به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و معرفی کتاب «روشنگری و مسئله اقتدار» عصر روز گذشته شنبه ۲۲تیرماه در سرای اهل قلم برگزار شد.

عبدالرسول خلیلی (نویسنده اثر) در این نشست گفت: مهم‌ترین مسئله در دنیای اندیشه امروز بحث پرسش و پاسخ است و نگارش این کتاب هم پاسخ به پرسشی بود که سال‌ها در ذهن من وجود داشت. در دوره‌های مختلف تاریخ اندیشه اگر به دنبال یک کلید بگردیم آن مسئله روشنگری است و تاریخ اندیشه درواقع تاریخ روشنگری است. ماحصل دوره رنسانس روشنگری در اروپای قرون هجدهم بود که خود پیش‌زمینه مدرنیته شد. من به این موضوع فکر می‌کردم که تمامی تحلیل‌ها و مباحث پیرامون مسئله روشنگری غرب را در مورد ایران هم می‌توان مطرح کرد. ماحصل این پرسش ۶ جلد کتاب درباره روشنگری و روشنگری در ایران است که بقیه مجلدها نیز از جمله راه گمشده روشنگری نیز در دست چاپ هستند. 

این نویسنده و استاد دانشگاه ادامه داد: بسیاری از اندیشمندان معتقدند که روشنگری تنها در غرب اتفاق نیفتاده بلکه هند، ایران، چین و کشورهای عربی نیز هرکدام به نوعی این مقوله را تجربه کرده‌اند. من در این کتاب پنج مولفه را به عنوان زمینه‌های روشنگری مدنظر داشته‌ام. بنیادهای روشنگری غربی یعنی عقلانیت و اقتدار و خشونت مدرن، سیطره اقتدار دولت یا دولت اقتدار که منجر به بروز و ظهور نازیسم و امپراتوری فرانسه شد و امروزه برآمدن ترامپ را به دنبال داشته، از جمله این مولفه‌ها هستند. ذهنیتی به نام روشنگری که از قرن هجدهم به وجود آمده بود چه شد که پس از ۹ سال به دست ناپلئون افتاد و نتیجه ودیعه انسانی دانستن حکومت به جای ودیعه الهی چه نتایجی به دنبال داشته است؟ در کتاب از منظرهای سیاسی، فلسفی، حقوقی و انسانی به چنین مسائلی پرداخته‌ام.
 
او اضافه کرد: ما در ایران اصطلاحی داریم که می‌گوییم کار، کار انگلیسی‌هاست. من در این کتاب ثابت کرده‌ام که در غرب هم همه‌چیز کار انگلیسی‌هاست. زمینه روشنگری غرب هم اندیشه‌های جان لاک و قبل‌تر از او او هابز است و ما می‌بینیم که اندیشه جان لاک چقدر در انقلاب فرانسه موثر بوده و به خصوص رواداری‌اش در عرصه سیاسی در این دوره‌ها مدنظر بوده است. کانت البته نتایج روشنگری فرانسوی را به یغما برد و در خدمت اندیشه آلمانی قرار داد که نهایتا به اندیشه‌های هگل ختم شد. تعریف او از روشنگری خروج آدمی از نابالغی خودش بدون هدایت دیگری بود و منظورش از دیگری هم اینجا خداوند و امر الهی و قدسی است. تفاوت گفتمان‌های اسلامی و غربی در حیطه روشنگری نیز از همین‌جا ناشی می‌شود. یعنی در جامعه غرب عقل انسان همه کاره است ولی در کشورهایی مثل ما عقل مورد بحث است یا عقلی که از دیگری و خداوند ودیعه گرفته شده است. 

خلیلی سپس با اشاره مجدد به شاخص‌های روشنگری غربی متذکر شد: شاخص‌های روشنگری در غرب اومانیسم یا انسان‌بنیادی بود ولی ما انسان‌گرایی را در مرحله دوم می‌پذیریم. اومانیسم در غرب از رنسانس شروع شد و جوهره‌اش در عصر روشنگری لحاظ شد. در اندیشه غربی مبنی عقلی است که از بشر ساطع می‌شود که خود فایده‌محوری را رقم می‌زند. تفکر غربی فایده‌محور و عمل‌گراست. همین ترامپ را در نظر بگیرید برایش مهم نیست کاری که می‌کند اثر منفی دارد یا خیر، تنها توجه‌اش به این است که نفعی برایش دارد یا خیر. با این حال راه رسیدن به اندیشه توجه به عصر روشنگری است ولی اروپا و غرب باید اجازه بدهد غیر از روشنگری غربی دیگر روشنگری‌ها هم حرف‌هایشان را بزنند.

او افزود: ما هم در وادی روشنگری حرف‌های خودمان را داریم که جز مولفه‌های عقل انسانی مولفه اشراق و وحی سماوی را هم شامل می‌شود. یعنی به جای دو پایه معرفتی چهار پایه مبناشناختی دارد که می‌تواند با همه خوبی‌ها و ضعف‌هایش در خدمت اندیشه بشری قرار بگیرد. شاید از این همه اتفاقات منفی و کشته شدن ۲۰۰ میلیون نفر در قرن بیستم و بروز نازیسم و فاشیسم و جنگ‌های جهانی و یوگوسلاوی و ... رها شویم. باید از خود بپرسیم چه‌طور شد بشری که می‌تواند سرور مخلوقات باشد به جایی رسانده شده که به قتل و کشتار دست زده و می‌زند. من در کتاب از اقتدارگرایی دموکراسی هم حرف زده‌ام و اینکه با نگاه خدامحور متوجه می‌شویم چقدر گرفتاری‌های این دموکراسی زیاد است. اگر ما به بحث‌های اندیشه مسلط باشیم کمتر کلاه سرمان می‌رود و باید به این بحث‌ها ورود کنیم.