«ای دل ریش مرا با لب تو حق نمک/ حق نگه‌دار که من می‌روم الله معک
تویی آن گوهر پاکیزه که در عالم قدس/ ذکر خیر تو بود حاصل تسبیح ملک»
کار خلاقانه و بکری که صفحات مجازی ویدیو آن را با عنوان حافظ‌خوانی دانش‌آموزان مدرسه‌ای در رشت منتشر کرده بودند. همین اطلاعات سرنخی شد که موضوع را از اداره کل آموزش و پرورش استان گیلان پیگیری کنیم. در تماس با آن‌ها متوجه شدیم که ویدیو متعلق به صف صبحگاه مدرسه ابتدایی کوثر، زیر نظر آموزش و پرورش ناحیه دو رشت است. چگونگی هماهنگ کردن این تعداد از دانش‌آموزان، چرایی پرداختن به اشعار حافظ و این قبیل سوالات ما را مصمم کرد تا با مدیر دبستان کوثر رشت و مسئول آموزش این اشعار به دانش‌آموزان گفت‌وگویی داشته باشیم تا از انگیزه و رویکرد این مسئولان آموزشی در آموزش اشعار کهن ادبیات آگاه شویم:
مریم محمداسماعیلی، مدیر دبستان کوثر در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا گفت: کلاس‌های مدرسه ما هیات‌امنایی است و با توجه به مصوبات هیات امنا، کلاس‌های فوق برنامه برگزار می‌کنیم که امسال در یکی از کلاس‌های فوق‌برنامه به ادبیات کهن پرداختیم. بخشی از این ادبیات کهن به شاهنامه‌خوانی و حافظ‌خوانی و بخشی از آن هم به گیلان‌شناسی که استان ماست، اختصاص یافت. بنابراین یکی از کلاس‌های ما شاهنامه‌خوانی و حافظ‌خوانی شد، که این خوانش هم با استفاده از حرکات دست و پا بود، تا بچه‌ها بتوانند راحت‌تر شعرهای این کتاب‌ها را حفظ کنند. چون همان‌طور که اطلاع دارید، شعرها کمی مشکل است و بچه‌ها قبلا چنان رغبتی به خواندن یا حفظ این اشعار نداشتند. ولی خوشبختانه با این روش‌های جدیدی که به کار گرفتیم، بچه‌ها رغبت بیشتری برای یادگیری اشعار دارند. بعد این‌ها را در سطح مدرسه سر صف صبحگاه به صورت هماهنگ اجرا می‌کنیم. البته آن‌قدر مصر نیستیم که حرکت دست یا پاهای آن‌ها همه با هم هماهنگ باشد؛ چون هدف اصلی ما یادگیری شعر به وسیله این حرکات است.
محمداسماعیلی ضمن بیان اینکه این طرح برای اولین بار در مدرسه ما اجرا شده و بعید می‌دانم که در مدارس دیگر چنین طرحی اجرا شده باشد؛ اضافه کرد: مدرسه ما یک مدرسه دولتی است که در مقطع ابتدایی و در سه دوره چهارم، پنجم و ششم فعال است و دانش‌آموز می‌پذیرد، ما این طرح را برای بچه‌های کلاس چهارم و پنجم اجرا کردیم؛ به این صورت که یک ساعت در هفته به صورت فوق‌برنامه اشعار حافظ و شاهنامه با آن‌ها تمرین می‌شد.
وی اضافه کرد: طرح حافظ‌خوانی و شاهنامه‌خوانی با هدف آشنایی بیشتر دانش‌آموزان مقطع ابتدایی با ادبیات کهن فارسی و شاعران بزرگ ایران با همفکری اعضای شورای مدرسه، مدیر، معاونان و معلمان برای سال تحصیلی جاری تصمیم‌گیری و اجرا شد؛ که برای سال‌های آینده تصمیم داریم این طرح را گسترده‌تر اجرا کنیم. یعنی امیدواریم که بتوانیم موسیقی سنتی را هم در آن بگنجانیم و سعی داریم سنت‌ها را حفظ کنیم. در مورد گیلان‌شناسی هم برنامه‌های خاص‌تری خواهیم داشت و روی شعر شاعران گیلانی هم کار خواهیم کرد.
