به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «مبنا و فرجام اخلاق» نوشته زهره سعیدی به تازگی در دسترس علاقه‌مندان به این حوزه قرار گرفته است.

درباره موضوعی که کتاب مد نظر قرار داده در بخشی از مقدمه آمده است: «کانت و امام علی(ع) ـ کانت به مثابه یک فیلسوف و امام علی (ع) به مثابه یک شارح اصیل و مورد وثاقت دین ـ در حوزه اخلاق ـ به ضرورت نقطه شروع متفاوتی دارند. کانت به اقتضای نظام فلسفی که عرضه کرده است و بر اساس آن آزادی، جاودانگی و خدا ذاتاً قابل شناخت نظری نیستند، ایمان دینی را در پرانتز می‌گذارد و با انسان و اراده عقلانی او به عنوان واضع اخلاق آغاز می‌کند و اخلاق فرا دینی را بنیاد می‌گذارد که البته به دین منجر می‌شود. امام علی (ع) به اقتضای موقعیتش به مثابه شارح آموزه‌های دینی، با پیش فرض (یا ایمان به) وجود خدا، آزادی و جاودانگی شروع می‌کند و اخلاق دینی را عرضه می‌کند.

به اعتقاد مولف این اثر، به رغم اینکه کانت و امام علی (ع) نقطه شروع متفاوت دارند، پایانی مشابه را عرضه می‌کنند. هر دوی آنها ـ هر چند در سیاقی متفاوت ـ «تحقق انسانیت» یا «کمال وجودی انسان» ـ را غایت نهایی خلقت عنوان می‌کنند و آن را حاصل فعالیت انسان، البته تحت حمایت خداوند و طبیعت تحت فرمان تو به شمار می‌آورند. همچنین انسان اخلاقی را شایسته سعادتی می‌دانند که تحقق آن از سوی خداوند «ضروری» یا «مورد انتظار» است.
 
هدف مولف از انتخاب کانت و امام علی (ع) به لحاظ شخصی، احترام ویژه‌ای است که برای کانت به عنوان بزرگترین فیلسوف نظر و عمل، قائل است و عشق عمیقی است که به امام علی (ع) به مثابه تجلی «انسانیت» در کامل ترین شکل آن دارد، به لحاظ معرفت شناختی، مولف درصدد است بر اساس آموزه‌های آن بررسی و تحلیل کند که آیا اگر انسان، مبنای اخلاق را «عقل محض» یا «عقل مبتنی بر وحی» بداند، به سعادت نهایی خواهید رسید؟ و آیا عقل محض و خدا متفاوت از یکدیگرند یا با هم وحدت دارند؟

برای پاسخ به پرسش‌های مذکور مولف کتاب، ابتدا فلسفه اخلاق کانت را عرضه می‌کند. پس از آن نظریه اخلاق امام علی (ع) بر اساس آموزه‌های ایشان (با تکیه بر نهج‌البلاغه) استنتاج و عرضه می‌شود. آنگاه تطبیق و ارزیابی میان دو نظریه صورت می‌گیرد و نتیجه آن ارائه می‌شود.
 
به تاکید زهره سعیدی، منظور از این پژوهش، هم سطح سازی آموزه‌های امام علی(ع) با آموزه‌های کانت نیست چون امام علی (ع) دارای مقام عصمت و کلام ایشان برای شیعیان حجت است. با این حال مقتضای یک کار فلسفی اصیل این است که بر کنار از انتساب آموزه‌ای به مقامی خاص، به تبیین و تحلیل آن بپردازد. علاوه بر این لازمه ارزیابی آموزه‌های کانت، بر اساس آموزه‌های امام علی(ع) مقایسه آنها و بیان مشابهت‌ها و تفاوت‌های میان آنهاست. از این رو در مرحله نخست، فلسفه اخلاق کانت بر اساس آثار متعدد خود کانت تبیین و تحلیل می‌شود، سپس با استفاده از آثار شارحان وی بر غنای کار افزوده می‌شود.

در مرحله دوم نظریه اخلاق و امام علی (عل مبانی معرفت شناسی، ووجود شناختی و انسان شناختی تبیین و تحلیل می‌شود و در مرحله آخر میان فلسفه اخلاق کانت و نظریه اخلاق امام علی (ع) مقایسه، تطبیق و ارزیابی صورت می‌گیرد. بنایراین روش‌های به کار گرفته شده در این پژوهش عبارتند از توصیف و تبیین، استخراج و استنتاج، تحلیل و نقد، تطبیق و ارزیابی.
 
درباره فلسفه کانت به طور عام و فلسفه اخلاق او به طور خاص، اندیشمندان و شارحان بسیاری در سراسر دنیا تبیین و تحلیل‌های خود را به رشته تحریر آورده اند. درباره آموزه‌های امام علی(ع) و به ویژه نهج‌البلاغه، کتاب‌ها و رساله‌های زیادی نگاشته شده است. نوآوری پژوهش پیش رو در عرضه فلسفه اخلاق کانت در این است که برخلاف نویسندگانی که تمرکز اصلی‌شان بر کتاب مشهور او «بنیاد مابعدالطبیعه» قرار گرفته است و از سایر آثار در کنار آن استفاده کرده‌اند. اثر پیش رو تمرکز اصلی را بر «نقد عقل عملی» گذاشته و از نقد عقل محض به مثابه مقدمه ورود به نقد عقل عملی و از نقد قوه حکم به مثابه قلمرو تحقیقی تکالیف اخلاقی بهره برده و از دیگر آثار (بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق، فلسفه تعلیم و تربیت، درس‌های فلسفه اخلاق، دین در محدوده عقل تنها و صلح پایدار) نیز به تناسب و به قدر کفایت استفاده کرده است.

علاوه بر این روش متفاوتی را در عرضه نظام اخلاقی کانت در پیش گرفته و حرکت خود را از آخر به اول سامان داده است. بدین صورت که غایت اخلاق را که از نظر کانت خیر اعلاست، محور کار قرار داده و سایر آموزه‌ها را بر اساس آن و در نسبت با آن تبیین و تحلیل کرده است. هدف از این کار، برگردان توجهات از جزئی‌نگری به فلسفه اخلاق کانت به کلیت آن است تا بر توان آن در عرضه طرحی برای زندگی کنونی و آینده بشریت تاکید و جنبه جهانشمولی آن بیش از پیش آشکار شود. در خصوص نظریه اخلاق امام علی(ع) به نظر می‌رسد کسی تاکنون به شکل نظام مند و کامل نظریه اخلاق ایشان را استخراج و عرضه نکرده است.

از این رو عرضه آن به این شکل کاری نو به شمار می‌آید. علاوه بر این ظاهرا مقایسه و ارزیابی فلسفه اخلاق کانت بر اساس آموزه‌های امام علی(ع)  در قالب یک طرح پژوهشی کاری منحصر به فرد است. با این حال از آنجا که تمرکز اصلی در عرضه نظریه اخلاق امام علی‌(ع) بر نهج البلاغه قرار گرفته است، به خاطر صحت سندیت آن، از وجهی ارزش کار را بالا برده و از وجهی دیگر به خاطر مراجعه محدودتر به سایر آثار امکان کامل تر آن را در آینده باقی گذاشته است.
 
کتاب «مبنا و فرجام اخلاق» نوشته زهره سعیدی با شمارگان هزار نسخه در 341 صفحه به بهای 25 هزار تومان از سوی انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شده است.