آیین‌های پیش از نوروز در افغانستان
در سطح کشور افغانستان مراسم مشترکی برای استقبال از نوروز برگزار می‌شود. این مراسم از خانه تکانی تا خرید سال نو را شامل می‌شود. در روزهای نوروز، خانواده‌هایی که فرزندانشان نامزد هستند به دیدار هم می‌روند و معمولاً دامادها در اولین روز سال هدایای ارزشمندی به عروس خود اهدا می‌کنند. این هدایا هر چه که باشند، با ماهی و زولبیا همراه هستند.
در شب منتهی به سال نو خانم‌ها تا صبح گِرد دیگ سمنو بیدار می‌مانند. خیس کردن هفت میوه و نوشیدن آب آن در صبح اول فروردین نیز از قدیمی‌ترین آیین‌های نوروز است که با جدیت رعایت می‌شود. در شب اول سال، خانواده‌هایی که عزیزی را از دست داده‌اند مراسم سوگواری برگزار می‌کنند. به طور معمول در این مراسم از مهمانان با زردآلوی خشک و سمبوسه پذیرایی می‌شود. (نوحه‌خوان: 147)
کودکان و نوجوانان از آخرین هفته سال به تکاپو می‌افتند تا نخستین گل‌های نوروزی روییده در زیر برف را بچینند. این گل معمولاً در اواخر ماه حوت (اسفند) در زیر برف می‌روید. بچه‌ها تا روز بیست و هفتم ماه حوت دسته‌ای از این گل را فراهم آورده و در میدان دهکده گرد هم می‌آیند. آنها معمولاً پسرانی بین هفت تا پانزده ساله هستند که از بین خودشان دو نفر را برمی‌گزینند که در عرف او را «میر» می‌خوانند؛ یکی «میر گل‌گردان» و دیگری «میر آوازخوان».
میر گل‌گردان گل را بالا می‌گیرد و میر آوازخوان سرود نوروزی می‌خواند و سایر بچه‌ها به دنبال آنها می‌آیند. هنگامی که گروه نوروزخوانان کل «گل‌گردان‌ها» هم خوانده می‌شوند، از خواندن سرود فارغ می‌شوند، صاحب‌خانه دسته را به داخل خواسته، گل‌ها را به چشم می‌مالد، بعد چشمان را فروبسته، گل‌ها را نزدیک روی خود می‌گیرد و خاموشانه دعایی خوانده و از خداوند طلب حاجت می‌کند. سپس گل‌ها را با طبقی از میوه خشک، گندم یا سایر حبوبات به گروه نوروزخوان برمی‌گرداند. رسم این است که به جای میوه و غله، روغن، مرغ زنده یا پول نقد هم نثار گل‌گردانان می‌کنند (شعور: 102 تا 108)
آئین‌های زمان نوروز
پیش از تحویل سال، سفره‌ها را با هفت سین یا «هفت میوه» رنگین می‌کنند. سبزی، ماهی و شیرینی هم باید سر سفره باشد. گاهی شمع‌ها را نیز روشن می‌کنند. قرآن کریم را نیز روی سفره گذاشته و همه اعضای خانواده گرد سفره جمع شده و منتظر حلول نوروز و سال نو می‌شوند. هنگام تحویل سال بزرگ خانواده دعا می‌خواند و سایر اعضای خانواده دست‌ها را بالا می‌برند و آمین می‌گویند.
بعد از پایان دعا اعضای خانواده به سه گروه (کودکان، نوجوانان، زنان و مردان) تقسیم می‌شوند. نخست گروه کودکان و نوجوانان عازم خانه بزرگ فامیل یا قبیله همچون عموها و دایی‌ها می‌شوند و عیدی می‌گیرند. معمولا مردان اسکناس و زنان شیرینی و آجیل به عنوان عیدی به کودکان و نوجوانان می‌دهند. همچنین در روز اول عید مردان در یک مکان گرد هم جمع می‌شوند و برای تبریک عید نوروز به خانه ریش سفید می‌روند و شیرینی می‌خورند. این دید و بازدید تا سه روز برای سایر فامیل‌ها هم انجام می‌شود.
از روز سوم به بعد نوبت دید و بازدید زنان است. زنان دور هم جمع می‌شوند و به خانه ریش‌سفید می‌روند و تا روز هفتم به دیدن فامیل‌های دیگر می‌رود و نیز قدری سبزی از باغ‌ها یا کشتزارهای سر راه خود می‌چینند و به عنوان سرسبزی، به در خانه فامیل خود نصب می‌کنند و همچنین زنان بعدازظهر پنجشنبه هفته اول نوروز، هر کدام به قدر امکانات و توان مالی خود، غذا می‌پزند و به قبرستان می‌روند و در آنجا بعد از خواندن دعا، غذاها را مشترکاً صرف می‌کنند و در صورت وجود مسافر، به او هم نذری می‌دهند. (احمدی: 48)
نوروز در بلخ
باشکوه‌ترین مراسم جشن نوروز در افغانستان در شهر مزارشریف انجام می‌شود. زیرا بعضی از مسلمانان افغانستان بر این باورند که آرامگاه حضرت علی (ع) در این شهر است. در روزهای اول سال، دشت‌های بلخ و دیوار و پشت بام‌های گلی آن پر از گل سرخ می‌شود؛ گویی بلخ سبدی از گل سرخ است یا به عبارتی مانند اجاق بزرگی است که لاله در آن می‌سوزد. این گل فقط در بلخ به وفور و کثرت می‌روید و از این رو، آیین برافراختن درفش در افغانستان را به نام «میله گل سرخ» یا «جشن گل سرخ» می‌نامند. (سولقانی: 248)
در صبح اولین روز عید نوروز علم «مبارک علی (ع)» با مراسم خاص و باشکوهی برافراشته می‌شود که به معنای آغاز رسمی جشن نوروز است. این جشن تا 40 روز ادامه دارد و این مدت حاجت‌مندان و بیماران برای شفا در پای این علم مقدس به چله می‌نشینند. مردم بلخ بر این باورند که اگر به هنگام برافراشتن، علم به آرامی و بدون لرزش و توقف از زمین بلند شود، سالی که در پیش است نیکو خواهد بود. (مرادی غیاث‌آبادی: 116 تا 118)
منابع
احمدی، عبدالبصیر. نوروز در افغانستان. ماهنامه چشم انداز ارتباط فرهنگی. فروردین 1385
بقایی ماکان، محمد: گردونه نوروز در گذر زمان. ماهنامه چشم انداز ارتباط فرهنگی. فروردین 1385
سولقانی، قربانعلی. نوروز در ایران و سرزمین‌های دیگر. منتشر شده در مجموعه مقالات اولین همایش نوروز. ناشر: پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی. 1379
شعور، اسداله: نوروز عنعنه باستانی در میان کودکان افغانستان. منتشر شده در مجموعه مقالات دومین همایش منطقه‌ای نوروز. ناشر: پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی. 1382
مرادی غیاث‌آبادی، رضا: مراسم جشن نوروز یا میله گل سرخ در بلخ و مزارشریف. منتشر شده در مجموعه مقالات دومین همایش منطقه‌ای نوروز. ناشر: پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی. 1382
نوحه‌خوان، محمدحسین: از عید نوروز چه می‌دانید. ناشر: مدین. 1384
نظر شما