قربانعلی کناررودی که دبیری نشست را نیز بر عهده داشت، در ابتدای نشست گفت: موضوع این کتاب بسیار جذاب است و اطلاعات و آگاهی‌هایی از تاریخ معاصر و زمانی که ما مجلس‌دار شدیم و تصمیم می‌گیریم که نماینده در مجلس داشته باشیم، ارائه می‌دهد. همچنین به راهیابی نمایندگان به مجلس و ورود نمایندگان اقلیت‌های دینی به مجلس را به تصویر می‌کشد که هر کدام دارای فراز و فرودی بود‌ه‌اند.
سپس منوچهر نظری به معرفی کتاب پرداخت و گفت: کتاب «اقلیت‌های دینی در پارلمان ایران» در سه فصل تنظیم شده است. در فصل نخست، اطلاعاتی از حقوق اقلیت‌های دینی در اسناد بین‌المللی، قانون انتخابات و قانون اساسی از دوران مشروطه تاکنون ارائه شده و چون اساس تحقیق، بحث حق رأی بود، به سایر حقوق و مسائل اقلیت‌ها پرداخته نشده است.
فصل دوم به زندگی‌نامه نمایندگان اقلیت‌های دینی اعم از آشوری و کلدانی، ارامنه شمال و جنوب، زرتشتیان و یهودیان در مجلس شورای ملی و سنا اختصاص دارد. در این 24 دوره که از اواخر دوره قارجار (1285) تا پایان سلطنت پهلوی (1357) را در برمی‌گیرد، 28 نفر از اقلیت‌ها به مجلس شورای ملی و سنا راه یافتند. (دو نفر سناتور: رستم گیو سناتور انتصابی تهران در دوره چهارم سنا (1342-1346) و فیلیکس آقایان، سناتور انتخابی تهران در دوره پنجم و ششم سنا(1346-1354). در فصل سوم به زندگی‌نامه و عملکرد نمایندگان اقلیت‌های دینی در 10 دوره مجلس شورای اسلامی یعنی از سال 1359 تا خرداد 1399 پرداخته شده است. در این 10 دوره در مجموع تعداد 25 نفر به عنوان نماینده اقلیت‌های دینی بر کرسی مجلس تکیه زدند.
وی ادامه داد: با این که یکصد و دوازده سال از تشکیل اولین دوره مجلس شورا و حضور اقلیت‌های دینی در مجلس ایران می‌گذرد متاسفانه اثر و کتابی که مستقلا به شرح حال و خدمات و عملکرد نمایندگان اقلیت‌های دینی بپردازد تا کنون به رشته تحریر درنیامده و در حافظه تاریخی ایران، تقریبا به فراموشی سپرده شده است. من نزدیک به دو دهه است که در عرصه تاریخ پارلمان قلم می‌زنم. اساس کارم در این اثر پارلمان به عنوان نماد دموکراسی و مردم‌سالاری و همچنین چگونگی ورود اقلیت‌های دینی در این نهاد قانونگذاری و ارزیابی عملکرد آن‌هاست اما این پژوهش به علت درگذشت بسیاری از نمایندگان اقلیت‌های دینی و یا مهاجرت آنها از ایران و نبود منابع و مآخذ، کاری بس دشوار بود.
این پژوهشگر تاریخ پارلمان افزود: جالب است بدانید که در عمر 112 ساله مجلس در ایران، فقط یک زن از سوی پیروان ادیان مسیحی، زرتشتی و یهودی به عنوان نماینده اقلیت‌های دینی به مجلس راه یافت و ایشان خانم اِما آقایان است که نماینده ارامنه شمال در دوره بیست و چهارم مجلس شورای ملی (1354-1357) بوده است. به عبارتی از سال 1285 تا سال 1399 خورشیدی از اولین دوره مجلس شورای ملی تا دهمین دوره مجلس شورای اسلامی، به ازای هر 40 نماینده مرد مسلمان، یک زن مسلمان در مجلس حضور داشت؛ اما این آمار در خصوص اقلیت‌های دینی، به ازای هر 52 مرد اقلیت دینی، یک زن در مجلس است. به نظرم این مساله جای تأمل دارد و نشان می‌دهد که حضور اندک زنان در مناصب سیاسی و اجتماعی، ارتباطی با دیدگاه‌های دینی مردم و حاکمان ندارد، بلکه ارتباط مستقیم با فرهنگ مردم یک جامعه و مطالبات مدنی آنها دارد.
