نویسنده کتاب «درنگهای فلسفی: سلطنت واژگان» شمارش رای یا عقیده و فکر را از فراگیرترین حماقتهای زمانه ما و در عرصه سیاست لکه ننگی میداند بر پیشانی بشری که ادعای اندیشمندی و گذر از جهل دارد.
قلیپور در تشریح چرایی اهمیت تالیف کتابی با این رویکرد میگوید: «بسیاری از علاقمندان فلسفه، از پیشینه مطالعاتی لازم برای مراجعه مستقیم به آثار فلاسفه و متفکران برجسته به منظور فهم فلسفهها و افکار مختلف برخوردار نیستند. تلاش برای فهم هر متنی که فراتر از برد فهم فرد باشد، به کژفهمی منجر میشود. به این معنا که پیشنیازهای مطالعاتی و فکری برای فهم اندیشههای جدید و فلسفههای معاصر باید کافی باشد؛ به طوری که بتوان مفاهیم کلیدی در هر اندیشهای را ذهناً در تاریخ اندیشه رهگیری کرد. مطالعه بسیاری از آثار اندیشمندان، خارج از برد فهم و حوصله بسیاری از مخاطبان عام، دانشجویان رشتههای فنی، محققان تازهکار و فلسفهخوانان آماتور است؛ اما همه اینها ما را به این نتیجه سفت و سخت نمیرساند که هیچ راهی جز گونه مطالعه ترتیبی و اولویتبنده شده نیست که فهم اندیشههای متأخر را ممکن نماید.»
درواقع در نگاه او بدون چنین مطالعه و پژوهش آکادمیک و منظمی راه هرگونه روشنگری نسبت به اندیشههای پیچیده نوین بسته نمیشود، بلکه لازم است شارحان و مفسرانی در سطوح مختلف برای طیفهای گوناگون مخاطبان، قلمفرسایی کنند؛ حتی اگر این کار ناگزیر و ناخواسته به گسترش برخی کژفهمیها منجر شود؛ زیرا کژفهمی خود میتواند عاملی برای شکلگیری گفتگوهای روشنگرانه و علمی باشد.
نویسنده پیششرط نوشتن درباره اندیشه هر فیلسوفی را تقریبا مستلزم فهم کامل و جامع تمام اندیشههای فلاسفه پیش از او میداند، چراکه به زعم او در غیر این صورت راه به انحرافی سخیف و جسارتی نابخشودنی خواهد بود که تنها شایسته سرزنش و هدایت کدخداسالارانه توسط اساتید برجسته است.
قلیپور در بحث دموکراسی حتی پا را فراتر میگذارد و از مفهوم اکثریتی که گرفتار کمیساز و کمیتمحور شده حرف میزند و میگوید عواقب این فهم شایع از دموکراسی چیزی جز واسپاری سرنوشت سیاسی مملکتها به دارندگان زور و یا تسلیم شدن در برابر کسانی که بیشترین قشون را به صف کارزار اقتصادی آوردهاند.
نویسنده شمارش رای یا عقیده و فکر را از فراگیرترین حماقتهای زمانه ما و در عرصه سیاست لکه ننگی میداند بر پیشانی بشری که ادعای اندیشمندی و گذر از جهل دارد. چراکه شمارش رای برای انتخاب رهبران و روئسای دولتها بر این پیشفرض نیندیشیده و خام اتکا دارد که همهکس در هر لحظه میداند چه میخواهد و یا معنای آنچه را که میخواهند میدانند. او دلیل اینکه آزادی در دموکراسی خیلی زود به اشباع میرسد و به هیاهوسالاری و تصمیمات هیجانی منجر میشود را، هم از چشم تناقضات میان اکثریت کمی و کیفی میبیند.
