است و هنوز ارزش گذشته خودش را حفظ کرده است. البته رسانه امروز به قدری به حضور آزادانه مخاطب فضا داده که کمتر به رسانه مکتوب توجه می‌شود. به نظر من هر کالایی کاربرد خاص خودش را دارد؛ بنابراین ما باید توجه داشته باشیم که تحلیل در کتاب‌های شعر اتفاق نمی‌افتد و اگر می‌بینیم که در اینستاگرام برخی شعرها به سمت تحلیل می‌روند به دلیل وجود سایر مدیاها مانند عکس و فیلم است و شاعران به نوعی در تلاش‌اند تا با هنرهای گرم‌تر به سراغ هنر شعر که هنری سرد است بروند.
 
شکارسری با اشاره به برخی واقعیت‌های امروز گفت: ما باید شرایط امروز را بپذیریم. خود من وقتی شعری عاشقانه در فضای مجازی منتشر می‌کنم تفاوت استقبال را با شعر دینی و دفاع‌مقدس احساس می‌کنم؛ بنابراین باید قبول کنیم که شعرهای سیاسی و اعتقادی مخاطب کمتری دارند. اگر این موضوع را ما بپذیریم و به‌عنوان نکته منفی به آن نگاه نکنیم با آن همراه خواهیم شد.
 
وی ادامه داد: هر پدیده نوظهوری مزایا و آسیب‌هایی دارد که باید شناسایی شود. ارایه سریع و بی‌واسطه مطالب در فضای مجازی هم حسن است و هم ایراد. اما ما باید توجه داشته باشیم که همین فضای مجازی امکاناتی را برای نقد در اختیار ما قرار داده است. برای مثال کامنت، محلی برای نقد است اما ما در آن به انتشار گل و بلبل و تعریف از هم می‌پردازیم.
 
این شاعر در بخش پایانی صحبت‌هایش اظهار کرد: به گمانم ما باید با فضای مجازی همراه شویم و تلاش کنیم تا دست مخاطب را بگیریم؛ اما خیلی نباید امیدوار باشیم که او با ما همراه شود. در چنین فضایی حرف من این است که نباید از کتاب غافل شویم.

شعر دفاع‌مقدس تمام‌شدنی نیست
سعید بیابانکی دیگر سخنران این نشست در شروع صحبت‌های خود و در تعریف شعر دفاع‌مقدس گفت: برای بررسی شعر دفاع مقدس ما ابتدا باید به پدر شعر دفاع مقدس که شعر انقلاب باشد نگاه کنیم. البته ریشه‌های شعر انقلاب و این ادبیات به 22 بهمن ختم نمی‌شود و شاید مربوط به سال‌های قبل‌تر و حتی مشروطه باشد. متاسفانه ما وقتی انقلاب تمام شد فرصت نیافتیم که شعر انقلاب را سروسامان دهیم؛ چراکه بلافاصله جنگ بر ما تحمیل شد و به شعر دفاع مقدس پرداختیم.
 
وی ادامه داد: یکی از ویژگی‌های جنگ، اغراق و تهییج است؛ البته این مختص ما نیست و اگر به فیلم‌های جنگ جهانی نیز دقت کنیم، در اکثر این فیلم‌ها می‌بینیم که ارتش آلمان را احمق نشان می‌دهند. فیلم‌های سینمایی دفاع‌مقدس ما نیز چنین ویژگی‌هایی دارد. برای مثال فیلم‌هایی که در سال‌های جنگ مطرح شد، اغلب دشمن را دست کم می‌گرفت و شاید در زمان خودش جذاب بود؛ اما امروز که به آن‌ها نگاه می‌کنیم چندان منطقی به نظر نمی‌رسد.
 
این شاعر با اشاره به ویژگی‌های شعر دفاع مقدس اظهار کرد: شعر دفاع‌مقدس نیز چنین ویژگی‌هایی داشت؛ اما در نهایت شعری بود که پدیده دفاع را آیینگی کرد و به ما نشان داد. متاسفانه ما در شعرهای دفاع‌مقدس بیشتر به چگونگی جنگ می‌پردازیم و کمتر به چرایی‌ها توجه کرده‌ایم. چیزی که ما در شعر عاشورا هم مشاهده می‌کنیم.
 