کارن خانلری که دکتری تاریخ از آکادمی علمی ارمنستان دارد، سخنانش را این‌گونه آغاز کرد و گفت: با توجه به حیطه فراگیر و به لحاظ موضوعی کتاب «اقلیت‌های دینی در پارلمان ایران» بی‌بدیل و نخستین مونوگراف در نوع خودش است. به این دلیل که شامل کلیه ادوار تاریخی ایران در دوره قاجار، پهلوی اول و دوم و جمهوری اسلامی است و دوم این‌که شامل کلیه جوامع اقلیت‌هاست. برخی از مونوگراف‌هایی که مربوط به اقلیت‌های خاصی بودند مانند ارامنه و کلیمیان اما این کتاب جامعیت دارد.
وی افزود: پیشگفتار بسیار مهم کتاب با عنوان تقدیم به همه یکتاپرستان در اولین بخش کتاب نه تنها رویکرد عقیدتی نویسنده را بیان می‌کند بلکه به شکل اجمالی به چرایی حضور جوامع اقلیت‌های دینی در حوزه مقننه کشور اشاره می‌کند و از طریق چند مثال موضوع را روشن می‌کند که در راس آنها مجاهدت‌های اقلیت‌های دینی در دروه مشروطه بوده و به عملکرد ارباب جمشید و امین‌الضرب زرتشتیانی که در انقلاب مشروطه، مال خود را به وفور در طبق اخلاص گذاشتند و مجاهدان ارمنی که جانشان را در این راه فدا کردند و به انقلاب مشروطه پیوستند.
خانلری ادامه داد: به این دلیل که فقط مجاهدت‌های اقلیت‌های دینی باعث نشده که حق داشتن کرسی مطرح و وارد قانون اساسی کشور شود بلکه نظر مساعد از سوی مبانی دینی و آموزه‌های مذهبی است که در اکثریت مردم ایران وجود دارد و در آموزه‌های امامان شیعی این طرز تفکر در قبال اقلیت‌های دینی وجود داشته نه فقط بعد از انقلاب مشروطه بلکه قدمتی هزار ساله را داریم که این آثار وجود دارد.
وی افزود: این مساله دلیل منطقی و تاریخی داشته است زمانی که انقلابیون ارمنی به شکل جدی و سازماندهی نظامی خود وارد انقلاب مشروطه شدند روشنفکرانی هم وجود داشتند که با رهبران مشروطه در مورد همین بحث داشتن کرسی در مجلس ایران مماشات فراوان و بررسی و مذاکره‌های زایدی داشته است. یکی از انقلابیون ارمنی که با سردمداران مشروطه بسیار صحبت‌ها کرده و قرار شد در اولین قانون انتخابات در زمان مشروطه این مساله در نظر گرفته شود. این مساله احساسی نبوده است و کتاب‌های دیگر و آثار دیگر می‌تواند این موضوع را روشن‌تر کند.
نماینده مسیحیان ارمنی شمال در مجلس شورای اسلامی گفت: همچنین تعاریف حقوقی یکی از ویژگی‌های ارزشمند کتاب است. وی یک جمع‌بندی خوبی را ارائه داده است. بسیاری می‌گویند واژه اقلیت خوب نیست اما یک واژه ترمینولوژی، حقوقی و سیاسی است به ویژه اقلیت‌هایی که در قانون اساسی دارای حقوق مشخصی هستند اقلیت واژه‌ای تاریخی حقوقی است که در ایران به خوبی بیان می‌شود و تعاریف نویسنده بسیار جامع و خوب است.
وی افزود: تاریخچه اجمالی درباه حضور اقلیت‌های زرتشتی ارمنی کلیمی و آشوری در مجلس مطرح می‌کنند بسیار تیتروار و ارزشمند است. در کنار این مساله یک تحلیل قیاسی درباره ویژگی‌های فرهنگی هر یک از جوامع نیاز است که در چنین اثری قیاسی صورت گیرد. به لحاظ شکلی و باید این مساله تحلیل شود بستری که جوامع شکل گرفتند و قدمت آن بسیار مهم است. قدمتی که جامعه آشوری دارد به سه هزار سال پیش برمی‌گردد، یهودی‌ها 2500 سال و ارمنی‌ها حضورشان هزار سال است که باید بیشتر واکاوی شود.
خانلری گفت: در زمان انقلاب مشروطه کلونی‌‌های زرتشتی در شهرهایی وجود داشته که امروزه نیست مثل قم، بم و رفسنجان و کاشان که این مسائل باعث می‌شود که دید خواننده به موضوع باز شود. امیال سیاسی و جهت‌گیری این جوامع باید به شکل تحلیل قیاسی مطرح می‌شد و میزان تاثیرگذاری آنها در سیاست خارجی بسیار مهم است. مثلا میزان تاثیرگذاری ارامنه در عرصه سیاست آن زمان بسیار مهم است که در سال 1346 در انتخابات مجلس سنا یک کاندید ارمنی را به عنوان سناتور انتخاب کنند و تاثیر بر پروسه انتخابات بعد از شریف امامی بگذارند.