نهایتا هم برای دیدن این حجم از سلطه نگاه کمیتمحور توجه خواننده را به بازبینی عمیقی نیسبت به مفهوم منقلبشده و فریبکارانه «ورزش حرفهای» که تحت سیطره نگاه کمیتمحور درآمده و ورزشکار را کسی معرفی میکند که «سریعتر، بالاتر و قویتر» است، جلب میکند. البته از اشاره به این مهم هم غافل نمیشود که در دیکتاتوری فیلسوفان آنچه مرجع فهم امور و تجویز سبک زندگی، قانوننویسی، قضاوت و در یک کلام، مملکتداری قرار میگیرد؛ اموری چون سرمایه، دین، سود و لذت بیشینه برای همگان، امنیت و اقتدار نظامی و حتی آزادی نخواهد بود.
شاید هم برای گذار از دموکراسی به خود دموکراسی نیاز داشته باشیم، اما برای دگردیسیهای بنیادین درون یک فرهنگ دموکراتیک؛ به چیزی یکسره متفاوت از آن نیاز است. یا آنطور که قلیپور معتقد است گستردگی خرد و عمق آگاهی عمومی تعیین میکند که کدام شیوه حکومت، یعنی کدام شیوه دیکتاتوری، رشدیافتهتر است. در دیکتاتوری دموکراتیک جمعیت کثیری دارای عقاید محدود و غیرژرف هستند.
به عبارت دیگر توده مردم در نگاه مولف کتاب، علیرغم اینکه از نظر کمی در اکثریت است؛ از لحاظ ویژگیهای کیفی اما این نخبگان و متفکران هستند که در اکثریت هستند. هرچند تکلیف توده عوام در هر مورد با خودشان روشنتر است تا تکلیف نخبگان با خودشان. یعنی توده با اینکه از لحاظ کمیت در اکثریت است زودتر به اجماع و تفاهم و توافق میرسد و برای رسیدن به این خرد جمعی هم تنها به یک رانه هیجانی مناسب نیاز دارند. نخبگان اما در میان کثرت افکار عمرشان را برای رسیدن به یک وحدت نظر تلف میکنند و نهایتا هم بدون هیچ اجماعی به گوشه انزوا پناه میبرند.
قلیپور همچنین در بخشی تحت عنوان «درباره امیدواری و نومیدی» این پرسش را مطرح میکند که آیا «امید به ...» همان «ترس از ...» نیست؟ و درباره مفهوم امید مینویسد: «هستی امید ـ بهمثابه یک کلمه ـ همچون هستی هر هستنده دیگری وابسته به زمان است و همواره به زمان آینده تعلق میگیرد. امیدواری ریشه در عدمقطعیت در پیشبینی پشامدها دارد و این نادانی است که ما را نسبت به پیشامدهای احتمالی امیدوار یا ناامید میکند.»
سرفصلهای کتاب نیز عبارتند از: مملکتداری و حکومت، امیدواری و نومیدی، قضاوت، دانایی و نادانی، منطق و رهاشدن از آن، سنت، مدرنیته و پستمدرنیته در ارتباطات روزمره، کتاب و مطالعه، نسبی و مطلق، من و منگرایی، واژه، معنا، فهم، حقیقت، حکومت کلمات، گفتگو و روراستی، جنگ، علم و دانش، الهیات، مدنیت صنعتی، زندگی و مرگ، رنج، پوچی و افسردگی، تبعیض و نژادپرستی، فلسفه، اندیشمند، دشمنان اندیشه، زمانه، انتقاد و شک، انسانیت، اخلاق، تربیت، نفعطلبی، آزادی، تروریسم، تاریخ، سیاست و اقتصاد، شهرت، فحش و اهانت و زیبایی.
کتاب «درنگهای فلسفی: سلطنت واژگان» تالیف بهزاد قلیپور، در ۲۶۶ صفحه، به شمارگان ۱۱۰۰ نسخه و قیمت 35 هزار تومان از سوی انتشارات نقد فرهنگ منتشر شده است.
نظرات