جواد صفی‌نژاد در مقدمه کتاب انگیزه خود برای پدیدآوردن این پژوهش را چنین بیان می‌کند: «قصد داشتم یک جزوه کوچک درسی با حجم حدود 100 تا 150 صفحه درباره شناخت جامعه عشایری ایران جهت دانشجویان علوم اجتماعی به‌خصوص دانشجویان رشته جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی تهیه کنم. زیرا کتاب حجیم عشایر مرکزی ایران که قبلاً به همین منظور تهیه شده بود، دربردارنده اطلاعاتی فراتر از نیاز دانشجویان دوره کارشناسی بود.» (7)
صفی‌نژاد درباره روند تهیه اثر می‌گوید: «در ابتدای کار می‌خواستم تقسیماتی از عشایر ایران به دست دهم و این تقسیم‌بندی براساس نخستین اطلاعات و سرشماری رسمی عشایر ایران که در زمان شاه سلطان حسین صفوی بود که در کتابی به نام «تحفه شاهی» تدوین شده بود.»
صفی‌نژاد که مبنای تالیف کتاب خود را بر تقسیم‌بندی کتاب تحفه شاهی قرار داده بوده است، ایلات را به دو دسته «ایلات ایرانی» و «ایلات بیرونی» که از ممالیک دیگر کوچانده شده و در ایران سکنا گزیده‌اند تقسیم می‌کند.
بخش دوم کتاب او به «ترکمن‌ها» به عنوان یکی از ایلات بیرونی اختصاص دارد و جا گرفتن این بخش در کتابی که به معرفی لرهای ایران اختصاص دارد نابجا است. دلیل حضور این بخش در کتاب این است که صفی‌نژاد قصد داشته است برای معرفی ایالات بیرونی، ترکمن‌ها و برای معرفی ایالات ایرانی، لرها را انتخاب کرده بوده است.
صفی‌نژاد گفته است: «هنگامی که نسخه دستخطی خود را با نام «لرهای ایران» برای انتشار در اختیار ناشر قرار دادم، می‌خواستم فصل مربوط به ترکمن‌ها را حذف کنم زیرا منظم شدن این قسمت با نام کتاب که لرهای ایران نامیده شده است مغایرت داشت. اما ناشر معتقد بود وجود این قسمت در کتاب ملال‌انگیز نیست و به‌خصوص به خاطر شبکه ساختی کهن آن که در کل منابع غنی ترکمن ذکری از آن به میان نیامده است انتشار آن را لازم می‌کند.» (8)
لرها از نظر قومی شاخه عظیمی از عشایر ایران را تشکیل می‌دهند ولی خود به دو دسته بزرگ تقسیم می‌شوند: لر بزرگ و لر کوچک. لر بزرگ نیز خود به چهار پهنه تقسیم می‌شوند: بختیاری، کهگیلویه، ممسنی و حیات‌داودی.
شاید در این تقسیم‌بندی «لرهای حیات‌داودی» از باقی ناآشناتر باشند. به گفته نویسنده: «لران حیات داودی کمترین پهنه جغرافیایی قلمرو لر بزرگ را در اختیار دارند. حاکم‌نشین حیات داودی‌ها در گذشته بندر ریگ بوده و مرکز تجاری منطقه نیز محسوب می‌شده زیرا کشتی‌های تجاری که قادر به پهلو گرفتن در بندر ریگ نبوده‌اند مال‌التجاره خود را در جزیره خارج تخلیه می‌کردند و سپس کشتی‌های کوچکتر کالاها را به بندر مذکور می‌رسانیدند. امروز بندرگناوه را مرکز حیات داودی‌ها می‌دانند.» (7)
به گفته نویسنده، فصل‌بندی‌های کتاب بر حسب حجم یافته‌ها تنظیم شده است. این یافته‌ها در مجموع هماهنگی کمّی لازم را ندارند ولی نمی‌توان آن یافته‌های اندک را هم نادیده گرفت.
