کتاب در مجموع در فصل‌هایی با عناوین مواجهه با شهر، بنیان‌های نظریه شهری؛ وبر، زیمل، بنیامین و لوفور، توصیف شهر؛ اصلاح اجتماعی و سنت تجربی در مطالعات شهری کلاسیک، دیدگاه‌های آرمان‌شهر؛ از باغشهر تا نوشهرگرایی، بین حومه و گتو؛ مطالعات شهری و پژوهش اجتماعی در بریتانیا و ایالات متحده پس از جنگ جهانی دوم، دارایی‌های شهر؛ ایجاد مفهومی از شهر سرمایه‌دار، شهر رقابتی؛ سیاست، مردم و قدرت، از این سوی تا آن سوی شهر؛ بازنمایی و تفاوت در دنیای شهری و جایگاه شهر؛ آینده شهری و آینده نظریه شهری به مطالعات اجتماع؛ کلان‌شهرهای بزرگ، جنبش‌های آرمان‌شهری؛ سیاست شهری و حکمروایی شهری، اثر فناوری‌های جدید اطلاعاتی-ارتباطی و روند رشد شبکه‌های شهری نامتراکم پرداخته است.
حمیدرضا تلخابی و فرخ مهرآیین مترجمان کتاب «نظریه شهری و تجریه شهری» نیز در مقدمه خود درباره اهمیت نظریات حوزه شهری نوشته‌اند: «تجلی فضایی و اجتماعی تحولات بشری اغلب در فضاهای شهری روی می‌دهد و این حقیقت از آغاز عصر سرمایه‌داری سوداگرانه تا عصر سرمایه‌داری فراصنعتی همواره به قوت خود باقی مانده است. امروزه نیز اشکال نوین فناوری‌های اطلاعاتی، ارتباطی و مجازی، قوت گرفتن دنیای سرمایه‌داری، تغییر هویت‌های فرهنگی و اندیشه‌های هتروتوپیایی در عصر پست مدرن و پساکلانشهرها، دگرگونی‌های دامنه‌داری در حیات اجتماعی و جغرافیایی شهرها به منصه ظهور رسانده و خوانش‌های شهری متفاوتی را از وضعیت شهری به دنال داشته است. از این رو، شناخت روایت‌ها، نظریه‌ها و تجربه‌های شهری کلاسیک و معاصر از دنیای پیچیده شهری، علاوه بر فهم دگرگونی‌های در ادوار مختلف، به مثابه عاملی ضروری و اثربخش در آینده پایدار شهرها است.»
چشم‌انداز بورژوازی شهری و نزاع برای فضای زندگی
واقعیت این است که توسعه شهری همواره پدیده‌ای طبقاتی بوده است و روندی تاریخی با شکل‌گیری نظم نوین اقتصادی دنیا حتی مقوله مسکن و سرپناه به ابزاری برای تولید بازده مالی مبدل شده و اساساً یک ساختمان دیگر چیزی نه برای استفاده (مصرف)، بلکه کالایی برای مالکیت است که مالک به افزایش ارزش دارایی، به جای ارزش مصرفی آن امید بسته است.
پارکر نیز در بحثی به نام «چشم‌انداز بورژوازی شهری و نزاع برای فضای زندگی» به اصطلاح اعیانی‌شدن اشاره و بیان می‌کند: «تا دهه ۱۹۷۰، جامعه‌شناسان شهری و جغرافی‌دانان شهری از اصطلاح اعیانی‌شدن که ابتدا از سوی روت گاس مطرح شد برای توصیف «هجوم» طبقه متوسط فقیر و محله‌های شهری اقلیت در بسیاری از نقاط جهان استفاده می‌کردند. اعیانی شدن اشکال مختلفی به خود می‌گیرد و گروه‌های جمعیتی مختلفی را در مکان‌های مختلف شهری در برمی‌گیرد. در این فرآیند آن‌گونه که اسمیت به‌هنگام بیرون کردن بی‌خانمان‌های پارک تامپین به آن اشاره می‌کند، نیازی به خشونت در جایگزینی فقرای شهری نیست.»
به عبارت دیگر قیمت مسکن مخصوصاً در کلانشهرها به گونه‌ای پیش رفته که شاهد تسخیر محله‌های مرکزی شهر توسط طبقه متوسط هستیم. در این فرآیند اجتماع و اقتصاد برتری که قدرت خرید بیشتری دارد، طبقه پایین‌تر را از این مکان‌ها اخراج و روانه حاشیه می‌کند و همزمان انواع مگامال و کافی شاپ و برندشاپ‌های جای مسکن آن‌ها قد می‌کشند. در این روند خصوصی‌سازی شهرها طبقه سرمایه‌دار هم به طور موازی محله‌های محصور برای خود می‌سازد که تنها با پرداخت‌های خاص و تنها با داشتن معیارهایی مشخص امکان ورد به آن‌ها میسر می‌شود.
