خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در سمنان - محمود بانی: تدوین تاریخ شفاهی در حوزه جنگ تحمیلی از اقداماتی است که به حفظ ارزش‌های دفاع مقدس کمک شایانی می‌کند. این نوع آثار علاوه بر انتقال روایت‌ها از وقایع دوران 8 ساله جنگ تحمیلی، آن را مستندتر در دسترس محققان و پژوهشگران این حوزه قرار می‌دهد. در همین راستا و به بهانه آغاز هفته دفاع مقدس، پای صحبت‌های «محمدمهدی عبدالله‌زاده» نویسنده دامغانیِ فعال در حوزه تاریخ شفاهی دفاع مقدس در استان‌های مختلف کشور و به‌ویژه استان سمنان نشستیم که مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد:
عبدالله‌زاده در ابتدا با اشاره به اینکه در شهرستان دامغان محل مشخصی برای عرضه کتب دفاع مقدس وجود ندارد، گفت: این کتاب‌ها عمدتا در سایر شهرها به فروش می‌رسد و شهروندان دامغانی کمتر از تاریخ فداکاری بستگان، همشهریان و رزمندگان دامغانی و هم‌استانی خودشان در دوران دفاع مقدس اطلاع حاصل می‌کنند.
کتابخانه‌های دامغان هم با آثار نویسندگان این شهر در حوزه دفاع مقدس غریبه‌اند
وی افزود: از جمله علل اصلی این معضل، یکی این است که متاسفانه مسئولان و متولیان فرهنگی شهر دامغان، خودشان کمتر اهل مطالعه این نوع کتاب‌ها هستند؛ این مسئله تاجایی سرایت کرده که کتابخانه‌های شهر نیز با کتاب‌های نویسندگان دامغانی در این حوزه ناآشنا هستند و از سوی دیگر رغبت برای ورود به این عرصه از سوی جوانان کمرنگ است.
وی افزود: از جمله علل اصلی این معضل، یکی این است که متاسفانه مسئولان و متولیان فرهنگی شهر دامغان، خودشان کمتر اهل مطالعه این نوع کتاب‌ها هستند؛ این مسئله تاجایی سرایت کرده که کتابخانه‌های شهر نیز با کتاب‌های نویسندگان دامغانی در این حوزه ناآشنا هستند و از سوی دیگر رغبت برای ورود به این عرصه از سوی جوانان کمرنگ است.
نویسنده کتاب «سخت‌تر از فولاد» گفت: وقتی به رزمنده‌ای تلفن زدم و اطلاعاتی خواستم گفت دو سال در کردستان فرمانده گردان بودم و چند سال نیز فرمانده یگان‌های مختلف؛ ولی بعد از جنگ شما اولین نفری هستید که با من تماس گرفته‌اید و جویای احوال جنگ و خاطرات آن روزها و در صدد مکتوب کردن و تدوین آنها هستید.
عبدالله‌زاده اضافه کرد: در دنیا مرسوم است که لشکرنویسی انجام می‌دهند به این ترتیب که تمام افرادی که در جنگ حضور داشته‌اند، کاغذ و قلم برداشته و خاطرات آن روزها را ثبت و ضبط می‌کنند همانطور که اکنون مشغول ثبت و ضبط خاطرات جنگ جهانی دوم هستند؛ ولی متاسفانه ما سراغ حتی کسر محدودی از رزمندگان هم را نگرفته‌ایم و جویای خاطراتشان از دوران جنگ تحمیلی نشده‌ایم.
این پژوهشگر حوزه دفاع مقدس با اشاره به اینکه تحقیق و پژوهش در حوزه دفاع مقدس در شهرستان دامغان نسبت به کل استان از وضعیت مطلوب‌تری برخوردار است، بیان کرد: هنوز با شرایط مطلوب فاصله زیادی داریم و یکی از عوامل اصلی آن، این بوده است که در سال‌های گذشته اکثر مصاحبه‌هایی که با بستگان و دوستان شهدا و رزمندگان انجام شده است، توسط افرادی بدون دانش و تخصص لازم در این زمینه بوده و متأسفانه از آموزش آنان در دوره‌های کوتاه مدت نیز اجتناب شده است؛ به همین سبب مطالب گاهی سمت و سوی اغراق پیدا کرده است.
معلم بازنشسته دامغانی در این رابطه ادامه داد: در بیشتر موارد اطلاعات به دست آمده از این افراد نیز غلط بوده است؛ چراکه مصاحبه‌کننده اطلاع نداشته چه سوال‌هایی مهم هست و چه مواردی در حیطه کار وی نیست تا جایی که اکثرا از سوالات کلیشه‌ای استفاده شده و پاسخ‌های دریافتی نیز گرهی از کار محققان حال و آینده نخواهد گشود.
