نبوی سخنانش را این‌گونه آغاز کرد و گفت: وضعیت کتاب نه تنها در ایران که در کشورهای پیشرفته هم دچار بحران شده است. در این زمینه هم بحث کتابخوانی مطرح است و هم گذار از بحث کتابهای چاپی به عصر دیجیتال و مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد. بحران کتاب تنها به ایران اختصاص ندارد و رقابت میان کتابفروشان و ناشران در کشورهای دیگر هم هست که می‌توان به اختلاف بین انتشارات مک میلان و کتابخانه‌های بزرگ آمریکا اشاره کرد که عرضه نسخه‌های دیجیتال از سوی ناشران در اختیار کتابخانه‌های عمومی قرار می‌گیرد.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی افزود: این مساله در ایران به شکل جدی‌تر صورت می‌گیرد زیرا مساله کپی‌رایت در ایران مشخص نیست و زیرساختی برای کتابهای الکترونیک وجود ندارد. ما در ایران بیشتر با قاچاپ کتاب مواجه هستیم تا مبادله کتاب بین ناشران، کتابفروشان و مخاطبان.
وی ادامه داد: نشر دیجیتال در کشورهای پیشرفته بر سر این مساله است که جای کتابهای کاغذی را کوچک‌تر می‌کند و وارد عصر کتابهای دیجیتال می‌شویم. هم این‌که قیمت این دسته از کتاب‌ها کمتر و وزن سبک‌تری نسبت به کتابهای چاپی دارد و هم به دلیل فرم و قالب‌های جدید با استقبال بیشتر مخاطبان مواجه شده است.
معاون پژوهشی مرکز نشر دانشگاهی گفت: در این میان باید به این پرسش پاسخ داد که کتابهای دانشگاهی چه وضعیتی خواهد داشت. این کتاب‌ها صرفا کتابهایی نیستند که دانشگاه‌ها منتشر کنند و مقصود کتابهایی است که ناشران غیردانشگاهی منتشر کرده‌اند اما با هدف کتاب درسی. ما در ایران دو دسته کتاب دانشگاهی داریم: ناشران دانشگاهی و ناشران غیردانشگاهی اما جامعه مصرف بیشتر اساتید و دانشجویان است. اکنون شاهد این مساله هستیم که کاربرد فناوری‌های اولین، نحوه کاربرد را تغییر داده است. استفاده از نظریه و نمودار در این کتاب‌ها گسترش پیدا کرده است.
وی افزود: کتاب از قالب سنتی کاغذی رها شده و کاربرد فناوری‌های نوین باعث شده نوع ارتباط بین نویسنده و مخاطب تغییر کند. صفحات کتابهای درسی در اروپا کم شده و در تدوین محتوا فشرده‌نویسی آیتم موثری شده است. این مساله باعث می‌شود از توضیحات اضافی حدالامکان اجتناب شود. همچنین رعایت حقوق ناشر و مولف سبب شده نسبت به این که امتیاز چاپ اثر متعلق به آن‌هاست خیالشان از این مساله راحت شود.
نبوی به نگاه بازاری ناشران به چاپ کتاب نیز اشاره کرد و گفت: نگاه بازار برای ناشر بسیار مهم است زیرا ناشر متوجه حساسیت‌های بازار مصرف می‌شود. انتشار کتاب کاغذی براساس نیاز بازار و طبق مصرف سنجیده می‌شود. کتابهای درسی در یک بازه دو و نیم سال یکبار داده‌ها و مطالبش تغییر می‌کند. نگاه به بازار سبب شده برخی از ناشران بخش‌هایی از کتاب را پیش از انتشار در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد تا مطالعه کنند، یعنی داوری پیش از انتشار که به صورت وسیع و گسترده به آن پرداخته می‌شود.
