در‌حالی‌که بخش قابل‌توجهی از فعالان حوزه نشر کشور به دلایل مختلف که در ادامه خواهد آمد به ویراستاری روی خوش نشان نمی‌دهند، در بسیاری کشور‌ها، نقش ویراستاران آنچنان پررنگ و اساسی است که نامشان بر میزان فروش کتاب تاثیر می‌گذارد و یکی از دلایل دیده شدن کتاب محسوب می‌شوند.
نویسندگان گمنام به اعتبار شهرت ویراستار در بازار کتاب است که فرصت ظهور پیدا می‌کنند و می‌توانند نام و نشانی برای خود دست و پا کنند؛ چراکه مخاطب، با دیدن نام ویراستار است که به اثر او اعتماد می‌کند. بنابراین تاثیر و نقش ویراستار و ماموریت او در پالایش متن، برای تقویت بازار نشر، غیر‌قابل انکار است.
این گزارش جمع‌بندی دیدگاه هفت ناشر و ویراستار درباره مهم‌ترین مسائل حوزه ویراستاری است.
ناشران خوب از ویراستاری صرفه‌نظر نمی‌کنند
محمد حسینی؛ ویراستار و کارشناس نشر در گفت‌و‌گو با ایبنا بر این نکته تاکید دارد. وی در تحلیل خود، وضعیت ویراستاری را با نگاه ناشران خوب به ویراستاری می‌سنجد و با طرح این پرسش که آیا ناشران خوب از ویراستاری صرفه‌نظر کرده‌اند؟ میگوید: «خیر! ابدا این کار را نکرده‌اند.»
علیرضا جاوید؛ مدیرمسئول انتشارات «فرهنگ جاوید» نیز با این دیدگاه همسو است و معتقد است: « ناشران جدی» همواره دنبال ویراستار هستند.
شهرام جهانگیری؛ مدیرمسئول انتشارات چترنگ ضمن تاکید براین نکته که ناشر نباید بر ویراستاری بگذرد میگوید: «اگر وضعیت فعلی بازار اجازه نمی‌دهد برای ویراستاری هزینه شود، بهتر است کتاب چاپ نشود و یا جریان تولید کاهش پیدا کند.»
ویراستار حرفه‌ای کم است
به نظر می‌رسد ضرورت این موضوع آنچنان که باید درک نشده است. به قول مهناز مقدسی؛ دبیر انجمن ویراستاری، گویا هنوز «بین واقعیت امر ویرایش و جایگاه ویراستار در جامعه نشرِ ما فاصله وجود دارد.» علیرضا جاوید هم «نگاه بازاری ناشران» را در توجه آن‌ها به ویراستاری موثر می‌داند.
حسینی، از زاویه دیگری به مقوله ویراستاری و رویکرد جامعه نشر به ویرایش نگاه می‌کند و به جای تاکید بر ناآگاهی ناشران به مقوله ویرایش از تعداد کم ویراستاران میگوید. وی معتقد است «معضل نبود ویراستار، مشکل عمده نشر ما است.» این ارزیابی و دیدگاه‌های مشابه که جمعیت ویراستاران کاربلد را به تعداد انگشتان دست می‌دانند، در واقع تاکید بر لزوم توجه به معیار‌های ویراستار حرفه‌ای است؛ به‌عبارت دیگر فردی که «ریاضت ادبی» را تجربه کرده است.
آیا می‌توان برای ویراستاری تعرفه تعیین کرد؟
موضوع تعیین تعرفه ویراستاران کمتر‌شناخته شده، همواره یکی از دغدغه‌های جامعه ویراستاران بوده است.
جاوید درباره مقوله تعرفه معتقد است: «هیچ تعرفه‌ای برای ویراستاری نمی‌توان تعیین کرد و معمولا اهمیت کتاب، معیار تعیین تعرفه است.»
