خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در همدان - زلیخا کرمی: دومین دوره جایزه ادبی «الوند» پنجشنبه هفته گذشته با برپایی آئین اختتامیه و معرفی شاعران منتخب، در همدان به کار خود خاتمه داد. بر این اساس، تندیس کتاب سال جایزه ادبی الوند به «فرامرز سه‌دهی» از شاعران خطه جنوب بابت کتاب «فنجان شکسته در پاییز فروپاشی» تعلق گرفت و تندیس رویداد دومین جایزه ادبی الوند در بخش استانی هم به «محسن جعفری» از ملایر رسید و در همین بخش از «کمال امرایی» و «لیلا واحدی» هم تقدیر شد. تندیس رویداد دومین دوره جایزه ادبی الوند در بخش انجمن علمی نقد ادبی هم به «محمدرضا ترکی» بابت مجموعه شعر «سال‌های بی‌ترانگی» تعلق گرفت و «حسنا محمدزاده» هم تقدیر شد. این جایزه همچنین از «صالح صفری» به خاطر «استمرار در برگزاری جلسه‌های سعدی‌پژوهی» و «حدیثه یاری» به عنوان «شاعر امید» تقدیر کرد. دومین دوره از جایزه ادبی الوند در حالی برگزار شد که بخش استانی نیز به آن افزوده شده بود. در میزگردی با حضور اعضای کمیته برنامه‌ریزی و اجرایی بخش استانی این جایزه، افزوده شدن این بخش را بهانه‌ای قرار دادیم تا ضمن پرداخت به کم و کیف این مسئله، کمی بیشتر درباره اهمیت توجه جوایز ادبی به خلاقیت‌های ادبی نهفته در استان‌ها گفت‌وگو کنیم.
 
برای شروع بحث، مایلم کمی بیشتر از نحوه افزوده شدن بخش استانی به جایزه ادبی الوند مطلع شوم.
 
محمد صارمی شهاب: با در نظر گرفتن تمام مزایا و معدود نقاط ضعفی که در دوره نخست جایزه ادبی الوند حادث شد، ایده‌هایی جهت ارتقای این جایزه ادبی و برگزاری هرچه موثرتر آن مطرح شد. این جایزه به نام الوند و همدان برگزار می‌شود؛ همدان در اکثر برنامه‌های ادبی کشور همواره به شیوه‌ای متفاوت از تک چهره و یا به صورت جریانی، نامی از خود به یادگار گذاشته است. به همین جهت بخش اختصاصی ویژه شاعران همدان در جشنواره ادبی الوند گنجانده شد. آثار ارسالی برای شرکت در جشنواره ادبی الوند به بیش از 600 اثر بالغ شده بود که در میان آن‌ها شاعرانی نام‌آشنا حضور داشتند و افراد دیگری نیز شرکت کرده بودند که دارای آثاری درخوری بودند.
با توجه به تبلیغاتی که انجام شد، بیش از 600 اثر به دبیرخانه ارسال شد و این رقم آن هم در نخستین دوره، نشان از توجه  و استقبال از سوی مخاطبان بود و این نوید را می‌داد که سال‌های آتی جشنواره ادبی الوند با شکوهی هر چه بیشتر، برگزار شود. پس از برگزاری نخستین دوره جایزه ادبی الوند، در فرآیند برگزاری دومین دوره این جایزه علی‌رغم برخی محدودیت‌ها و مشکلات، جایزه با استقبال همراه شد. کیفیت آثار ارسالی از وضعیتی مطلوب برخوردار بود و در میان آثار ارسالی، آثاری که از جایگاهی خاص و درخشان برخوردار بودند، به چشم می‌خورد و از آنجایی که جایزه جشنواره و تندیس آن به یک نفر تعلق می‌گرفت، داوری و سنجش آثار با دقتی بسیار صورت گرفت.
 
زهره بهنام: در اردیبهشت‌ماه همزمان با فراخوان جایزه ملی، در بخش استانی نیز فراخوان داده شد. در فراخوان مذکور از شاعران درخواست شد تا پایان خردادماه آثار خود را ارسال کنند و در ادامه هفته نخست تیرماه نیز فرصتی دیگر برای ارسال آثار وجود داشت؛ دبیرخانه بیش از 600 اثر را دریافت کرد. جایزه ادبی الوند در سطحی ملی در حال برگزاری است. داشتن نگاه ملی و و گستردگی این امر، از اهداف نخستینِ طرح جشنواره ادبی الوند بود. با گذر زمان بخش‌هایی دیگر را نیز به جشنواره خواهیم افزود تا نویسندگان در رشته‌های خود در این جشنواره به رقابت بپردازند؛ با حضور جشنواره ادبی الوند، امکان تاثیرگذاری و پوشش در قالب‌های دیگر افزایش پیدا کرده و حتی ممکن است فعالان عرصه هنر نیز در این جشنواره به رقابت بپردازند. بنده وضعیت فعلی جشنواره ادبی الوند را مطلوب ارزیابی می‌کنم و استقبال مخاطبان، احتمال تحقق بخش داستان‌نویسی را در جشنواره تقویت خواهد کرد.
 
