نیکنام حسینی‌پور، مدیرعامل موسسه خانه کتاب، در این مراسم در سخنانی به اهمیت توجه به ادبیات کودک و نوجوان و بررسی کیفی آثار منتشر شده در این حوزه از سوی نهادها و جایزه‌های مربوطه مانند لاک‌پشت‌پرنده اشاره کرد.
حمیدرضا شاه‌آبادی، مدیرعامل انتشارات مدرسه نیز در این نشست با بیان اینکه 14 جلد کتابی که امروز رونمایی می‌شود حاصل تلاش‌‌هایی است که در خلق ادبیات کودک در دوران منتهی به مشروطیت و بعد از آن صورت گرفته است و این آثار در رده‌های مختلفی قابل طبقه‌بندی هستند از انتشار 6 جلد دیگر آن تا دو ماه آینده خبر داد و اظهار امیدواری کرد بخش دوم این پروژه در آینده‌ای نزدیک شروع شود.
سیدعلی کاشفی خوانساری دبیر مجموعه «گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان» نیز در این نشست به تاریخچه چاپ کتاب فارسی اشاره کرد و گفت: همانطور که می‌دانیم چاپ کتاب به زبان فارسی در خارج از ایران شروع شد و چاپ کتاب به زبان غیرفارسی هم از ایران شروع شد یعنی حدود دو قرن چاپ کتاب به زبان فارسی داریم که خارج از ایران چاپ شده است. اما اگر کتاب‌های فارسی چاپ ایران را ملاک قرار دهیم یعنی از دوره فتحعلی‌شاه قاجار، اینکه چاپ کتاب کودک در ایران از چه زمانی آغاز شده است و نخستین کتاب‌های کودک کدام کتاب‌ها بودند، تاریخ و شواهد دقیقی وجود ندارد.
این نویسنده و منتقد ادبی افزود: براساس فهرست‌های موجود شکی نداریم که در دوره محمدشاه قاجار تعداد قابل توجهی کتاب کودک چاپ شده اما سال چاپ دقیق این کتاب‌ها مشخص نیست. قدیمی‌ترین چاپ کتاب کودکی که من با تاریخ مشخص دیدم در سال 1263 یعنی آخرین سال محمدشاه قاجار به نام «حسنین» بود ولی این احتمال که کتاب‌های کودک فراوانی قبل از آن مربوط به دوران محمدشاه قاجار داشته باشیم کم نیست. به طور کلی با تقریب زیاد می‌توان گفت که حدود 400 کتاب کودک در دوره قاجار منتشر شده است که تعداد کتاب تکراری هم در این آمار کم نیست.
وی در ادامه بیان کرد: تا زمانی‌که اطلاع دقیقی از چاپ کتاب کودک در ایران نداشته باشیم، نمی‌توانیم تحلیل درست و نقد و پژوهش کاملی داشته باشم. اما غالبا در هر دوره سیاسی، افرادی روی کار آمده‌اند که شروع هرکاری را به خودشان نسبت داده‌اند. اما به طورکلی می‌توان گفت نخستین فهرست نگاری‌های کتاب کودک در ایران مربوط به دوره ناصرالدین‌شاه است و به آن‌ها «کتب بچه‌خوانی» می‌گفتند.
کاشفی خوانساری درباره مجموعه «گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان» توضیح داد: در این مجموعه کوشیده‌ایم تصویر و نمونه‌هایی از ادبیات کودک و نوجوان در سال‌های پیش از حکومت پهلوی ارائه دهیم و کوشیده‌ایم در حد توانمان به نقاط عطف ادبیات کودک و کتاب‌هایی که تاثیرگذار بودند توجه کنیم. مانند «تادیب الاطفال» که یک اتفاق بزرگ است یا رساله تربیت در موضوع نقش تربیتی کتاب‌ها و افسانه‌های کودکان یک گام بزرگ است یا «مثنوی الاطفال» که اولین بازنویسی و اقتباس برای کودکان است یا کتاب «احمد» که نقطه عطفی در ادبیات کودک یا «گلزار ادبی» که شاید نخستین کتاب شعر کودک و نوجوان است و آثار دیگر سعی کردیم به نقاط عطف توجه کنیم.
وی با اشاره به اینکه انتشار مجموعه «گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان» یک شروع و گام اول است، یادآور شد: شک نداریم با بررسی و تحلیل نقطه‌های عطف شناسایی می‌شود و این مجموعه کامل می‌شود. البته ممکن است کتاب‌های برجسته و تاثیرگذار دیگری هم داشته باشیم که جایشان خالی است و بخشی از آن هم به این دلیل است که انتخاب کتاب برعهده خود نویسندگان آثار بوده است و کتابی را انتخاب کرده‌اند که نسبت به آن شناخت داشته‌اند.