مقدسی درباره رویکرد انجمن ویراستاری برای تعیین تعرفه میگوید: «پیشنهاد ما این است که ویراستار ارزیابی دقیقی از کتاب به ناشر بدهد و بنا بر توافق و درخواست ناشر قیمت را تعیین کند.» اما به نظر می‌رسد این نوع توافق‌ها حواشی فراوانی را به دنبال داشته باشد.
منصوره رشتی‌محمد؛ ویراستار و عضو انجمن صنفی ویراستاران استان تهران نیز معتقد است که تعرفە ویرایش به جزئیات بسیاری وابسته است که تا آن جزئیات روشن نشود، دادن تعرفه کاری بیهوده و غیرحرفه‌ای است. سیاست انجمن، تعیین تعرفه با تعیین نوع اثر و توانمندی ویراستار است.» وی همچنین تاکید دارد که «ویراستاری باید مانند مشاغل از تعرفه داشته باشد.»
لیلا رفیعی؛ ویراستار نیز هرچند توانمندی ویراستاران را معیار اصلی برای تعیین تعرفه می‌داند معتقد است: « تصور نمی‌کنم بتوان تعرفه‌ای را براساس معیار‌هایی برای ویراستاری تعیین کرد.»
یاسین محمدی، روزنامه‌نگار و ویراستار نیز میگوید: «تفاوت بین بهای کار ویراستاری به نوع کار ویراستاران مربوط میشود. آیا قرار است ویراستار در ابتدایی‌ترین سطح؛ یعنی فقط نمونه‌خوانی کند، یا اینکه در بالاترین سطح، ویرایش ادبی و فنی و مقابله با متن اصلی را انجام دهد؟ پاسخ به این پرسش، تعیین سطح‌کننده درآمد ویراستار است.»
تلاش انجمن مبنی بر رتبه‌بندی ویراستاران و تعیین تعرفه براساس میزان دخالت و نقش ویراستار در متن راه قابل‌قبول‌تری است؛ البته پیش‌بینی میشود، تعیین معیار‌های رتبه‌‌ّبندی ویراستاران نیز نیازمند اجماع حداکثری است که بی‌تردید زمان طولانی را می‌‌طلبد. در مجموع این تلاش‌ها قابل‌توجه و حرکتی رو به جلو برای تاکید بیشتر بر اهمیت توجه به معیار حرمت‌بخشی به کتاب یعنی ویراستاری است.
حرمت کتاب را با ویراستاری حفظ کنیم
جمع‌بندی دیدگاه ناشران و ویراستاران نشان می‌دهد، ویراستاری نه‌‌تنها مرحله‌ای قابل حذف از جریان تولید کتاب نیست که با تنگنا‌های مالی ناشر نادیده گرفته شود؛ هرچند براساس نظر هفت ناشر و ویراستاری که درباره این موضوع صحبت کرده‌اند، ویراستاری و ویراستار با جایگاه واقعی خود فاصله دارد.
تا زمانی که ویراستاری را مرحله فانتزی جریان تولید کتاب تلقی و توجه به این مرحله تنها در وضعیت ایدئال ضروری دانسته شود، همچنان باید شاهد چاپ کتاب‌هایی باشیم که ایرادات املائی و انشائی در آن‌ها بسیار است.
مشروح گفت‌و‌گو های ایبنا با هفت ویراستار و ناشر در ادامه آمده است.
رشتی‌محمدی: ویراستاری باید تعرفه معین داشته باشد
جاوید: ویراستارنما‌ها ویراستاران واقعی را بیکار کرده‌اند
جهانگیری: بحران اقتصادی دلیل خوبی برای حذف ویراستاری نیست
حسینی: ویراستاران حرفه‌ای مشکل اشتغال ندارند
رفیعی: معیار اصلی تعیین تعرفه ویراستاری، توانمندی ویراستار است
محمدی: نرخ ویراستاری نباید براساس شهرت ویراستار تعیین شود
مقدسی: جامعه نشر ویراستار را در حد نسخه‌پرداز تنزل داده است
نظر شما