مدیر مدرسه کوثر رشت در پایان گفت: برای تدریس این کلاس هم استادی از خارج از مدرسه دعوت کردیم. یعنی پرس‌وجو و تحقیق فراوانی کردیم و در نهایت یکی از استادان ادبیات را که دکترای این رشته هم دارد و در آموزشگاه‌های خصوصی تدریس داشت،انتخاب کردیم و با هماهنگی آموزش و پرورش از او برای تدریس این ساعت فوق‌برنامه دعوت کردیم.
گفت‌وگو با مدیر مدرسه، بیشتر اطلاعات کمی و آماری درباره این برنامه را به ما می‌دهد و اطلاع از کیفیت طرح، چرایی و چگونگی اجرای آن، می‌طلبد که با حدیث رفیعی، مدرس طرح هم گفت‌وگویی داشته باشیم و ماجرای اصلی این ویدیو و کاری را که در دبستان کوثر رشت اتفاق افتاده پیگیری کنیم.
حدیث رفیعی، مدیر موسسه فرهنگی سیبستان ادب و هنر رشت و مجری طرح «ادبیات برای کودکان در مدارس و مهد‌کودک‌های رشت» که فارغ‌التحصیل دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران هم هست؛ در گفت‌وگو با ایبنا عنوان کرد: کاری که ما در دبستان کوثر انجام دادیم، برای نخستين بار نبود. یعنی من این طرح را حدود دو سال هست که در سطح مدارس رشت اجرا می‌کنم. صفر تا صد ایده کار هم از خودم است. من در راستای اجرای این طرح در مدارس و مهدکودک‌ها، یک پروپوزال کامل تنظیم و در شورای پژوهش دانشگاه پیام‌نور مطرح کردم؛ که از آنجا به عنوان مدرس دانشگاه، به من معرفی‌نامه دادند، که این طرح را در بهزیستی و آموزش و پرورش ارائه کنم. عنوان طرح هم «ادبیات برای کودکان» است، که سرفصل مشخصی دارد و معمولا در طول هفته یک بار و هر دفعه بین 20 دقیقه تا یک ساعت آموزش است. یعنی اگر قرار بر آموزش خود ادبیات باشد، همان 20 دقیقه است، ولی اگر این کلاس را در موسسه تشکیل دهیم، مدت آن یک ساعت است و همراه یک سری بازی‌های ریتمیک و هدفمند با بچه‌هاست که آموزش برای آن‌ها جنبه خلاقانه و لذت‌بخشی داشته باشد.
حدیث رفیعی
رفیعی درباره همکاری خود با مدرسه کوثر اظهار کرد: سال گذشته من برای اجرای این طرح معرفی و دعوت شدم؛ یعنی چون آن مدرسه هیات امنایی بود؛ می‌توانستند از نیروهای آزاد و غیراستخدامی استفاده کنند. بنابراین طبق درخواست آن‌ها، هفته‌ای یک بار، یک روز به مدرسه آن‌ها می‌رفتم و در هر کلاس 20 دقیقه با بچه‌ها تمرین داشتم و اشعار و غزلیات سعدی، حافظ و مولانا را با بچه‌ها کار می‌کردیم، که خوشبختانه بازخوردهای مثبت و خوبی هم گرفتیم.
مدیر موسسه فرهنگی سیبستان ادب و هنر رشت در ادامه درباره روشی که برای آموزش اشعار کهن فارسی در دبستان کوثر استفاده کرده بود، عنوان کرد: روشی که من در آموزش این دوره از آن بهره گرفتم، یک روش ابداعی است؛ یعنی درواقع یک روش استاندارد به نام total physical response است، که برای آموزش زبان دوم از آن استفاده می‌شود و به نوعی مبتنی بر هماهنگی دقیق بین گفتار و حرکات بدن است. این روش برای گروه سنی سه تا 12 سال، بهترین روش آموزشی است؛ یعنی روشی است که کاملا اثبات شده و در سطح جهانی از آن استفاده می‌شود.
وی اضافه کرد: یک سری مفاهیم هست که جنبه انتزاعی دارد و ما نمی‌توانیم آن‌ها را دقیقا با زبان بدن نشان دهیم. یعنی یک سری کلمات مثل صبح، روز، طلوع و این قبیل کلمات را نمی‌توان با حرکات بدن مثل ایستادن، نشستن و خوابیدن نشان داد. به همین دلیل ما به خاطر این کلمه‌ها یک زبان جدید با کمک خود بچه‌ها ابداع کردیم؛ که ترکیبی از زبان اشاره و حرکات بدن است و در خلاقیت خود بچه‌ها ریشه دارد. البته این شرایط استانداردی برای بهره‌برداری طرح نیست. بلکه من شیوه‌ای را استفاده و معرفی کرده‌ام که از طریق آن می‌توانیم بچه‌ها را به ادبیات جذب کنیم.
