چنان که در متن پشت جلد کتاب آمده است، تام ریگان از نخستین متفکرانی بوده است که شورمندانه به حقوق حیوانات باور داشته و برای آن استدلال‌هایی فلسفی عرضه کرده است. استدلال‌هایی که در چارچوب فلسفه اخلاق می‌گنجند.
تام ریگان کتاب خود را «درآمدی بر فلسفه اخلاق» می‌خواند. چنین نام‌گذاری‌ای برای کتابی که درباره حقوق حیوانات نوشته شده شاید غریب بنماید اما نویسنده در پیشگفتار کتابش چرایی چنین نام‌گذاری را تا حدودی شفاف می‌سازد. او در ترسیم مسیر نظری کتابش می‌گوید که در این کتاب در پی پاسخ دادن به بعضی از پرسش‌های بنیادین است. پرسش‌هایی از این گونه: «آیا همه انسان‌ها، و تنها انسان‌ها، از جایگاه اخلاقی برخوردارند؟ چه چیزی اعمال درست را درست می‌سازد؟ حقوق اخلاقی چیست؟ آیا همه انسان‌ها از حقوق اخلاقی برخوردار هستند؟»
به گفته تام ریگان تلاش برای یافتن پاسخ مبتنی بر عقل برای چنین سوال‌هایی به منزله گام برداشتن در وادی فلسفه اخلاق است. پرسش‌هایی که سابقه طولانی در ایجاد چالشی عقلی و منطقی دارند و چالش برانگیزی‌شان از آنجا ناشی می‌شود که تنها یک پاسخ ممکن ندارند.
کتاب «حق حیوان، خطای انسان» علاوه بر پرسش‌هایی که ذکر شد، پرسش‌های بدیلی را هم طرح می‌کند: «آیا همه موجودات حساس، و تنها موجودات حساس، از جایگاه اخلاقی برخوردارند؟ چه چیزی اعمال غلط را غلط می‌سازد؟ آیا هیچ حیوان غیرانسانی از حقوق اخلاقی برخوردار است؟»
پرسش‌هایی بغرنج که نه خودشان و نه بدیلشان تنها یک پاسخ ممکن ندارند. کاری که تام ریگان در کتاب خود می‌کند ارائه پاسخ‌های رقیب به پرسش‌هایی که ذکر شد و تعیین این موضوع است که کدام یک از پاسخ‌ها بهترین دلایل و بهترین استدلال‌ها را برای اقناع‌پذیر کردن خود ارائه می‌دهند.
.jpg)
آنچه واضح است این است که از میان دو پرسش «آیا همه انسان‌ها، و تنها انسان‌ها، از جایگاه اخلاقی برخوردارند؟» و «آیا همه موجودات حساس، و تنها موجودات حساس، از جایگاه اخلاقی برخوردارند؟» تنها یکی می‌تواند صحیح باشد و تکیه کتاب تام ریگان این است که بررسی کند کدام یک از این دو پرسش صحت دارند.
او این کار را نه بر مبنای تحریک احساسات که بر مبنای قواعد منطقی انجام می‌دهد تا این ایده رایج را به چالش بکشد که حامیان حقوق حیوانات افرادی غیرمعقول و احساسی، ضد علم و انسان‌ستیز هستند. این ایده‌ای است که به گفته تام ریگان، مخالفان حقوق حیوانات آن را رواج می‌دهند و کتابی نظیر «حق حیوان، خطای انسان» که تکیه خود را بر معقول بودن به معنای فلسفی کلمه گذاشته است و از این منظر به دفاع از حقوق حیوانات برمی‌خیزد، این برچسب مخالفان حقوق حیوانات را به چالش می‌کشد.