وی ادامه داد:‌ اگر شما امروز به شعرهای نصرالله مردانی که در آن زمان سوپراستار شعرهای دفاع مقدس بود نگاه کنید، دیگر کاربرد گذشته را ندارد؛ چراکه در آن شعرها نگاه حماسی بر نگاه عاطفی غلبه داشت، اما وقتی همین امروز به سراغ «شعری برای جنگ» قیصر امین‌پور می‌رویم، می‌بینیم که هنوز خواندنی است و این به آن دلیل است که شعر او عکس شعرهای مردانی است و در آن عاطفه بر حماسه می‌چربد.
 
بیابانکی با اشاره به تغییر نام جنگ به دفاع مقدس اظهار کرد: در اواسط جنگ ما متوجه شدیم که دیگر شعر جنگ نداریم و یکباره شعر جنگ به شعر دفاع مقدس تبدیل شد که این اتفاق در سینما و حوزه‌های دیگر نیز نمود داشت و همین موضوع با اعتراضاتی نیز همراه بود؛ چراکه به کاربردن این عبارت اجازه نقد را از هنرمندان می‌گرفت.
 
این برگزیده جشنواره شعر فجر با اشاره به دسته‌بندی شاعران جنگ تحمیلی گفت: شاعران در سال‌های جنگ به سه دسته تقسیم می‌شدند. نخست شاعرانی که خاموش بودند و اتفاقات پیرامون خود را نمی‌دیدند یا نمی‌خواستند ببینند. دسته دوم مانند ما شاعران انقلاب بودند که من آنها را به لشکر پیاده نظام توصیف کردم و کار آن‌ها این بود که افراد را به جبهه‌ها حق علیه باطل دعوت کنند و گروه سوم کسانی بودند که در مقابل گروه دوم ایستاده بودند؛ نقد می‌کردند و به نوعی ضد جنگ بودند.
 
وی ادامه داد: در جایی جمله زیبایی خواندم که نوشته بود جنگ یک سرباز زمانی تمام می‌شود که خاطره‌هایش را بنویسد. بنابراین شعر و ادبیات دفاع‌مقدس همچنان ادامه دارد و ما می‌بینیم که در برخی موارد این خاطره‌ها با استقبال خوب جوانان نیز همراه است. از نظر نسلی نیز شاعران دفاع‌مقدس به دو نسل تقسیم می‌شوند نخست شاعرانی که جنگ را دیده‌اند و دیگر شاعرانی که جنگ را ندیده‌اند که نسل دوم بیشتر به چرایی جنگ پرداختند.
 
بیابانکی با اشاره به ماندگاری شعر دفاع مقدس گفت: شعر دفاع‌مقدس تمام‌شدنی نیست. من خودم روزگاری فکر می‌کردم تمام می‌شود اما امروز می‌بینیم که بچه‌هایی که جنگ را ندیده‌اند بهتر از ما شعر می‌نویسند و به این موضوعات می‌پردازند و هرروز دریچه جدیدی را می‌گشایند.
 
شاعر مجموعه شعر «یلدا» در توضیح دلایل استقبال‌نکردن از کتاب‌های شعر حوزه دفاع‌مقدس گفت: بخش عمده این موضوع به تغییر رسانه‌ها برمی‌گردد. رسانه مکتوب و کتاب عمرش تمام شده است. من به خاطر دارم که کتاب اول من که در سال 68 ـ 69 در شمارگان 5هزار نسخه چاپ شد، سریع به اتمام رسید و کتاب به چاپ بعدی رفت؛ اما امروز کتاب‌ها در هزار نسخه چاپ می‌شود و بعد از گذشت یک سال به زحمت به چاپ بعدی می‌رود.
 
وی افزود: البته در همین بازار رمان می‌شود و به طور کلی شعر با رمان و داستان تفاوت دارد؛ چراکه رمان تک‌نفری خوانده می‌شود اما شعر نقل می‌شود و به همین دلیل مخاطب کتاب شعر از مخاطب رمان کمتر است.
 