وی افزود: زندگی جامعه یهودی در ایران نیز بسیار مساله مهمی است و بعد از انقلاب به شکل پتانسیل، بسیاری از هجمه‌هایی که علیه کشور در حوزه حقوق بشری از سوی رسانه‌های صهیونیستی در سطح بین‌المللی بیان می‌شود می‌تواند بسیاری از این موارد را خنثی کند و جامعه یهودی به فاکتور مهم سیاسی تبدیل می‌شود. شاید جامعه دیگر این ویژگی را نداشته باشند و مسایلی از این دست که در این کتاب و کتاب مکمل دیگر مطرح شود. اطلاعات مفیدی که از زندگی‌نامه اقلیت‌های دینی آمده بسیار ارزشمند و جالب است اما یک نقد در بحث یکسان‌سازی اطلاعات دارم که می‌توانست درجه علمی این کتاب را بالا ببرد. بحث تاهل نمایندگان که با چه کسی ازدواج کردند و چند فرزند دارند در بیوگرافی‌ها یکسان نیست.
اسماعیلی، مدیر موزه، کتابخانه و مرکز اسناد امام خمینی (ره) نیز سخنانش را این‌گونه آغاز کرد و گفت: مسلمانان و غیرمسلمانان همزیستی مسالمت‌آمیزی از پیش از اسلام با هم داشته‌اند اما همزیستی سنتی و مدرن کمی تفاوت دارد و کتاب در آن گرانیگاه حرف خودش را می‌زند. در بحث سنتی حقوق جوامع غیرمسلمان به گونه‌ای دیگر تصویر و تفسیر می‌شود اما در جوامع ما بعد مدرن این موضوع به شکل دیگری است.
وی افزود: به واسطه انقلاب مشروطه این موضوع اتفاق افتاده که در این کتاب به حق قانونی انتخاب کردن و انتخاب شدند و تاثیرگذاری در فرایند قانونگذاری پرداخته شده است. بعد از انقلاب مشروطیت حق انتخاب شدن مطرح می‌شود با موانع جدی مواجه می‌شود اما این موانع برطرف می‌شود و این امکان برای اقلیت‌های دینی فراهم می‌شود که در این کتاب به آن پرداخته شده است.
این پژوهشگر تاریخ ادامه داد: ای کاش موضوع جغرافیایی و پراکندگی جمعیتی روی کار می‌آمد و اسناد و مدارک و اعتبارنامه‌‌ها از وسط کتاب به پایان کتاب افزوده می‌شد. کسانی که به عنوان نماینده اقلیت‌های دینی هستند و وارد پارلمان می‌شوند از منظر نمایندگی چه وظایفی دارند و چه مسایلی را دنبال کردند یکی از مواردی است که به لحاظ سیاسی و قانونی باید به آن پرداخت و نباید به سادگی از کنار آن گذشت.
اسماعیلی گفت: کسانی که گرایش‌های مارکسیستی داشتند و آوانسیان که رسما در حزب کمونیست و حزب توده بوده مسایلی مانند حقوق کارگری و حقوق زنان را برای اولین بار مطرح کرده است. برخی از این نمایندگان در سطح ملی عمل کردند و نویسنده به آن اشاره کرده است. برخی از جوامع زرتشتی ارباب کیخسرو شاهرخ با قرارداد 1919 مخالفت می‌کند و در سطح ملی حضور داشته است. در مورد انقلاب نیز بحث شهدای جنگ و شهدای ارمنی کاملا از موضع ملی با قضیه برخورد می‌کنند و ماهیت رفتار ملی و تعلق خاطر اقلیت‌ها را به سرزمین که در آن زندگی می‌کنند نشان می‌دهد. نماینده یهودیان و ارامنه و زرتشتیان همواره از تعرض به زمین‌‌هایی که در اختیارشان بوده همواره شکایت داشتند و نشان می‌دهد که این مساله اقلیت‌هاست که در معرض مصادره اموال به هر دلیلی قرار دارند و چه در دوره رضاشاه و پهلوی دوم و بعد از انقلاب کاملا پیگیری می‌شود و کاش جدولی در پایان کتاب بود و به آن به شکل بهتری توجه می‌شد.
