چنین بود که با ترجمه کتاب «آرمان‌شهر» اثر سر تامس مور، داریوش آشوری یک واژه به ذخیره واژگانی زبان فارسی افزود. این اولین و آخرین هدیه واژگانی او به زبان فارسی نبود و دست توانای آشوری در زمینه ترجمه که نمود آن را هم در شکل دادن به معادل‌های بسیار رایجی مانند «گفتمان»، «همه‌پرسی»، «رهیافت» و... می‌توان دید و هم در ترجمه کتاب‌هایی نظیر «چنین گفت زرتشت» اثر نیچه و «شهریار» اثر ماکیاولی، ترجمه‌های او را به آثاری که به خودی خود اثری شاخص در زبان فارسی محسوب می‌شوند تبدیل کرده است. بخش قابل توجهی از ذخیره فرهنگی ما را که به عنوان متون درخشان نثر فارسی شناخته می‌شوند مترجمان تولید کرده‌اند. از «تاریخ بلعمی» که ترجمه‌ای از «تاریخ طبری» است و «کلیله و دمنه» به ترجمه نصرالله منشی تا ترجمه عبداللطیف تسوجی از «هزار و یکشب»، تاریخ ادبیات فارسی مشحون از ترجمه‌هایی است که به خودی خود چیزی به ذخیره فرهنگی این زبان اضافه کرده‌اند. در دوران معاصر نیز هستند معدود مترجمانی که چنین نقشی ایفا کرده‌اند و داریوش آشوری بی‌شک یکی از آنهاست.
تامس مور که در قرن بیستم با ساخته شدن فیلم «مردی برای تمام فصول» اثر فرد زینمان، شهرتی فراتر از محافل آکادمیک یافت و با تصویری که آن فیلم از ایستادگی‌اش بر سر اصول اعتقادی خود ارائه داد، به یکی از شخصیت‌های نمادین تاریخ تبدیل شد، در کتاب «آرمان‌شهر» جامعه‌ای آرمانی را به تصویر می‌کشد که همه در آن در امنیت و آسایش زیست می‌کنند. کتاب او اثری انتقادی ـ سیاسی ارزیابی شده است که به صورت کنایی به کژکارکردی‌های زیست بشری می‌پردازد.
مشهور است که سر تامس مور این کتاب را برای سرگرمی خود نوشته و قصد انتشار آن را نداشته است اما دلیل و انگیزه نوشتن آن هر چه بوده باشد، «آرمان‌شهر» به یکی از متون الهام‌بخش در شکل‌گیری اروپای مدرن تبدیل شد.
تامس مورد متولد 1477 بود. او در سال 1499 با اراسموس، متفکر نوجوی هلندی، دیدار کرد و این دیدار که در سال‌های 1505 تا 1506 نیز تکرار شد، نقشی پر اهمیت در حیات فکری مور داشت. او و اراسموس «برای افزودن بر چیرگی خود در زبان‌های لاتین و یونانی و آموختن هنر طنزسرایی و سخنوری دست به ترجمه چندین پاره از نوشته‌های لوکیانوس، هزل‌نویس یونانی در سده دوم مسیحی زدند که حاصل کارشان در 1506 در پاریس نشر شد.» (صفحه 15)
مور از سال 150 به دربار هنری هشتم پیوست و در سال‌های اولیه فعالیت، به عنوان یکی از معاونان کلانتر در شهر لندن، به چهره‌ای محبوب میان مردم تبدیل شد. او در سال 1513 نوشتن کتاب «تاریخ شاه ریچارد سوم» را آغاز کرد که بعدها به عنوان نخستین شاهکار تاریخ‌نویسی انگلیسی شهرت یافت و به‌ویژه بر شکسپیر و نمایش‌نامه ریچارد سوم او تاثیر فراوانی گذاشت.
کتاب «آرمان‌شهر» مور در سال 1516 منتشر شد. او نوشتن کتاب را حین یک مسافرت مرتبط با عقد قراردادهای بازرگانی، در بلژیک و در سال 1515 آغاز کرده بود.
او کتابش را به زبان لاتین و خطاب به اومانیست‌ها و اهل سیاست نوشته بود و آنان از این کتاب به خوبی استقبال کردند.