کتاب نیز بورژوازی شدن محیط شهری را با بیان آمارهایی از دهه‌های ۶۰ تا ۸۰ میلادی برای خواننده تشریح کرده و متذکر می‌شود: «به عنوان مثال بر طبق آمارهایی که سومکا ارائه می‌کند نیز از بین دو میلیون ساکن سفیدپوست طبقه کارگری که هر ساله در دهه ۱۹۷۰ در ایالات متحده جابه‌جا می‌شدند، ۸۶ درصد جابه‌جایی‌ها ناشی از اعیانی‌شدن بازار بود. در تمامی این موارد، فرایند مذکور عمدتا تدریجی و نامرئی، با افزایش تعداد مهاجران ورودی در ارتباط است که احتمال بیشتری وجود دارد که آن‌ها صاحب مسکن بوده یا استطاعت مالی اجاره‌بهاری بیشتری را برای بخش خصوصی داشته باشند؛ همچنین این مهاجران جدید به احتمال زیاد مدیران و کارشناسانی هستند که تحصیلات دانشگاهی دارند وممکن است، تقاضای مصرفشان ویژگی‌های اجتماعی و خدمات ناحیه را به‌گونه‌ای تغییر دهد که شبکه‌های اجتماعی ساکنان گشترش یابد؛ بنابراین از آنجایی که خدمات قرار است به خانواده‌های پردرآمدتر ارائه شود، ممکن است، هزینه زندگی افزایش داشته باشد.»
پارکر همچنین پدیده بورژوازی شدن محیط شهری را به جهانی‌شدن و بازساخت چشم‌انداز شهری مربوط می‌داند و تشریح می‌کند که چگونه این روند از طریق جابه‌جایی سرمایه، به توسعه نامتوازن منجر می‌شود. از دید او وقتی سرمایه از هسته شهر به سمت بیرون شهر پخش و به حومه‌ها کشانده می‌شود، یک نوع شکاف اجاره‌ای» در هسته‌های قدیمی‌تر شهر اتفاق می‌افتد که با خروج سرمایه، ارزش آن از دست می‌رود.
نویسنده در این بخش به گفته‌های نیل اسمیت نیز استناد می‌کند و این گفته او را نقل قول می‌کند که: «اعیانی‌شدن خصلتی است که هاروی و لوفور آن را «مدار دون سرمایه» می‌نامند؛ سرمایه‌ای که در زمین و ملک سرمایه‌گذاری می‌شود تا در دوره‌هایی که ارزش زمین در حال نوسان است (از طریق اجاره‌بهای زمین) بهره‌برداری‌های مختلفی از آن انجام شود.»
نیل اسمیت معتقد است: «بی‌ارزش‌شدن سرمایه در مرکز، این فرصت را خلق می‌کند تا این بخش توسیعه‌نیافته فضای شهری، ارزش خود را مجددا بازیابد.» و پارکر از این گفته نتیجه می‌گیرد که، اگر حدنصابی از «توسعه مجدد» و «بهسازی» شورع شود، بخش‌های صنعتی مخروبه یا محله‌های زاغه‌ای فقیرنشین می‌توانند به تجارت سودآوری برای سرمایه‌گداران و سوداگران شرکتی تبدیل شوند.
تغییر چهره جنبش‌های اجتماعی شهری
پارکر در فصلی به نام «شهر رقابتی؛ سیاست، مردم و قدرت» نیز تغییر چهره جنبش‌های اجتماعی شهری را با بیان پرسشی تحت عنوان «قدرت از پایین؟» را مورد واکاوی تاریخ قرار می‌دهد و متذکر می‌شود: « اگر ما جنبش‌های شهری را یک نوع منافع سازمان‌دهی‌شده در نظر بگیریم، دانشمندان سیاسی اغلب به دنبال این هستند که این کنشگران جمعی را در درون چارچوب شومپیتری بگنجانند؛ جایی که در آن راهبردهای سازمان و بسیج برای کسب نفوذ و منابع در سطوح خرد یا میانی با هم رقابت می‌کنند؛ اما به ندرت این رقابت در مقیاس ملی با بین‌المللی انجام می‌شود. یکی از پیامدهای این دستور کار تحقق این است که «جنبش‌های شهری نمایندگی ارزش‌ها و ایده‌آل‌های کلی یا گزینه‌های آزادی‌بخش را مورد غفلت قرار داده‌اند. البته چنین تمرکز خردی ممکن است خود با مراحل اولیه جنبش اجتماعی در ارتباط باشند و بدین ترتیب جهت‌گیری بومی و محلی خود را از دست بدهند، چراکه کشکمش‌ها و درگیری‌ها (نظیر ضد سرمایه‌داری) بیش از پیش در دنیاهایی پر از اوهام ردوبدل می‌شوند. به بیان دیگر وقتی کنشگران شهری شروع به فعالیت در سطح محلی می‌کنند؛ همچنین آن‌ها در سطح جهانی نیز می‌اندیشند و این اندیشیدن جهانی اغلب بدین معنا بود که فعالیت محلی کافی نیست.»