لزوم درجه‌بندی روایت‌های شفاهی از جنگ تحمیلی
وی افزود: به هر جهت همین که در شهرستان دامغان 12 جلد فرهنگنامه شهدای شهرستان و تعدادی کتاب از خاطرات رزمندگان، جانبازان و شهداء منتشر شده است، منابع ارزشمندی برای کار دیگر محققین و جای بسی امیدواری است.
وی افزود: به هر جهت همین که در شهرستان دامغان 12 جلد فرهنگنامه شهدای شهرستان و تعدادی کتاب از خاطرات رزمندگان، جانبازان و شهداء منتشر شده است، منابع ارزشمندی برای کار دیگر محققین و جای بسی امیدواری است.
مولف کتاب «مهرنگاران» همچنین در توضیح درجه‌بندی روایت‌های شفاهی از دوران جنگ تحمیلی، از حیث اهمیت، گفت: اصل این است که حتی خاطرات افرادی که برای مدت محدود حتی 10 روزه به جبهه رفته‌اند، ثبت و ضبط شود؛ اما از آن مهمتر خاطرات افرادی است که پشتیبانی جنگ را به عهده داشتند؛ باید پای صحبت‌های آنها نشست.
عبدالله‌زاده با ذکر مثال‌هایی در تکمیل توضیحات خود، عنوان کرد: مثلاً هر چند روز یک بار کامیون‌های مملو از نان، انواع پوشاک، انواع موادی که رزمندگان در جبهه به آن نیاز داشتند، در شهرستان تهیه و به جبهه ارسال می‌شد ولی من تاکنون ندیده‌ام نویسنده‌ای سراغ افرادی برود که شبانه‌روزی برای تدارکات رزمندگان زحمت کشیده‌اند. بارها از دامغان ماشین‌های پر از گوسفند به جبهه ارسال شده است، اما ندیدم کسی سراغ افرادی رفته باشد که دامشان را برای تامین گوشت رزمندگان به جبهه ارسال کرده‌اند. به عنوان مثال و مستند عرض می‌کنم یک قاطر برای عشایر، از یک تویوتا مهمتر است؛ کلاته رودبار دامغان در زمان جنگ 40 قاطر به جبهه فرستاد و اینها اسناد حقانیت جنگ و انقلاب است که ما از آنها غفلت کرده‌ایم.
عبدالله‌زاده با ذکر مثال‌هایی در تکمیل توضیحات خود، عنوان کرد: مثلاً هر چند روز یک بار کامیون‌های مملو از نان، انواع پوشاک، انواع موادی که رزمندگان در جبهه به آن نیاز داشتند، در شهرستان تهیه و به جبهه ارسال می‌شد ولی من تاکنون ندیده‌ام نویسنده‌ای سراغ افرادی برود که شبانه‌روزی برای تدارکات رزمندگان زحمت کشیده‌اند. بارها از دامغان ماشین‌های پر از گوسفند به جبهه ارسال شده است، اما ندیدم کسی سراغ افرادی رفته باشد که دامشان را برای تامین گوشت رزمندگان به جبهه ارسال کرده‌اند. به عنوان مثال و مستند عرض می‌کنم یک قاطر برای عشایر، از یک تویوتا مهمتر است؛ کلاته رودبار دامغان در زمان جنگ 40 قاطر به جبهه فرستاد و اینها اسناد حقانیت جنگ و انقلاب است که ما از آنها غفلت کرده‌ایم.
این نویسنده دامغانی و رزمنده سال‌های دور یادآور شد: در شهرستان دامغان ابتدا بنیاد شهید و امور ایثارگران در زمینه تحقیق و پژوهش و چاپ این آثار فعالیت چشمگیری داشت و بعداً ستاد کنگره شهدا نقش پررنگ‌تری را به عهده گرفت اما متاسفانه حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، در شهرستان دامغان جایگاهی نداشتند هر چند که برخی نویسندگان دامغانی با این دو مرکز همکاری کردند و آنها نیز کتاب‌هایی از این نویسندگان را به چاپ رساندند.