توزیع و پراکندگی آثار ارسالی با تمرکز بر مرکز استان همدان بود یا آثار شهرستان‌های دیگر نیز حضور داشتند؟
 
صارمی: آثار شاعران از شهرستان‌های استان نیز به دبیرخانه ارسال شد و تقریباً از تمامی شهرستان‌های استان همدان، اثر داشتیم؛ اما به صورت طبیعی و به دلایلی تعداد آثاری که از مرکز استان دریافت می‌شود، بیشتر است؛ آثار ارسالی از سوی کسانی که اصالتاً همدانی هستند و اما اکنون ساکن شهرهای دیگری هستند، نیز با قدری اغماض بررسی شد.
 
تکیه بخش استانی جایزه ادبی الوند، بر حضور شاعر در استان بود یا بر موضوعات مرتبط با استان همدان؟

صارمی: در بخش استانی جایزه ادبی الوند، همدانی بودن شاعر تعیین کننده بود.
 
فرآیند داوری این دوره از جایزه چه روندی را طی کرد؟
 
صارمی: مرحله اول داوری جشنواره ادبی الوند، نیمی از مردادماه را به خود اختصاص داد و مرحله دوم داوری هم تا پایان مردادماه به طول انجامید. نکته برجسته در داوری‌های جشنواره تنوع در سلایق داوران و حضور داورانی از اقشار مختلف بود؛  تنوع در سلایق میانِ داوران، جشنواره را در بررسی آثار با درصد کمتری از خطا روبه‌رو خواهد کرد. تنوع آثار ارسالی از منظر سبک‌های موجود در جشنواره هم قابل توجه بود؛ در میان آثار ارسالی، شاعرانی با سبک‌های مختلف از جمله سپیدسرا و کلاسیک‌سرا حضور داشتند.  
با این وصف، گزینش آثار ارسالی به جشنواره و داوری آنها شیوه‌ای علمی داشت یا این کار بر اساس سلیقه داوران انجام شد؟
 
بهنام: در انتخاب داوران و گزینش آنها بسیار دقت به عمل آمد؛ حضور اساتیدی از دانشگاه به عنوان داور جشنواره، نشان از اهمیت، توجه به این مهم و علمی بودن داوری‌ها دارد. با در نظر گرفتن فرایند رخ داده در جشنواره و داوری‌های آن، یکی از رفتارهایی را که در داوری از آن پرهیز شد، می‌توان تک‌سلیقه‌ای رفتار کردن، عنوان کرد. در واقع داوران با سلایق مختلف، آثار دریافت شده را داوری کردند.
 
آثار برای رسیدن به مرحله پایانی از چه فیلترهایی گذشتند؟
 
صارمی: قضاوت و داوری 600 اثر ارسالی که هر یک دارای جهانی متمایز از دیگری است، بسیار دشوار بود. اصولاً قضاوت احساسات یک شاعر از سخت‌ترین امور در دنیای قضاوت است. نقد و داوری در این حوزه بر اصولی منطبق است؛ داوری‌های صورت گرفته بر اساس شاخص‌ها و معیارهای تعریف شده در علم ادبیات و شعر بود و بر اساس معیارهای تعریف شده، انجام شد. در شعر کلاسیک ممکن است شاخص‌هایی چون معیارهای فرمی، نوع استفاده از عروض، نوع برخورد با زبان، امروزی بودن جنس زبان و میزان وابستگی باشد و در شعر سپید، شاعر به دنیای شاعرانه خود نزدیکتر شده است و یا اینکه در تقلیل و تکرار به سر می‌برد.
 