بیابانکی در توضیح تاثیر رسانه‌های جدید روی کتاب گفت: با ورود تکنولوژی و وبلاگ همه روزنامه و کتاب را رها کردند و به تدریج کتاب در آخر خط ایستاد و امروز به عنوان کارنامه نگاه می‌شود نه رسانه. من هم با شکارسری موافقم که شعر در مقایسه با موسیقی و سینما یک هنر سرد است. از طرفی رسانه دیگر فضای مجازی است. متاسفانه فضای مجازی دقت را از ما گرفته است.
 
وی ادامه داد:‌ من بعضی موقع‌ها در شورای شعر و موسیقی می‌بینم که برخی از این شرکت‌های تولیدکننده موسیقی که بسیار اسم و رسم هم دارند شعرهایی برای مجوز می‌فرستند که 20 غلط املایی دارد. در صورتی که زمانی که شعرها در کتاب و مطبوعات منتشر می‌شد، شرایط به اینگونه نبود و ما شاهد انتشار شعر سالم بودیم.
 
شاعر مجموعه شعر «سکته ملیح» با اشاره به فضای مجازی اظهار کرد:‌ شاعر در فضای مجازی علاوه بر نقش شاعری، تایپیست، ویراستار، عکاس، فیلمساز و ناشر نیز است و همه مسئولیت‌ها باعث شده که کیفیت آثار پایین‌تر بیاید. البته ما باید بین مخاطب شعر و مشتری شعر تفاوت قائل شویم؛ چراکه با تبلیغ می‌توان مشتری ایجاد کرد اما مخاطب ایجادکردن کار بسیار سختی است.
 
وی افزود: در نمایشگاه کتاب امسال به صفی از مشتریان یک شاعر رسیدم که او را نمی‌شناختم و وقتی کتاب او را دیدم متوجه شدم که پر از ایرادات وزنی است. پیش خودم فکر کردم که افراد در صف به دنبال چه چیزی هستند. این موضوع نشان می‌دهد که آن شاعر مشتری ایجاد کرده است و در نهایت به لایک و فالو نباید اعتماد کنیم.
 
بیابانکی با گلایه به برخی بدسلیقگی‌های فرهنگی گفت: متاسفانه ما در سطح‌های مختلف دچار اشتباهات بسیاری شده‌ایم؛ وقتی میزان اعتبار در رسانه ملی نیز همین لایک و فالوهاست و افراد شاخ و دم مجازی را به تلویزیون می‌آورند؛ متوجه می‌شویم که فضای امروز رسانه ما بسیار آشفته است به طوری که مدیران رسانه ملی نیز فریب می‌خورند. اگر در چنین شرایطی ما این فضا را رها کنیم بازی را باخته‌ایم و اگر بمانیم باید توجه داشته باشیم که این ماندن به چه قیمتی است.
 
وی ادامه داد: من هنوز هم معتقدم که موسیقی قدرتی است که ما از آن غفلت کرده‌ایم و این غفلت باعث شده کسانی پای در این میدان بگذارند که هیچ اعتقادی به آنچه که می‌نویسند، ندارند. ما باید امروز به شکل‌های جدید روی بیاوریم. دوره صحبت‌کردن درباره چگونگی شعر دفاع‌مقدس تمام شده است و ما باید امروز به چرایی بپردازیم. البته در این راه ابتدا باید رسانه ملی را توجیه کنیم؛ چراکه برخی مواقع شعر ما شاعران انقلابی را نیز به دلیل انتقاد منتشر نمی‌کنند؛ در نتیجه شعرهای انتقادی افرادی منتشر می‌شود که هیچ سنخیتی با شعر دفاع‌مقدس و انقلاب ندارند.
 
بیابانکی در پایان گفت: ما امروز در شرایط بعد از جنگ قرار داریم و 30 سال از جنگ گذشته و بدون شک این فرهنگ دفاع و جنگ روی ما تاثیرگذار بوده است. به نظر من اگر ما امروز از فساد و اختلاس شعر بگوییم شعر دفاع‌مقدس گفته‌ایم که این نوع شعر گفتن و این نوع شعر شنیدن بیش از هر چیزی نیاز به جسارت دارد.