نکته مهم دیگر این است که کتاب‌های کودک ایرانی که در سایر کشورها چاپ شده، نیز در تاریخ ادبیات کودک ایران اهمیت ویژه‌ای دارند و همچنین کتاب‌ها و نقدهایی که در مطبوعات و نخستین مجلات برای کودکان منتشر شده نیز می‌تواند این مجموعه را کامل کند.
اقبال قاسمی پویا
تحلیل بدون تعصب ارزشمند است
اقبال قاسمی پویا، نویسنده و پژوهشگر، نیز در این نشست به اهمیت زحمات دست‌اندرکاران این مجموعه اشاره کرد و گفت: این سندهای زرین ورق‌های تاریخ ما برای افرادی است که تشنه این راه هستند. هرچه راجع به سند حرف بزنیم کم است زیرا تاریخ زمانی تاریخ است که سند داشته باشد. اما نقدهایی نیز وجود دارد از جمله نقدی که در زمینه تاریخ‌نگاری و مراجعه به اسناد به این مجموعه وارد است.
وی افزود: تحلیلگر تاریخ ما اگر بتواند بدون تعصب، تحلیل کند، کار ماندگاری انجام داده است. تعصب سد راه تعقل است. ما باید بتوانیم تحلیل تاریخی درست انجام دهیم. مساله مهم این است که در زمینه تاریخ آموزش و پرورش که تا به‌حال نوشته شده، حتی یک جلد کتاب تاریخ تحلیلی توصیفی درست در ایران نداریم.
قاسمی پویا در ادامه پیشنهاد داد: شایسته است نگاه به تاریخ و نوشتن آن و محتوای آثار تاریخی بازبینی شود، همچنین به رشته تاریخ‌شناسی در دانشگاه‌ها توجه بیشتری شود، معلم تاریخ تربیت شود و دوباره دوره قاجار را بررسی کنیم چون بسیاری از خواسته‌های امروز ما از جمله قانون‌خواهی، علم و تکنولوژی و مشارکت‌خواهی جزء مطالبات دوران قاجار است که هنوز پاسخ داده نشده است.
مسعود کوهستانی‌نژاد و سیدعلی کاشفی خوانساری
80 درصد تاریخ ادبیات کودک در نشریات و مطبوعات نهفته است
مسعود کوهستانی‌نژاد، نیز در این نشست به ارائه توضیحاتی درباره رویکرد کلی ادبیات کودک در طول دوره قاجار تا سال 1304 پرداخت و گفت: در این زمان یک گفتمان سنتی و یک گفتمان جدید وجود دارد و گفتمان جدید از حدود شروع انقلاب فرهنگی مشروطه از اواخر دوره ناصرالدین‌شاه آغاز می‌شود و به تدریج به بالندگی می‌رسد. منابعی که در ادبیات کودک و نوجوان باید صحبت کنیم نیز دو دسته هستند. نخست در چهارچوب کتاب‌ها قرار می‌گیرد و دوم در محتوای نشریات.
وی افزود: باید توجه داشت که از این مجموعه داشته‌های ما به ویژه آن قسمت که با رویکرد جدید است، از بین آثار ادبیات کودک و نوجوانی که با آن‌ها مواجهیم شاید حداکثر 20 تا 25 درصد شکل کتابی دارد و بقیه آن خارج از شکل کتاب و در محتوای نشریات منتشر شده یعنی در حدود 600 تا 800 عنوان نشریه‌ای که از اواخر دوره ناصری در حوزه تمدنی ایران زمین داریم و این مجموعه ساختار کلی ادبیات کودک و نوجوان ما است.
کوهستانی‌نژاد گفت: ما در زمینه ادبیات، مجموعه داستان‌های کوتاه زیادی برای کودکان داریم که اسم آن‌ها را کمتر کسی شنیده است و به شکل کتاب منتشر نشده‌اند و در قالب مجلات و مطبوعات انتشار یافته‌اند مانند «مورچه و حلزون»، «4 دختر و بیچاره طفل»، «یک طفل دهاتی»، «طفل یتیم» و «از دفترخاطرات یک مورچه» و «دختر کوهستان». از سویی مجموعه داستان‌های خردسال کوتاه ترجمه شده از زبان‌های دیگر به فارسی داریم مثل «سرباز 12 ساله».
وی درباره مجموعه «گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان» توضیح داد: مجموعه‌ای که از سوی انتشارات مدرسه فراهم شد مجموعه‌ای بود که شامل کتاب‌های این حوزه می‌شود و جای داشته‌های ما اعم از آنچه در مطبوعات بوده نمی‌شود و بعدا مشخص شد بسیاری از موضوعاتی که بعدا کتاب شد از همین مقالات برداشت شده است.
اسفندیار معتمدی، نویسنده و پیشکسوت آموزش و پرورش، نیز در این مراسم به ارائه توضیحاتی درباره کتاب «تربیت» در مجموعه «گنجینه ادبیات کودک و نوجوان» پرداخت.
در پایان مراسم از مجموعه «گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان» رونمایی و لوح‌های یادبودی به دست‌اندرکاران این مجموعه اهدا شد.
نظر شما