جواد صفی‌نژاد
این را باید مدنظر قرار داد که آنچه بیش از کمّیت اهمیت دارد، کیفیت و بداعت مطالبی است که در یک فصل ارائه می‌شود. بر همین مبنا شاید یکی از مهمترین فصول کتاب، فصلی است که به شیوه سنتی عبور از رودخانه در میان لرها اختصاص دارد. این فصل به نسبت سایر فصول از حجم کمتری بهره می‌برد ولی از این منظر که تا کنون هیچ‌کس درباره محتوای این فصل مطلبی تحقیقی که بتواند نظام درونی این شیوه سنتی را آشکار کند به رشته تحریر درنیاورده است اهمیت این فصل بسیار فراوان می‌شود.
گفتنی است که در فیلم «علف» که یک هیئت مستندساز آمریکایی از روند کوچ عشایر بختیاری ساخته بودند، این شیوه سنتی عبور از رودخانه به تصویر کشیده شده است و در کتابی که به انضمام آن فیلم منتشر شده است هم به این شیوه اشاره شده است. این اتفاق همچنین در فیلم دیگری به نام «گوسفندها باید زنده بمانند» که آن را هم یک هیئت مستندساز آمریکایی ساخته است تصویر شده است. اما سعی کتاب «لرهای ایران» این بوده است که بر پایه اطلاعات اجتماعی دست اول و همچنین تفسیر تصاویر به جا مانده از آن شیوه کوچ در فیلم‌های مورد اشاره، در فصل نهم کتاب که «عبور از رودخانه‌های ایل‌راه» نام گرفته است، به تبیین این شیوه بپردازد.
گفتنی است که مکان سکنای لرها محدود به ایران نیست و اقوام لر در بخش‌های عراق هم ساکن هستند. اما تمرکز این کتاب بر پژوهش درباره تیره‌ها و طایفه‌های مختلف لر در ایران است و به اذعان نویسنده گستره این موضوع پژوهش چنان گسترده است که با وجود کار طولانی و طاقت‌سوزی که به گفته صفی‌نژاد صرف آماده‌سازی کتاب شده است هنوز هم موضوعات و مباحث فراوانی وجود دارد که به آنها پرداخته نشده است.
در واقع کتاب لرهای ایران که برآمده از گستره‌ای وسیع از تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای و به نوعی جمع‌بندی مجموعه‌ای از تحقیقات متنوع و متفاوت جواد صفی‌نژاد و شاگردانش است را می‌توان یکی از گام‌های محکم علمی در مسیر پژوهش‌های مردم‌شناختی درباره قوم لر دانست. پژوهشی نه در ابتدای مسیر و نه در انتهای آن. پژوهشی که پا بر شانه تحقیقاتی جالب توجه دارد. از جمله تحقیقاتی که در دهه چهل شمسی به وسیله تیمی از مردمان‌شناس که صفی‌نژاد هم عضو آن بوده است و خود نیز می‌تواند پله‌ای شود برای تحقیقات جامع و دقیق پژوهشگرانی دیگر که در آینده به این موضوع خواهند پرداخت.
کتاب لرهای ایران در بیست و دو فصل علاوه بر آنکه با تمرکز بر رده‌بندی‌های ایلی در لرهای بزرگ و کوچک، به معرفی ایلاتی نظیر بیرانوند، ملکشاهی، کاکاوند، خزل، آئینه‌وند و... از میان لرهای کوچک و ایلات چهارلنگ و هفت‌لنگ بختیاری از میان لرهای بزرگ می‌پردازد، در فصولی متعدد به جزئیات زندگی ایلی در میان لرها، نظام مالیاتی، شیوه‌های دامداری، مشخصه‌های جمعیتی و... آنها می‌پردازد.
در فصل ابتدایی کتاب نیز مقدمه‌ای درباره ساختار کوچ در ایران ارائه شده است که برای ورود به بحث می‌تواند مفید باشد. علاوه بر آن چنان که گفته شد، فصل دوم کتاب که چیزی در حدود 15 صفحه حجم دارد به ترکان و ترکمن‌های ایرانی اختصاص دارد و ایلاتی نظیر یموت، گوگلان و تکه را معرفی می‌کند.
کتاب «لرهای ایران» نوشته جواد صفی‌نژاد را نشر سفیر اردهال در 773 صفحه و با قیمت 120 هزار تومان با تیراژ 220 نسخه در سال 1398 منتشر کرده است.
نظر شما