عبدالله‌زاده افزود: پدر، مادر، خواهر، برادر، همسر و سایر دوستان و بستگانِ هر یک از رزمندگان، جانبازان و شهدا دارای خاطرات فراوانی از جبهه رفتن آنها، مراسم وداع با آنها، استقبال از رزمندگان و تدفین شهدایشان هستند اما اینها جایی ثبت و ضبط نشده است و زمان به سرعت می‌گذرد درحالی‌که هیچ برنامه جدی و مدونی برای جمع‌آوری و ثبت این خاطرات وجود ندارد.
دفاع مقدس را باید بدون حذف و اضافه، روایت کرد
وی با بیان اینکه دفاع مقدس خودش مقدس است، افزود: دفاع مقدس واقعاً باید پاس داشته شود؛ نه چیزی از آن کم شود و نه چیزی به آن اضافه شود؛ هر جور اتفاق افتاده، باید بیان شود؛ تا جایی که به نظر من نباید لحن راوی هم عوض شود و اگر قرار است چیزی اضافه شود در آثار مکتوب باید در پانویس افزوده شود زیرا در مقدسات نه تخیل جایی دارد و نه حق داریم داستان‌سرایی کنیم و قهرمان بسازیم. افرادی که در این حوزه کار می‌کنند، باید اعتبارسنجی کنند تا ساخته‌های ذهن مصاحبه شونده را کنار بگذارند.
وی با بیان اینکه دفاع مقدس خودش مقدس است، افزود: دفاع مقدس واقعاً باید پاس داشته شود؛ نه چیزی از آن کم شود و نه چیزی به آن اضافه شود؛ هر جور اتفاق افتاده، باید بیان شود؛ تا جایی که به نظر من نباید لحن راوی هم عوض شود و اگر قرار است چیزی اضافه شود در آثار مکتوب باید در پانویس افزوده شود زیرا در مقدسات نه تخیل جایی دارد و نه حق داریم داستان‌سرایی کنیم و قهرمان بسازیم. افرادی که در این حوزه کار می‌کنند، باید اعتبارسنجی کنند تا ساخته‌های ذهن مصاحبه شونده را کنار بگذارند.
نویسنده کتاب «مهرنگاران» یادآور شد: مولفان و نویسندگانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، در مقایسه با نویسندگان سایر حوزه‌ها فاقد محدودیت هستند و همه خانواده‌های دارای رزمنده در دوران جنگ تحمیلی که به‌نوعی گنجینه اسرار، خاطرات و اسناد مرتبط با دفاع مقدس هستند، این گنجینه را با کمال اشتیاق در اختیار می‌گذارند و از این کار استقبال می‌کنند.
آفت کتابسازی در حوزه دفاع مقدس به خاطر ورود افراد غیرمتخصص به این حوزه است
عبدالله‌زاده گفت: کتابسازی در حوزه دفاع مقدس آفت بزرگی است که متاسفانه شایع شده و نویسنده فقط به فکر قطور کردن کتاب خود و افزودن به حجم صفحات فقط از نظر کمی است. این بلیّه، از آنجا نشات می‌گیرد که نویسنده از فیلترهایی که لازمه هنر نویسندگی است، عبور نکرده است. متقابلاً خوانندگان این حوزه با یک کتاب که ساختار شکلی و محتوایی آن رعایت نشده، تغییر نگرش می‌دهند و نسبت به همه نویسندگان این حوزه، بدبین می‌شوند.
عبدالله‌زاده گفت: کتابسازی در حوزه دفاع مقدس آفت بزرگی است که متاسفانه شایع شده و نویسنده فقط به فکر قطور کردن کتاب خود و افزودن به حجم صفحات فقط از نظر کمی است. این بلیّه، از آنجا نشات می‌گیرد که نویسنده از فیلترهایی که لازمه هنر نویسندگی است، عبور نکرده است. متقابلاً خوانندگان این حوزه با یک کتاب که ساختار شکلی و محتوایی آن رعایت نشده، تغییر نگرش می‌دهند و نسبت به همه نویسندگان این حوزه، بدبین می‌شوند.
در پایان عبدالله زاده از احساس وظیفه خودش در این حوزه سخن گفت و افزود: اعتقاد دارم بعدا خوانندگان کتاب این حوزه هم پیدا می‌شوند و خیلی از کتاب‌ها و آثار بعد از فوت نویسنده شناخته می‌شوند و ارزش قلمشان شناخته خواهد شد. وظیفه ما نوشتن است اما وظیفه متولیان فرهنگی تبلیغات؛ اما تاکنون قدم مثبتی در این راه برنداشته‌اند در حالی که کیفیت چاپ، عرضه، نوع قلم، جوان پسند بودن و مدیریت صحیح و کارآمد، در مطالعه این آثار موثر خواهد بود.
نظرات