رفیعی در ادامه به هدف ارائه و اجرای «ادبیات برای کودکان» اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه پرهیز از این روش‌های سنتی آموزش، که در آموزش و پرورش ما مطرح شده، کار آسانی نیست. در واقع ما می‌خواهیم بگوییم تمام روش‌های موجود در بازار، کتاب، دفتر و این‌ها همه کنار بروند و یک مسیر جدید طی شود؛ که این روش‌ها باید توسط آموزگار و مدرس کشف شود. مدرسی که در این ساختار فعالیت می‌کند، باید توانایی شکل دادن به این ساخت‌مایه‌های کلامی-حرکتی را داشته باشد، بدون اینکه به برگه، کتاب و این جور چیزها نیاز داشته باشد. من نهایتا بتوانم روش کارم را در قالب یک کتاب ارائه کنم- که در حال تدوین آن در قالب یک کتاب هستم - ولی در نهایت این خود آموزگار است که بایستی مقصود هر کلمه را با آن حرکات -که در عین اینکه ابتدایی و اساسی هستند- به بهترین شکل ممکن برسانند. بنابراین طرح باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر اینکه برای کودکان جذابیت داشته باشد، قابلیت اجرا هم داشته باشد و روشی است که از نظر علمی پیشینه کامل و دقیقی می‌طلبد.
او اضافه کرد: طرح «ادبیات برای کودکان» شاید ظاهرا ساده به نظر برسد، ولی هر کدگذاری باید دقیقا با اشراف کامل به معنا و فضای شعر اتفاق بیفتد و این مستلزم این است که کسانی که وارد این حوزه می‌شوند، علاوه بر اینکه علاقه‌مند باشند، حوزه کار کودک را به صورت تخصصی بفهمند، روانشناسی و بازی‌ها را بدانند و دانش ادبیات را هم حتما داشته باشند.
مجری و مدرس طرح حافظ‌خوانی در مدرسه کوثر رشت درباره شیوه گزینش اشعار کار شده در این دوره عنوان کرد: ساختار و فضای شعر و ادبیات ما، خواه یا ناخواه مقداری تم و درون‌مایه غم‌انگیز و ناراحت‌کنند دارد و در آن از فراق و هجران بسیار صحبت شده است. بنابراین من سعی کردم بیشتر اشعار و ابیاتی را برای آموزش به بچه‌ها انتخاب کنم که خیلی خوب بتواند جنبه شادی و نشاط را برای بچه‌ها تقویت کند؛ یعنی برای من خیلی مهم بود که از نظر معنا و مفهوم شعرهایی را انتخاب کنم که برای بچه‌ها جذابیت داشته باشد. البته هرچند که خیلی از وقت‌ها هم با آزمون و خطا همراه بوده؛ اما نهایتا پیشینه دوازده ساله تدریس من در دانشگاه و تحقیق در ادبیات فارسی در انتخاب راحت‌تر و بهتر اشعاری که جذابیت بیشتری داشت، به من کمک فراوانی کرد.
رفیعی درباره بازخورد این طرح در میان بچه‌ها و در پاسخ به این سوال که آیا طرح با استقبال بچه‌ها روبه‌رو شده یا خیر؛ اظهار کرد: من در شروع این کار اصلا به بچه‌هایی با استعداد یا شرایط خاصی فکر نمی‌کردم و این طرح را برای استفاده عموم ارائه کردم. به‌گونه‌ای هم با بچه‌ها کار کردم که همان‌طور که در فیلم هم مشهود است، همه بچه‌ها جذب این داستان شوند؛ یعنی به جرات می‌توانم بگویم که من تا به حال شاید با بیش از هزار بچه این طرح را کار کرده‌ام و این ادعا نیست اگر بگویم بچه‌ای نبوده که نتوانسته‌ام از این طریق با او ارتباط برقرار کرده باشم.
