به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) پنل نخست همایش ملی بعثت انقلاب اسلامی با رویکرد بررسی ابعاد تاریخ‌نگارانه انقلاب اسلامی صبح روز چهارشنبه (17 بهمن) در ساختمان آرشیو ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد.
 
در ابتدای این پنل محمدامیر احمدزاده، استادیار گروه تاریخ فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی چکیده‌ای از مقاله خود با نام «مولفه‌های اصلی در تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی؛ تداوم یا تحول؟» را ارایه داد.
 
به گفته این پژوهشگر، متون تاریخ‌نگارانه در هر عصری دربردارنده ابعاد مهمی از اندیشه سیاسی ـ اجتماعی و فرهنگی جامعه‌ای است که در بستر آن ظهور و رشد کرده‌اند. آنچه در این پژوهش به آن پرداخته‌ایم بررسی میزان تداوم و تحول در تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی در طول چهاردهه گذشته است. مسأله اساسی این است که زبان و ذهنیت مورخان و متون این دوره تا چه حدی در بازنمایی رخدادهای تاریخی ایران از گفتمان‌های تاریخ‌نگاری پیشین متفاوت بوده است.
 
وی در ادامه بر مبنای پرسش اصلی خود به ارایه این بخش پرداخت. براساس الگوی تحلیل محتوا و با رویکرد مقایسه‌ای دستاورد بحث نشان می‌دهد که تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی گرچه در محورهایی از مساله‌شناسی خود به بازتولید میراث پیشین تاریخ‌نگاری اسلامی ایرانی پرداخته که ترویج رویکرد منجی‌گرایانه به تاریخ بازتولید تاریخ اسلام با طرح خوانش انقلاب توجه به تاریخ‌نگاری سیاسی، رواج رویکرد قهرمان‌محور و تقویت نقش عاملیت‌های فردی در رخدادهای تاریخی از مولفه‌های اصلی آن است اما در برخی موضوعات بنا به تحولات ذهنی، زبانی و روش‌شناختی زمانه به طرح افق‌های تازه‌ای نیز کمک کرده است.
 
احمدزاده در بخش پایانی گفتار خود پرداختن به تاریخ روز و ارتقای تاریخ‌نویسی به تاریخ حال و اکنون را از مشخصه‌های این افق‌های تازه گشوده شده در تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی دانست و گفت: ارج‌نهادن به گفتمان‌های رقیب در تاریخ‌نگاری، بهره‌گیری از پتانسیل تاریخ شفاهی جهت ثبت حداکثری رخدادهای تاریخی، توسعه رویکرد نقد و سنجش نسبت به منابع و رویکردهای رقیب را می‌توان بخشی از تحولات گفتمانی برشمرد که در تاریخ انقلاب اسلامی انعکاس یافته است.
 
پس از احمدزاده نوبت به ابوالفضل حسن‌آبادی رسید که با ارایه مقاله‌ای با نام ضرورت‌های آرشیوگرایی و تمرکززدایی در تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی پنل را ادامه داد.
 
به گفته حسن‌آبادی، مردم حلقه گمشده آرشیوها و به‌ویژه آرشیوهای محلی هستند. 90 درصد مراجعان به آرشیوها در ایران مراجعه‌کنندگان خاص و از جمله پژوهشگران هستند. در صورتی که در دنیا مراجعه مردم به آرشیو بسیار فراوان است.
 
این پژوهشگر که مدیریت مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی را برعهده دارد، در ادامه افزود: در آستان قدس که من فعالیت می‌کنم مراجعه مردم به آرشیو به ویژه برای یافتن شجره خانوادگی فراوان است. این‌گونه از مراجعه به آرشیو باید به دیگر مراکز اسناد نیز منتقل شود و وابستگی متقابل مردم و آرشیو فراوان شود.
 
وی در ادامه گفت: آرشیوها معمولا به چند طریق شکل می‌گیرند از جمله نهادها و انجمن‌هایی نظیر واتیکان یا آستان قدس رضوی در ایران نهادهایی هستند که در شکل‌دادن به آرشیوها موثر بودند.
 
حسن‌آبادی گفت: بعضی از مهمترین وظایف آرشیوهای ملی باید از جمله وظایف آرشیوهای محلی نیز باشد. به‌عنوان نمونه این آرشیوها باید در زمینه حفظ و نگهداری سند کوشاتر و فعال‌تر باشد. آنچه در ایران با آن مواجه هستیم این است که آرشیوهای محلی دقت لازم در زمینه حفظ اسناد را از خود بروز نمی‌دهد.
 