معاون پژوهشی مرکز نشر دانشگاهی ادامه داد: نکته بعدی این است که در کشورهای پیشرفته ناشران می‌توانند وارد عرصه رقابت شوند زیرا تولید کتاب همپای تحولات پیش می‌رود اما در ایران این‌گونه نیست و در عرصه علوم انسانی شاهد ناشرانی مانند سمت هستیم که انحصار کتابهای علوم انسانی را دربرگرفته‌اند.
وی افزود: در کشورهای پیشرفته کتاب دانشگاهی درسی میان‌رشته‌ای و مرجع یک امر جمعی و جهانی به‌شمار می‌رود یعنی مولف در یک کشور است و ناشر در کشوری دیگر و تمرکز بر یک کشور وجود ندارد. انتشار کتابهای دانشگاهی ما امری است که جهانی تلقی نشده است و نیاز به این داریم که از کتابهای ترجمه‌ای بیشتر بهره ببریم.
سپس ماحوزی سخنانش را با ظرفیت‌های فضای مجازی آغاز کرد و گفت: ظرفیت‌هایی در فضای مجازی برای حوزه نشر و محتوای آن داریم. در این موضوع می‌توانیم محتوای کتاب‌ها را در فضای مجازی به زبان‌های مختلف بخوانیم و این امکانی است که فضای مجازی برای ما فراهم آورده است.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی با بیان این پرسش که آیا این امکان مثبت است یا خیر سخنانش را ادامه داد و گفت: انتشار محتوای کتاب‌ها در فضای مجازی چه ظرفیت‌هایی را می‌تواند به‌وجود بیاورد. عصر پژوهش در واقع به معنای فیزیکی آن است و پژوهشگران را به تحلیل این فضا معطوف ساخته‌اند. این‌که گفتمان‌ها چگونه در فضای مجازی می‌توانند راهی را مطرح کنند.
وی با بیان این مطلب که امکان فضای دیجیتال برای نشرهای فیزیکی است، افزود: ظرفیت بسیار بالای سایبری می‌تواند در یک معنا و به عنوان رقیب ایفای نقش کند. حتی کتابی که به شکل پی دی اف درآمده می‌تواند به ناشر ضربه جدی وارد کند اما این ظرفیت باعث می‌شود کتاب همان ناشر دیده شود و باعث ارتقای محتوای کتاب می‌شود.
معاون پژوهشی پژوهشکده مطالعات فرهنگی ادامه داد: برخی از ناشران فصل‌هایی از کتاب را در فضای سایبری می‌گذارند و این مساله داوری علمی جهانی را طلب می‌کند و اجتماعات بین‌المللی مطرح می‌شود. عصر سایبر عرصه سومی است که به کمک فضای پژوهش می‌آید و فضای دیپلمای علمی متفاوتی را مطرح می‌کند. دیپلماسی علمی از مرزها گذر می‌کند و می‌تواند فارغ از زبان و اقوام و دین با یکدیگر گفت‌وگو کنند.
ماحوزی به آزادی بیان و نشر نیز پرداخت و افزود: آزادی بیان و نشر ظرفیت دیگری است که در برخی از کشورها با نام ممیزی مطرح می‌شود و فضای مجازی این ظرفیت را محدود می‌کند و شاهد نشر افکار و آرا شد. این مساله دو وجه منفی دارد. نخست قانون کپی‌رایت و تبعات آن که حقوق مولفان و ناشران را در نظر نمی‌گیرند و در ایران به شکل جدی در تمامی دانشگاه‌ها به فروش‌رسانی داده‌ها و اطلاعات می‌پردازد و دوم پوپولیسم علمی که در فضای مجازی سربرآورده است.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی در پایان سخنانش به انقلاب صنعتی چهارم نیز اشاره کرد و گفت: انقلاب صنعتی چهارم دنیای تمام پیرامون ما را اعم از عرصه آموزش تا عرصه مدیریت و زندگی متحول می‌کند و در کلاس‌ها با سبک‌های جدیدی مواجه هستیم.
نظر شما