وی اضافه کرد: چیزی که برای من خیلی اهمیت دارد، این است که همیشه از والدین می‌خواهم بچه‌ها را در معرض نمایش، تمرین و این قبیل مسائل قرار ندهند و اجازه بدهند این فضا برای خود بچه‌ها به همین شکل که ارائه شده، اتفاق بیفتد. چون در آن دریچه‌ای که با این طرح جلوی چشم بچه‌ها باز کرده‌ام، در واقع آن‌ها را با یک سری مفاهیم، داستان‌ها و لذت‌هایی که می‌توانند از ادبیات ببرند، مواجه می‌کنم. اصلا این درست نیست که ما بچه‌ها را در معرض نمایش و اجرا قرار دهیم؛ ولی معمولا خود بچه‌ها دوست دارند. بچه‌هایی بودند که مشکلات تلفظی داشتند و ساختار کلامی‌شان مشکل داشته، ولی اصلاح شده است. حتی بچه‌هایی بوده‌اند که از نظر شنوایی دچار مشکل بوده‌اند، مثلا یک شاگرد داشتم که قسمت حلزونی گوشش را جراحی کرده بود و تازه شنوایی را تجربه می‌کرد، ولی با این حال خیلی راحت با این روش ارتباط برقرار کرد. تمام تلاش من این بوده و با احتمال قریب به یقین می‌توانم بگویم که در این کار موفق بوده‌ام و توانسته‌ام همه بچه‌ها را جذب کنم؛ که این از نحوه خوانش و شکل اجرای بچه‌ها کاملا مشخص است.
مدیر موسسه فرهنگی سیبستان ادب و هنر رشت ضمن اشاره به عدم ادامه همکاری خود با دبستان کوثر در سال‌های آینده و توقف اجرای طرح «ادبیات برای کودکان» در این مدرسه، گفت: من یک موسسه فرهنگی در راستای انجام این طرح به ثبت رساندم و اصلا هدف دیگری نداشتم؛ چون آموزش و پرورش اعلام کرد که با شخصیت حقیقی قرارداد نمی‌بندد و این موسسه هم یک شخصیت حقوقی زیر نظر وزارت ارشاد است که مجاز به برگزاری کارگاه‌های شعر و ادبیات است. وقتی که من از نگاه موسسه وارد می‌شوم و می‌گویم این کار را موسسه من انجام داده است؛ هدفی جز معرفی این طرح ندارم؛ ولی متاسفانه ممکن است یکسری حواشی هم پیش بیاید. مثلا معمولا یک جریانی اتفاق می‌افتد و بعد از اینکه نتیجه تلاش‌ها و سختی‌هایی که در مواجه‌شدن در سختی‌ها برای من نوعی پیش می‌آید، دیده نمی‌شود. البته ممکن است تایید و تشویقی هم از طرف وزارتخانه و جاهای دیگر داشته باشند، اما در مقابل به شخص من یا هر فرد دیگری که آن طرح را شروع کرده و ایده اصلی را ارائه کرده است، بگویند که بیشتر از این به اجرای این کار و معرفی آن ادامه ندهید. متاسفانه این برخورد را از طرف مدیر آن مدرسه دیدم، دیگر تمایل به ادامه آن کار ندارم.
رفیعی در پایان گفت: طرح «ادبیات برای کودکان»، یک طرح آزمایشی است که با توجه به بازخوردهای مثبتی که داشته، بعضی از مدارس تمایل داشته و دارند، که من این کار را در مدرسه آن‌ها انجام دهم. امیدوارم در مدارس و مراکز دیگر با ما همکاری کنند و اجازه و بستر این را فراهم کنند که ما در قالب موسسه بتوانیم طرح‌مان را معرفی کنیم و این کار را گسترش دهیم. بعد از پخش ویدیوی حافظ‌خوانی بچه‌های دبستان کوثر، در فضای مجازی پیام‌های زیادی از ایلام، شیراز، تهران و بسیاری شهرهای دیگر پیام دریافت کردم، که درخواست و تمایل داشتند این طرح در شهرهای آنان هم اجرا شود. به هر حال طرحی است که خیلی مورد استقبال قرار گرفته و خیلی خوب می‌تواند ادبیات ما را معرفی کند و بازخوردهای مثبتی را نشان دهد. بنابراین برای من خیلی مهم است که با مراکز و فضاهایی کار کنم که ارزش این کار را متوجه شوند و به ما این آزادی عمل بدهند که کار را آن‌طور که می‌خواهیم، ارائه دهیم.
نظرات