به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، انتشارات ندای تاریخ کتاب «ایران دوره پهلوی با تاکید بر نقش و جایگاه رزم آرا» نوشته مشترک صالح امین پور، عبدالله ساجدی و جمال خسروی را با شمارگان ۵۰۰ نسخه، ۲۴۴ صفحه و بهای ۴۰ هزار تومان منتشر کرد.

این کتاب حوادث دوره پهلوی با تمرکز بر زندگی سیاسی حاجعلی رزم آرا (چگونگی قدرت یابی، اقدامات، حوادث داخلی و خارجی و دلایل قتل وی) را بررسی کرده تا بە نتیجە مشخصی برای پاسخگویی بە سوالاتی بر آید کە شاید در ذهن خیلی از مخاطبان بە مانند نویسندگان این تحقیق در ارتباط با دورە و وقایع مورد نظر وجود داشتە است.

در دوره‌ای که رزم آرا به قدرت نظامی و سپس سیاسی رسید، ایران درگیر التهابات شدیدی بود و وضعیت بسیار حساسی داشت. جنگ جهانی دوم و تحولات بین المللی جدید، رقابت قدرت‌های بزرگ، وضعیت خاصی را در جهان و منطقه بوجود آورده بود. اشغال ایران توسط دول متفق و مشکلات ناشی از آن و همچنین بی‌ثباتی‌ سیاسی و اوضاع ناگوار اجتماعی و اقتصادی باعث شده بود تا نگرانی از گسترش نارضایتی عمومی، خطر انقلاب اجتماعی، فروپاشی حکومت و تجزیه احتمالی روز به روز تشدید شود.

در چنین شرایطی حاجعلی رزم آرا در نقش فرماندهی و رئیس ستاد کل ارتش ایران و سپس نخست وزیر نقش مهمی در مقابله با تحولات استان‌های غربی و قیام‌های منطقه‌ای همچون میرزا کوچک خان جنگلی، اسماعیل آقا سمیتقو، قاضی محمد (جمهوری کردستان)، آذربایجان و... داشت و به همین دلیل مورد لطف شاهنشاه قرار گرفت در سال ۱۳۲۹ به مقام نخست وزیری رسید و اندکی بعد در ۱۶ اسفند ۱۳۳۱ ترور شد. بحث درباره نقش رزم آرا در اقدامات نظامی ایران از ویژگی‌های این کتاب است. به عنوان مثال با شروع حوادث مهاباد و اعلام جمهوری کردستان در بهمن ۱۳۲۴ به ریاست قاضی محمد، مذاکراتی بین رهبران جمهوری و رزم آرا به مرکزیت سقز صورت گرفت که در این کتاب مورد توجه و بررسی قرار گرفته است.



ایجاد دولتی قدرتمند برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم، رضایت مردم و جلوگیری از انقلاب اجتماعی یک ضرورت اساسی و فوری بود که هم از سوی داخل احساس می‌شد و هم تبدیل به برنامه قدرت‌های اجتماعی شده بود. در مجموع این شرایط و ضرورت‌ها باعث روی کار آمدن رزم آرا شد تا از یک سو به عنوان التیامی بر دردها و نابسامانی‌های داخلی باشد و از دیگر سو نیرویی در راستای تامین منافع قدرت‌های خارجی.

حاجعلی رزم آرا یکی از مهم‌ترین رجال سیاسی معاصر است که پس از گذشت نزدیک به هفت دهه از ترور وی، هنوز هم ابهامات بسیاری در پیرامونش وجود دارد. نویسندگان در این کتاب با روشی علمی و قلمی به انصاف به زندگی و کنش سیاسی رزم آرا پرداخته و همه جوانب فعالیت‌های او – چه مثبت و چه منفی – را دیده‌ و بررسی کرده‌اند، مساله‌ای که معمولا پیشتر در مکتوبات درباره رزم آرا رخ نداده بود. بنابراین در این کتاب به عنوان مثال تحلیل دقیقی از برنامه‌های اجتماعی رزم آرا و همچنین روابط او با حزب توده و جبهه ملی ارائه شده است.