میزان بهره‌ی جشنواره ادبی الوند از شاخص‌های علمی در داوری، از نظر ما مقبول است چرا که در داوری‌ها سعی ما بر آن بود که سنجش آثار از سوی داوران، از رویکردی علمی، عینی و ملموس برخوردار باشد و ذکر دلایل برتری آثار شاعران نسبت به یکدیگر دارای منطق و استدلال باشد. در گزینش آثار ارسالی در جشنواره ادبی الوند و دیگر جشنواره‌ها نیز اینگونه است که تفکر انتزاعی موجود در آثار ارسالی به این دلیل که شاخص‌های عینی نمی‌تواند آن‌ها را مورد سنجش قرار دهد، در داورهایی از این دست، ضمن توجه و اهمیت به علمی بودن گزینش‌ها، سلیقه و انتزاعی بودن مفاهیم نیز در داوری، دارای نقش است. نقش سلیقه و کاربست مفاهیم انتزاعی در داوری‌ها که از شاخصی ملموس برخوردار نیست، در بخش پایانی و گزینش اثر ضمن در نظر گرفتن شاخص‌های علمی در گزینش آثار، سلیقه نیز بر آن افزوده خواهد شد.
 
به‌کارگیری شاخص‌های علمی، گفتگو، نقد، سلیقه و بررسی مفاهیم انتزاعی در شعر، به عنوان مجموعه‌ای که داوران را به گزینش آثار برتر هدایت می‌کند، از ویژگی‌های داوری در این جایزه بود. هر شاعری ممکن است دارای چندین اثر باشد و آن را به جشنواره فرستاده باشد، که تمامی آنها بررسی و بر اساس معیارها مطرح شدند، اما در نهایت یک شاعر انتخاب شد. از میان آثار ارسالی، ممکن است یک شاعر دارای 3 اثر باشد که 2 اثر آن ضعیف تشخیص داده شود و یک اثر باقیمانده معرفی شود؛ ضعیف بودن دو شعر دیگر در داوری بر اثر سوم وی، تاثیر نخواهد گذاشت.
 
از جمله مزایای برگزاری جشنواره ادبی الوند، مطرح شدن شاعران استانی بود. این جشنواره چه دستاوردهای دیگری می‌تواند داشته باشد؟
 
صارمی: گردآوری 600 شعر از میان آثار شاعران استانی و متمایز کردن 50 شعر از آنها در قالب یک مجموعه مشخص، کمترین دستاوردی بود که این جشنواره برای استان به همراه داشت. ارتباط و آشنایی شاعران استانی با چهره‌هایی که به صورت علمی با دقتی بسیار به نقد ادبی و شاعری پرداخته‌اند - که در روز اختتامیه رخ داد - قطعاً می‌تواند به مطرح شدن شاعران استانی، یاری رساند.
 
بهنام: علاوه بر موضوعاتی که آقای صارمی مطرح کردند، می‌توان پویایی و فعال شدن شاعران استانی و خروج از برخی انفعال‌ها را از دستاورده‌های دیگر این جایزه برشمرد؛ بازتاب توجه به شاعران در استان به واسطه برگزاری جشنواره، افزایش استقبال دسته سنی نوجوان و جوان در ارسال آثار و شرکت در جشنواره، از دیگر دستاوردهای آن بود. در بخش استانی محدودیت سنی نداشتیم، هریک از نوجوانان می‌توانستند در این بخش شرکت کنند؛ به عقیده من این جشنواره توانسته در انعکاس اهداف خود و پویایی جامعه شاعران موفق عمل کند؛ یکی دیگر از مزایای برگزاری جشنواره، ایجاد انگیزه و امیدآفرینی است تا شاعران با قوتی بیشتر به فعالیت خود ادامه دهند؛ برگزاری جشنواره ادبی الوند موجب مطرح شدن شاعران استان در سطح ملی می‌شود.
 
مخاطبان و شرکت کنندگان جایزه ادبی الوند، عمدتاً در چه رده سنی قرار داشتند؟ آیا از شاعران شناخته شده و صاحب اثر نیز، کسی یا کسانی در این جایزه شرکت کردند؟
 
صارمی: رده سنیِ اکثر شرکت‌کنندگان در جایزه، 36-35 ساله است؛ با توجه به اینکه شاعران ما، بهترین شعرهای خود را در 35-34 سالگی سروده‌اند؛ در این بازه زمانی اکثر شاعران، آفرینش‌های ادبی بسیار درخشانی دارند. در جایزه‌های ادبی کشور، رده سنی شرکت‌کنندگان همین رِنج و در نهایت تا 40 سالگی است. شاعرانی که در جشنواره‌های ادبی شرکت می‌کنند، قطعاً از تاثیرات و حمایت‌های بیشتری در راستای ارتقای امور خویش بهره خواهند برد و به شاعرانی بزرگ بدل خواهند شد.
 
بهنام: من خودم به چند اسم برخورد کردم که خودشان مجموعه شعر منتشر کرده‌اند اما در بخش تعریف شده جشنواره ادبی الوند نیز شرکت کرد بودند. این امر نشان از توجه و استقبال از این جشنواره بوده است.
 