آرمان‌شهر از دو کتاب تشکیل شده است. به گفته آشوری: «کتاب یکم تحلیلی‌ست خرده‌بین و دادخواستی پرشور بر ضد وضع اجتماعی و اقتصادی حاکم بر اروپا و به‌ویژه انگلستان. کتاب دوم روایتگر بهترین وضع اجتماعی است، چنان‌که در جزیره‌ای در کرانه «جهان نو» دیده شده است.» (صفحه 16)
او در کتاب دوم، به جامعه‌ای آرمانی می‌پردازد که شیوه زندگانی آن نه‌تنها خوش‌ترین بنیاد را برای جامعه متمدن می‌گذارد، بلکه جامعه‌ای است که تا بشر پابرجاست، پایدار خواهد ماند. این جامعه در جزیره‌ای قرار دارد که پایه‌گذارش در اصل آن را از یک قاره جدا کرده و نظام و سامانی یکسره عقلی و به‌قاعده و حساب‌شده به آن بخشیده است. به همین دلیل از شرور و فسادهای جامعه‌‌های دیگر در امان است. مور به دقت نظام سیاسی، راه و روش زندگی اجتماعی، آدب خوراک و پوشاک، زناشویی، اقتصاد، جنگ‌آوری و دیگر امورشان را شرح می‌دهد.
مهم‌ترین وجه جامعه آرمان‌شهر یا یوتوپیا ساخت اشتراکی آن و نبودن مالکیت خصوصی است. بر این پایه برخی از متفکران چپ و از جمله کارل کائوتسکی مور را پیشرو اندیشه کمونیسم دانسته‌اند. اما جامعه کمونیستی او رنگ و بویی دینی نیز دارد و برخلاف بسیاری از یوتوپیاهای کمونیستی پیش از خود، خانواده را اساس جامعه قرار می‌دهد. خانواده تک‌همسری، پدرسالارانه و گسترده و تولیدگر، سنگ‌بنای هرم اجتماعی یوتوپیا است. مور هر خانواده را یک واحد اقتصادی و زیستی می‌‌داند.
داریوش آشوری
در واقع این کتاب کنایه‌ای به کشور انگلستان در قرن شانزدهم میلادی هم هست که مردم در آن به شدت درگیر جنگ بودند و فقر و فساد بیداد می‌کرد.
نویسنده با نفی چنین جامعه‌ای، تصویری خارق‌العاده از جامعه آرمانی موردنظر خودش ارائه می‌دهد و با نگاهی وسیع اما انتقادی، سازمان‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن دوره انگلستان را زیر سؤال می‌برد.
این کتاب به قدری تأثیرگذار بود که توانست در نگرش رهبران نهضت‌‌های مذهبی با گرایش‌های سوسیالیستی آلمان همچون لوتر و نیکلااشتورک و توماس مونترز تأثیر زیادی بگذارد.
بر جلد کتاب، علاوه بر نام آشوری، نام «نادر افشارنادری» نیز به عنوان مترجم ذکر شده است. آشوری درباره روند همکاری خود با افشارنادری در ابتدای کتاب چنین گفته است: «علت این‌که این کتاب کوچک نام دو مترجم را بر خود دارد آن است که دوست عزیز از دست رفته من، نادر افشار نادری، کمر به ترجمه آن بسته بود اما بدعهدی روزگار امانش نداد تا آن را تمام کند و من بنا به وظیفه دوستانه و به قصد به انجام رساندن نیت او، آن را تمام کردم. انگیزه واقعی من در این کار جز این نبوده و در آغاز رغبتی خاص به ترجمه این کتاب نداشته‌ام.» (صفحه 11)
آشوری در این کتاب بعد از گذری بر زندگی تامس مور و کتاب او و ارائه ترجمه رساله «یوتوپیا»، در پیوست کتاب نیز نوشتاری درباره ماکیاولی و تامس مور به عنوان پیام‌آوران جهان مدرن آورده شده است.
انتشارات آگه، ویراست جدید کتاب «آرمان‌شهر» نوشته تامس مور را با ترجمه داریوش آشوری و نادر افشارنادری، در 1100 نسخه و 189 صفحه با قیمت 25 هزار تومان در سال 1398 منتشر کرده است.
نظر شما