وی افزود: یکی از مواردی که بسیار جدی است موضوع فعالیت اقلیت‌ها در بازار است که آیا امکان خرید مغازه داشتند یا خیر! روزهای جمعه بازار مسلمان تعطیل بود و روزهای شنبه بازار یهودیان تعطیل بود. روزهای جمعه یهودی‌ها این امکان را داشتند و به قاعده تجارت آشنا بودند بخشی از بازار را اشباح کنند و این موضوع جدی می‌شود و در پارلمان دعوایی بین نماینده مسلمانان و غیرمسلمانان راه می‌افتد. در این ماجرا ناکام می‌مانند و پرونده‌ای گشوده می‌شود که می‌گویند یهودی‌ها پوست حیوانات حرام‌گوشت را در بازار می‌فروشند و با این حربه موضوع به نفع بازاریان مسلمان حل می‌شود و جامعه اقلیت را تمکین می‌کنند که با بقیه همراهی کنند.
اسماعیلی ادامه داد: یکی از مسایل پایداری که نماینده‌های اقلیت‌های دینی دنبال می‌کردند بحث تعطیلی ایام خاص اقلیت‌هاست که چه در دوره رضا شاه و محمدرضا شاه و پس از انقلاب اسلامی جزو مسایل پایدار بوده و مجوزی را برای تعطیلی‌ها خواسته‌اند. همچنین بحث ماده 881 قانون مدنی است که موضوع جدی است که اگر اقلیتی مسلمان شود و فرزندان مسلمان نشوند به دلیل این‌که کافر از مسلمان ارث نمی‌برد فرزندان از ارث محروم می‌شوند و به بعد از انقلاب هیچ ربطی ندارد و از پس از مشروطه به عنوان مساله جدی مطرح می‌شود. این مساله مهم است و مفصل می‌شود به آن پرداخت.
وی افزود: یکی از خواسته‌های نماینده‌ها وجود دارد نهادسازی اقلیت‌های دینی انجمن‌ها، بیمارستان‌ها، پارک، پاساژ، گورستان‌ها و... در معرض درخواست این جوامع بوده است که در این بخش معارضه‌ای وجود داشته است که جدی در دوره‌های مختلف مساله بوده است. اگر قبل از انقلاب به جامعه زرتشتی و کلمیی تعرض ملکی صورت می‌گیرد بعد از انقلاب مواردی درباره آشوریان می‌بینیم که نماینده آشوریان اعتراض می‌کند چرا فلان روستا چنین وضعیتی پیدا کرده و چرا ملکی از آنها گرفته شده است.
این پژوهشگر تاریخ گفت: یکی از نکته‌های پایداری که بعد از انقلاب وجود دارد و نشان‌دهنده درایت و تدبیر نظام است مساله دیه است که در ابتدای انقلاب دیه مطرح می‌شود دیه مسلمان و غیرمسلمان نابرابر است که یک بیستم است که بسیار جدی می‌شود و در خاطرات آیت‌الله هاشمی دیده شده که نمایندگان اقلیت‌ها رفتند نزد وی و قرار است این موضوع حل شود که بسیار مهم و از جنس مساله‌شناسی است که در همزیستی اقلیتی و اکثریت باید به آن پرداخته می‌شد.
وی افزود: یک نکته جالبی که وجود دارد و حل می‌شود که در دانشگاه آزاد اسلامی اقلیت‌های دینی نمی‌توانستند ثبت‌نام کنند و اعتراض جدی از ناحیه زرتشتیان مطرح می‌شود و از سوی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی این مساله حل می‌شود. بحثی که درباره شورای شهر در یزد به وجود آمد و جزو دستاوردهای بعد از انقلاب است نمایندگان پیگیری می‌کنند و عضویت در شوراهای شهر را فعال می‌کنند و مصوبه رسمی مجلس برای آن گرفته می‌شود و از منظر انتقال پیام به جوامع غیرداخلی و آن‌هایی که سر ناسازگاری دارند با کشور نشان می‌دهد که در این جامعه برایش تدبیر اندیشیده شده و باید بیشتر به آن پرداخته شود.
این پژوهشگر تاریخ گفت: بحث قوانین شخصی مثل ازدواج، طلاق و... همواره براساس احکام دینی اقلیت‌های دینی انجام می‌شود. در حوزه آموزش یکی از مواردی است که قبل و بعد از انقلاب در آموزش‌های دینی وجود داشته امکان انتقال مفاهیم است که در دوره اصلاحات موضوع حل و فصل می‌شود. مهمترین نکته‌ای که در این کتاب ارزشمند و بی‌بدیل جایش خالی بود این بود که در بخش انتهایی گزارشی از نوع مطالبات این جوامع ارائه می‌شد و می‌توانست برای کسانی که کتاب را می‌خوانند با یک تلقی ظلم اکثریت به اقلیت روبه‌رو نشوند که این‌طور نیست زیرا جامعه ایرانی این امکان را دارد که با تدبیر موضوع‌ها را حل کرده است.
نظر شما