آیا مجموعه شعر آثار ارسالی به جایزه، به چاپ خواهد رسید؟
 
بهنام: از اصلی‌ترین اهداف برگزاری جایزه ادبی الوند، شناخت شاعران استان و معرفی آنها به جامعه است، اما گرانی کاغذ و هزینه‌های مربوط به چاپ و ... فعلاً مانع از چاپ مجموعه شعر شده است.

صارمی: یکی دیگر از مسائلی که در پی آن هستیم، این است که در هر دوره از جایزه ادبی، «کتاب سال شعر همدان» را به چاپ برسانیم؛ پس از چاپ به عنوان مرجع، از سوی کسانی که قصد نوشتن آنتولوژی دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد و در شناخت وضعیت شعری به مخاطبان خود یاری خواهد رساند.
بهنام: هر زمانی که تامین مالی و پشتیبانی برای چاپ اتفاق بیفتد، قطعاً مجموعه اشعار را چاپ خواهیم کرد.

صارمی: با وضعیت فعلی و پیشرفت آن در بازه زمانی که پشت سر گذاشتیم، اگر فردی پشتیبانی مجموعه مذکور را جهت چاپ به عهده بگیرد، درواقع در ماحصل کار در کنار ما قرار خواهد گرفت. متاسفانه تاکنون هیچ یک از نهادهای فرهنگی در حمایت از چاپ این مجموعه پا به میدان نگذاشته‌اند؛ نهادهای فرهنگی در مقوله شعر، چه برنامه‌ای دارند که به چاپ مجموعه اشعار به‌دست آمده در جایزه ادبی الوند، بی‌اعتنا هستند؟ حمایت‌هایی که از این مجموعه و یا جشنواره به عمل آمده است، در صورت‌های مختلفی همچون انجام تبلیغات شهری و قرار دادن لوگوی سازمان حمایت کننده بود؛ همینطور اداره دیگری سالن برگزاری اختتامیه را در اختیارمان گذاشت و دو رستوران از بخش خصوصی نیز، انجام امور مربوط به پذیرایی را عهده‌دار بودند؛ سایر هزینه‌ها از جمله هدایا، سوغات‌ها، هزینه‌های رفت و برگشت و تامین مالی بخشی از هزینه اسکان شرکت‌کنندگان در جشنواره، بر عهده دبیرخانه جایزه ادبی الوند بود. برخی از اعضای هیئت داوران، از دبیرخانه جشنواره ادبی الوند هستند؛ اعضای مذکور در 15-10 سال اخیر در جشنواره‌های استان، داور و یا شرکت کننده بوده اند. جایزه‌ای که دارای این شکل از ترکیب و انواع فکرهای مختلف در مقوله شعر است، در استان دیده نشده است؛ داوران و نظرات آنها به گونه‌ای است که گمان می‌کنید یک دورهمی است که به تفاهم دست پیدا نمی‌کنند؛ حدود 24 دوره جشنواره ادبی در همدان برگزار شده است؛ داوران هر یک با توجه به شاخص‌هایی که تعریف شده است، امتیازات متناسب را به شعر می‌دهند، هر داور به صورت جداگاه رای می‌دهد؛ 10 نفر نهایی منتخب در جشنواره ادبی الوند، بعد از نمرات مربوط، در مرحله‌ای دیگر با ایجاد بحث در بین داوران، یک نفر به عنوان شاعر برتر در این جشنواره معرفی می‌شود.
 
اطلاع‌رسانی درباره برگزاری جشنواره چگونه انجام شد؟
 
بهنام: تمرکز ما بیشتر روی فضای مجازی بود؛ فضای مجازی به دوردست‌ترین نقاط نیز نفوذ کرده است؛ به‌گونه‌ای که از روستاهای رزن نیز در این جایزه شرکت‌کننده داشتیم؛ با توجه به برگزاری این جایزه برای نخستین بار، در موضوعاتی همچون: کیفیت برگزاری و سطح شرکت‌کنندگان، اطلاع رسانی در سراسر استان و روستاهای آن به وسیله ابزار فضای مجازی در وضعیت مقبولی قرار گرفتیم. شناسایی روند صورت گرفته در جشنواره ادبی الوند، منجر به کشف نقاط ضعف خواهد بود و در پی آن آسیب‌شناسی می‌شود و در سال آینده، نقطه ضعف‌های مطرح شده را به حداقل ممکن می‌رسانیم. برگزاری این جشنواره تجربه خوبی بود و با شاعران جدیدی آشنا شدیم. با توجه به همت و تلاشی که نوجوانان در حرکت‌های فرهنگی به کار می‌برند، در بخش نوجوان هم یک تقدیر داشتیم.