کتاب ورود کنشگران جدید اجتماعی به فرهنگ کلان‌شهری و شکل‌گیری جنبش‌های اشغال خانه‌های خالی در اروپا را نیز مد نظر داشته و می‌نویسند: «در گذشته، ورود پیشگامان ضد بورژوازی به بخش‌های هنری پاریس و برخی کلان شهرهای بزرگ اروپا محدود می‌شد؛ اما پس از سال ۱۹۶۸ این پیشگامان به طور جمعی فرهنگ جایگزینی را به وجود آوردند که به سرعت از سوی منافع تجاری مورد استثمار قرار گرفت و با وجود این هسته قوی ضد مادی‌گرایی خود را حفظ کرد. تصرف بدون پرداخت اجاره در بسیاری از شهرهای اروپایی شکل سازمان‌یافته‌تری به خود گرفت، اعتصاب پرداخت اجاره و اتحادیه صنفی مستاجران به امری رایج تبدیل شد، پئیش‌ها برای حمل‌ونقل عمومی رایگان و تظاهرات فمینیستی برای «حیات‌بخشی به خیابان‌ها» همگی به پیدایش جامعه مدنی دیگر در هسته شهرهای بزرگ‌تر اشاره دارد.»
البته پارکر معتقد است در کنار ورود این کنشگران جدید شهری به مناسبات اجتماعی افزایش تنوع اجتماعی در شهر در کنار نابرابری اقتصادی که بسیاری از مهاجران جدید آن را تجربه کردند، پیدایش سیاست نژادی را هم تقویت کرد که خاستگاه آن در دهه ۱۹۶۰و اوایل دهه ۱۹۷۰ در ایالات متحده بود.
تجربه زنان در زندگی شهری
کتاب «نظریه شهری و تجریه شهری» از نظریه‌های پیرامون جنسیت و شهر نیز غافل نبوده و در کنار مباحثی همچون «فضاهای عمومی و قلمرو خصوصی» به مباحثی مثل «جنسیت و مسائل شهری در تجربه شهری»، «روابط جنسی در شهر: جنسیت و تمایلات جنسی در تجربه شهری»، «شهر جنسیتی» و حتی «فضاهای دگرباشی» نیز پرداخته است.
شکی نیست که به شکل روزمره از بدن، لباس زبان و فناوری برای اثربخشی قدرتمند استفاده می‌شود و همه این ویژگی‌ها می‌تواند در عین حال به وسیله‌ای علیه افراد بدون قدرت عضو گروه‌های اقلیت نیز مبدل شوند به ویژه آنکه اگر این فرد در زمان مناسب در جایی نامناسب از فضای شهری قرار بگیرد. مثل زمانی که یک زن زن قربانی آزار جنسی می‌شود و به خاطر تحریک فرد خاطی به واسطه نوعی خاصی از رفتار یا پوشش مورد سرزنش و نکوهش قرار می‌گیرد.
برای توضیح بیشتر نوع مواجه شهری مردانه با حضور زنان از زبان الیزابت ویلسون و از دل کتاب «ابوالهل در شهر» او آورده است: «زنان در شهرهای کنونی تحریک‌کننده هستند، هم در فحشاها حضور دارند و هم به عنوان زنان پرهیزگار و قهرمانی دیده می‌شوند که بر وسوسه‌ها و در آزمون‌های سخت پیروزی می‌یابند.»
ویلسون در همین کتاب درباره تجربه زنان در زندگی شهری مطرح می‌کند که: «در سال‌های اخیر فمینسیت‌ها این استدلال را مطرح می‌کردند که هیچ‌گاه نمی‌توان یک زن پرسه‌زن داشت و معتقدند شهر همیشه از نگاه مردان به تصویر کشیده می‌شود. در نقاشی‌ها و عکس‌ها، مردان نگاه خیره‌آمیز شهوانی دارند و زنان هم به طور منفعل در معرض این نگاه بوده‌اند.»
کتاب «نظریه شهری و تجربه شهری» نوشته سیمون پارکر با ترجمه حمیدرضا تلخابی و فرخ مهرآیین در ۴۳۲ صفحه و به قیمت ۳۹۹۰۰ تومان توسط نشر تیسا منتشر شده است.
نظر شما