به باور نویسندگان نخست وزیران ایران پس از قوام تا زمان به قدرت رسیدن رزم آرا همگی ناتوان بودند اما رزم آرا بر خلاف آنها مرد با اراده‌ای بود. او نیروهای مسلح را در ید قدرت خود قرار داد و افسرانی را که احتمال می‌داد در نبرد قدرت جانب شاه را بگیرند از کار برکنار کرد و در بسیاری از موارد مستقل از نظر شاه عمل می‌کرد.

جمع بندی مباحث نویسندگان به این نکته صحه می‌گذارد که سپهبد رزم آرا اگر چه با روحیه نظامی گیری و به سودای جاه طلبی و هدف‌های بلندپروازانه به مسند نخست وزیری رسید اما دست یابی‌اش بر این مسند با حمایت دو قدرت امپرالیستی آمریکا و انگلستان و با روش ویژه‌ای صورت گرفت که هر یک از دولت‌های یاد شده در آن برهه تاریخی برای پیشبرد منافع خود در ایران پیش گرفته بودند.

این دو دولت هریک انتظارات خاصی از دولت رزم آرا داشتند. آنها حساب کرده بودند که اگر در ایران تعدیل ثروت نشده و فاصله طبقاتی کم نشود خطر انقلاب اجتماعی در ایران منافع آنها را تهدید خواهد کرد و در فضای سیاسی آن روز خواستار روی کار آمدن دولتی مقتدر و باثبات در ایران بودند که هم بتواند مشکل نفت را حل کند و هم جلوی خطر کمونیسم را بگیرد که رزم آرا با توجه به شخصیت و اسعداد ذاتی‌اش توانایی قبضه کردن قدرت در ایران را داشت.

رزم آرا پنهانی به توافق مناسبی با دولت انگلیس در قضیه نفت (منافع ۵۰ به ۵۰) رسیده بود، اما آن را پنهان داشت تا در روز نهایی بر ضد مخالفان بسیارش در مجلس به کار بگیرد اما توسط فداییان اسلام ترور شد.

رخداد ترور سپهبد رزم آرا نیز یکی از نکات تاریک و مبهم تاریخ معاصر است. روایت رسمی ناظر بر ترور او توسط فداییان اسلام و شخص خلیل طهماسبی است، اما روایت‌های متعددی نیز مبنی بر دست داشتن دربار در ترور او حکایت دارند. دربار نیز از ترور رزم آرا سود می‌برد چرا که شخص شاه او را شخص خطرناکی می‌دانست که مستقلا برنامه‌های خود را پیش می‌برد و مشورتی با دربار ندارد و البته خطر کودتای او نیز وجود داشت.

عناوین برخی از سرفصل‌های کتاب به این شرح است: «ایران پیش از رزم آرا»، «موقعیت سلطنت پس از سقوط رضا شاه»، «مساله نفت»، «حوادث آذربایجان و کردستان»، «موقعیت کابینه‌ها»، «اوضاع داخلی ایران در آستانه روی کار آمدن رزم آرا»، «به قدرت رسیدن رزم آرا»، «برنامه‌ها و اقدامات دولت»، «برگزاری کنفرانس اقتصادی کشورهای اسلامی»، «رزم آرا و دربار»، «جبهه ملی»، «حزب توده»، «حزب توده و ملی شدن صنعت نفت»، «فداییان اسلام»، «رزم آرا و نفت»، «رزم آرا و قرارداد الحاقی نفت»، «تلاش برای ملی شدن نفت و مخالفت رزم آرا با آن»، «استرداد لایحه نفت و مخالفت رزم آرا با آن»، «روابط خارجی ایران در دولت رزم آرا»، «رزم آرا: موافقان و مخالفان داخلی»، «قتل رزم آرا»، «دیدگاه‌ها و ابهامات در مورد قتل»، «بازتاب خارجی قتل رزم آرا»، «اهمیت سیاسی ترور رزم آرا» و...