وی برخی از خصوصیات آرشیوهای مرتبط با انقلاب اسلامی را این‌گونه برشمرد: کتاب، توجه به رجال‌نگاری، توجه کم به مخاطب، کمی دسترسی به اصل اسناد برای مخاطبان، تاکید بر جمع‌آوری و توصیف و کمی رویکرد انتقادی در مواجه با آثار.
 
حسن‌آبادی گفت: لزوم تفکیک، موضوع‌بندی و جریان‌شناسی اسناد از جمله لوازم پویاشدن آرشیوها است. در حال حاضر نه مردم و نه پژوهشگران اطلاع چندانی از محتوای نگهداری شده در آرشیو‌ها ندارند. حساسیت نسبت به نیازهای اطلاعاتی جوامع و نسبت به تغییرات اجتماعی از الزامات آرشیو است. این اتفاق اگر رخ دهد آرشیو می‌تواند ارزش اطلاعات در زمینه‌های مختلف و از جمله انقلاب اسلامی را افزایش دهد.
 
وی در پایان سخنانش آماری کوتاه در زمینه اسناد انقلاب نگهداری‌‌شده در مرکز اسناد آستان قدس رضوی ارایه داد و گفت: 380 هزار برگ سند مکتوب، مقدار فراوانی مصاحبه در زمینه تاریخ شفاهی، حدود 200 دقیقه فیلم از تظاهرات انقلابی در شهر مشهد و بسیاری از اسناد دیگر از جمله مواردی هستند که در زمینه اسناد مرتبط با انقلاب اسلامی در آستان قدس رضوی نگهداری می‌شوند.
 
پس از حسن‌آبادی نوبت به مریم صادقی، پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در حوزه علمیه رسید تا به ارایه مقاله خود با نام مطالعات تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی در آمریکا بپردازد.
 
وی گفت: مهم‌ترین رویداد ایرانشناسی آمریکا تشکیل مجمع مطالعات شرق در قرن نوزدهم بود این مجمع زمینه‌ساز فعالیت‌های متعدد در زمینه شرق‌شناسی و ایران‌شناسی شد که تاکنون ادامه دارد.
 
صادقی افزود: مطالعات ایرانشناسی در آمریکا حتی در زمان بحران اقتصادی این کشور با کمک ایرانیان ثروتمند و به‌ویژه بهاییان، یهودیان و سلطنت‌طلبان ادامه داشته است. بررسی آثار این مراکز نشان می‌دهد نگاه سیاسی در نگاه علمی در این مراکز می‌چربد.
 
این پژوهشگر محورها و موضوعات عمده مورد توجه در مراکز ایرانشناسی آمریکا را اینگونه برشمرد. دموکراسی و تاریخ ایران، سیاست آمریکا در ایران، مسایل هسته‌ای، مطالعات زنان، سکولاریسم و...
 
در بخش دیگری از سخنان صادقی به معرفی مراکز عمده ایرانشناسی در آمریکا در حال حاضر پرداخت. از جمله این مراکز، مرکز مطالعات ایران دانشگاه کلمبیا بود که در سال 1967 به‌وسیله احسان یارشاطر تاسیس شد و دایره‌المعارف ایرانیکا از جمله دستاوردهای آن است.
 
صادقی گفت: از آنجا که یارشاطر بهایی بوده است عمده تمرکز فعالیت‌های این مرکز مرتبط با بهاییان است.
 
وی همچنین بنیاد مطالعات ایران که در سال 1981 با حمایت اشرف پهلوی در واشنگتن تشکیل شده و تمرکز خود را در گردآوری تاریخ شفاهی نهاده است و نیز برنامه مطالعات ایرانی حمید و کریستینا مقدم که در دانشگاه استنفورد واقع است را از دیگر تلاش‌های آمریکا در زمینه ایرانشناسی دانست و گفت: هدف این مراکز ایجاد گسل و چندپاره‌کردن فرهنگ ایران در راستای پدیدآوردن جنبش سیاسی علیه نظام جمهوری اسلامی و در نهایت فروپاشی نظام از طریق ایجاد جنبش نرم برانداز است.
 
همچنین در ادامه این نشست پژوهشگران دیگری نیز به ارایه مقالات خود پرداختند. زهرا گلستانی مقاله «جستارهایی در تاریخ‌نگاری شفاهی انقلاب اسلامی» را ارایه داد. ایرج سوری و مجتبی گراوند مقاله «نقد روش‌شناسی سبک‌های رایج تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی در استان لرستان را ارایه دادند و در نهایت فائزه توکلی مقاله‌ای با نام «نقش مدرسه رفاه در شکل‌گیری مبارزات معلمان و شاگردان در دوره پهلوی» را ارایه داد.
 
گفتنی است که پنل دوم همایش بعثت انقلاب اسلامی عصر چهارشنبه (17 بهمن‌ماه) در ساختمان آرشیو ملی برگزار می‌شود.