خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- نصاب‌الصبیان متن منظوم بلندی است از ابونصر فراهی که در قالب شعر معادل فارسی بسیاری از واژه‌های عربی را بیان کرده است و سال‌ها به عنوان درس‌نامه در مکاتب به طالبان علم تدریس می‌شده است. حال نادر کریمیان سردشتی با تصحیح و انتشار کتاب شرح نصاب الصبیان، تالیف مولانا یعقوب چرخی، امکانی تازه برای قرائت این کتاب تاریخی و مهم فراهم آورده است.
 
نصاب‌الصبیان را می‌توان نخستین کتاب لغت منظم عربی به فارسی دانست که به‌سبب ارزش تعلیمی آن در روزگار گذشته و اهمیت آن در تعلیم لغت عربی به نوآموزان، شهرت و رواج تمام داشته است. این کتابچه مدت هفت قرن از آغاز سده هفتم تا آغاز چهاردهم در کشور ایران و افغانستان و تاجیکستان و پاکستان و هند و ترکیه به جای یک لغت‌نامه کلاسیک برای آموزش زبان عربی به کار می‌رفت و گرچه امروز به هیچ‌وجه مناسب استفاده آموزشی نیست ولی از نظر تاریخی یکی از لغت‌نامه‌های مهم عربی به پارسی به شمار می‌رود.
 
فراهی با سرودن دویست بیت که از بر کردن آن برای دانش‌آموزان کار سهلی به‌شمار می‌رفت، یک دوره از اصطلاحات را که برای فراگرفتن دانش‌های مذهبی و ادبی و تاریخی و حتی ریاضی و نجومی و طبیعی روزگار خودش لازم بود، در اختیار دانش‌آموزان ایرانی قرار داده است و چون کلمات عربی هم از نظر شماره حرف‌ها (ثلاثی، رباعی، خماسی، سداسی) و هم از نظر حرکات وزن‌های گوناگون دارد و گردآوردن همه آنها در یک بحر، شعر را سنگین و زشت می‌سازد، سراینده این منظومه را به بندهای گوناگون (سی‌وهفت بند) و در بحرها و وزن‌های مختلف (نه بحر) گردآورده است.
 
رساله شرح نصاب‌الصبیان مولانا چرخی نیز در تاریخ فرهنگ‌نویسی فارسی جایگاه ارزنده‌ای را به خود اختصاص خواهد داده است. این کتاب را مولانا یعقوب چرخی (متولد حدود 762 ـ متوفی 851 ق) از مشاهیر و عرفای برجسته قرن هشتم و نهم هجری که تأثیرات چشمگیری در تاریخ تصوف ماوراء‌النهر و خراسان بزرگ از خود برجای نهاده است به رشته تحریر درآورده است.  
چرخی از خلفای خواجه بهاءالدین نقشبند (بنیانگذار طریقت نقشبندیه) و خواجه علاءالدین عطار بخارایی (متوفی 802 ق) و از مروجین طریقت نقشبندیه بوده است که شاگردان فراوانی از جمله خواجه عبیدالله احرار، سیدعبدالله برزش آبادی، یوسف بایکولی و محمد کوهستانی را تربیت و ارشاد نمود. چرخی شخصیتی علمی، پرکار و کثیرالتألیف بوده که بیش از 30 اثر در حوزه‌های عرفانی، علوم اسلامی (علوم قرآنی ـ حدیث) و زبان‌شناسی دارد.
 
آثار او به زبان فارسی و عربی تألیف شده‌اند که از شاخص‌ترین آنها می‌توان از تفسیر چرخی، ابدالیه (در بیان مقام اولیاء‌الله)، انسیه (در آداب سیر و سلوک)، حورائیه، شرح اسماء‌الحسنی، نائیه (نی‌نامه)، شرح نصاب الصبیان فراهی و ده‌ها رساله عرفانی و دینی دیگر یاد کرد.
 
چنان که در مقدمه کتاب آمده است، موطن و زادگاه اصلی چرخی، روستای چرخ در افغانستان (ولایت لوگر) بوده و سپس در اوان جوانی به بخارا و ولایت سغد سفر نمود و پس از کسب طریقت علوم شریعت در روستای هلغتو در ولایت چغانیان در 5 کلیومتری شمال شهر دوشنبه  ـ تاجیکستان، مقیم و در همانجا این متفکر و عارف و مفسر دیده از جهان فروبست.
 
با توجه به مطالب شناخت‌نامه نصاب‌الصبیان تنها دو نسخه از این رساله تاکنون ثبت و شناسایی شده است. آنچنان که در مقدمه آمده است، اساس کار مصحح در تهیه متن شرح نصاب الصبیان تنها یک نسخه منحصربه‌فرد متعلق بهکتابخانه مدرسه و مسجد سپهسالار به شماره 7549 بوده است. این نسخه از نظر شیوه کتابت روان و خوانا بوده و کاتب آن هر چند در انجام رساله نام و نشان خود را ثبت نکرده ولی با درج تاریخ کتابت از شیوه رسم‌الخط همان دوره پیروی کرده است. از دیگر ویژگی‌های این نسخه آن است که در نگارش آن املای «چ» و «گ» معمولاً به صورت «ج» و «ک» آمده است.
 
کتاب نصاب الصبیان ابونصر فراهی از زمان تألیف تاکنون که بیش از هشتصد سال می‌گذرد صدها شرح و تعلیقه به خود دیده است. در این میان، چنان که مصحح کتاب گفته است، ویژگی شرح چرخی، وجه اختصار آن است. شرحی بر مبنای گزینش مفید اما جامع که اثری ماندگار در علم لغت و زبان‌شناسی است و اطلاعات فراوانی به متن نصاب الصبیان افزوده است.
 
اطلاعات فراوان این کتاب نشان از احاطه مولانا چرخی بر علوم ادبی دارد. چرخی با این تألیف مشکلات طلاب زیردست را حل و فصل نموده‌ و از توجه به مبتدیان و طالبان علوم ادبی غافل نبوده‌ است.
 
شرح نصاب‌الصبیان رساله‌ای کوتاه است که در نسخه تصحیح شده، در حدود 27 صفحه از این کتاب بیش از 150 صفحه‌ای را به خود اختصاص داده است. به جز این متن، در کتاب با زندگی‌نامه به نسبت حجیمی از مولانا چرخی و نیز شناخت‌نامه شرح رساله هم مواجه می‌شویم که در حدود دو سوم از حجم کتاب را به خود اختصاص داده‌اند. به عبارت دیگر نقش مصحح کتاب، نادر کریمیان سردشتی، در شکل‌گیری آن به عنوان اثری مستقل را کمتر از مولانا چرخی نمی‌توان دانست. زندگی‌نامه مفصلی که کریمیان برای چرخی نوشته است، فرصتی مناسب برای آشنایی با عرفای اکنون کمتر شناخته شده مرتبط با سلسله نقشبندی نیز هست و می‌توان گفت، این کتاب، فراتر از نصاب‌الصبیان، می‌تواند کتابی درباره یک عارف کمتر شناخته شده از قرن هشتم هجری نیز محسوب شود.
 
 نشر ارمغان تاریخ کتاب شرح نصاب‌الصبیان نوشته مولانا یعقوب چرخی را با مقدمه، تصحیح و تعلیقات نادر کریمیان سردشتی با تیراژ 250 نسخه، قیمت 33 هزار تومان در 164 صفحه منتشر کرده است.