علاوه بر این پرسش‌های بنیادین، کتاب در پی پاسخ به یک پرسش عملی هم هست: «اینکه حیوانات از حقوق اخلاقی برخوردار باشند یا نه چه تفاوتی ایجاد می‌کند؟» پاسخ اجمالی تام ریگان به این پرسش چنین است: «اگر حیوانات از حقوق اخلاقی برخوردار نباشند، هیچ یک از شیوه‌های بهره‌کشی انسان‌ها از آنها (برای نمونه به عنوان منبع غذا و پوشاک) اصولا خطا نیست و اگر بهره‌کشی از آنها به این شیوه‌ها را تا آینده نامعلوم ادامه دهیم دچار خطا نشده‌ایم.»
اما اگر از منظر منطقی اثبات شود که حیوانات اخلاقا دارای حقوقی هستند چطور؟ در آن صورت هرگونه بهره‌کشی ما از آنها اصولا خطاست و بی‌درنگ باید متوقف شود.
چنان پرسش عملی‌ای است که اهمیت پرسش‌های نظری و فلسفی پیشین ریگان را به خوبی جلوه‌گر می‌سازد. بر پایه این پرسش عملی و در صورتی که استدلال‌ها به نفع این گزاره باشند که حیوانات از حقوق اخلاقی برخوردار هستند، هنگامی که ما حیوانی را برای خوراک پرورش می‌دهیم یا آنها را برای بهره‌برداری از خزشان به دام می‌اندازیم یا از آنها به منزله ابزار پژوهش بهره می‌بریم، در حال نقض حقوق حیوانات هستیم و عملی غیراخلاقی انجام می‌دهیم.
کتاب «حق حیوان، خطای انسان» در 9 فصل در پی بررسی ابعاد پرسش‌های اخلاقی درباره حقوق حیوانات است. دیدگاه‌های گوناگون درباره وظایف انسان نسبت به حیوانات، از دیدگاه‌هایی نظیر قراردادباوری که اعتقاد به وظیفه غیرمستقیم انسان‌ها نسبت به حیوانات دارند تا دیدگاه فایده‌گرا که معتقد به وظیفه مستقیم انسان نسبت به حیوانات است را بررسی می‌کند و به تمامی این دیدگاه‌ها نقدهایی را وارد می‌آورد.
به واقع اگر پیتر سینگر و مکتب فایده‌باوری در زمینه حفاظت از حیوانات با تکیه بر مفهوم آزادی حیوانات در پی ارائه قرائتی انسان‌گرا از مسئله صیانت از حیوانات بودند، نگرش تام ریگان، با رویکردی مبتنی بر اثبات حق حیوان به مثابه حیوان برای زیستن، رویکردی اصولگرایانه‌تر به موضوع صیانت از حیوانات را پی می‌گیرد و چالش‌های اخلاقی مسئله را پررنگ می‌سازد.
تام ریگان
کتاب «حق حیوان، خطای انسان» که بهنام خداپناه آن را ترجمه کرده است، برای معرفی دیدگاه تام ریگان در زمینه صیانت از حیوانات منبعی بسیار مناسب محسوب می‌شود و خواندن آن علاوه بر علاقه‌مندان به حقوق حیوانات، برای علاقه‌مندان و دانشجویان فلسفه و منطق نیز ثمربخش خواهد بود.
خداپناه پیش از این کتاب «آزادی حیوانات» نوشته پیتر سینگر که یکی از کتاب‌های مقدس در زمینه صیانت از حیوانات محسوب می‌شود را هم به فارسی ترجمه کرده بود و با انتشار این کتاب تازه نشان می‌دهد یک پروژه پژوهشی قابل توجه را در زمینه تهیه متون نظری در باب مسئله صیانت از حیوانات پی گرفته است.
کتاب «حق حیوان، خطای انسان؛ درآمدی بر فلسفه اخلاق» را نشر کرگدن در چارچوب مجموعه «از منظر اخلاقی» که با ویراستاری علمی امیرحسین خداپرست تهیه می‌شود در 234 صفحه و تیراژ 1000 نسخه منتشر کرده است. قیمت کتاب 30 هزار تومان است.
نظر شما