مولف در مقدمه کتاب تاکید می‌کند که تاریخنگاری فرهنگی و بررسی تاریخ اجتماعی یکی از مهم‌ترین مباحث و شاخه‌های علم تاریخ در عصر مدرن را شکل می‌دهد و یکی از گرایش‌های این تاریخنگاری، بررسی مناسبت‌های اجتماعی میان ملت‌های همسایه و دادوستدهای فرهنگی میان آنهاست.
او همچنین درباره اصول نظری پژوهش مذکور توضیح داده است: «مبانی تئوریک این پژوهش بر اساس نظریه «تبادلات فرهنگی» شکل گرفته که بر اساس آن، دادوستد و وام‌گیری فرهنگی میان قوم‌های همسایه و نیز قوم‌های مهاجم و زیردستان بومی آنها، از اساسیترین پدیده‌های تمدن به شمار می‌رود. این نظریه بر مهاجرت پی‌درپی قوم‌ها و نشستن آنها بر جای یکدیگر و تأثیرپذیری تازه‌واردان از قوم‌های بومی، به‌ویژه در امور فرهنگی، دینی، هنری و ادبی تأکید بسیار دارد، به‌ویژه هر گاه قوم‌های نورسیده، در مقایسه با بومیان، فرهنگ و اقتصاد فرودستی داشته باشند. نمونه این تأثیرپذیری را در مهاجرت قوم‌های سامی اکدی و سپس آرامی به قلمرو فرهنگ سومری و تأثیرپذیری ژرف این قوم‌های تازه‌وارد از فرهنگ سومری می‌توان دید.»
از نگاه خسروی‌جاوید هرچند تاریخ سیاسی ایرانیان و ترکان و تسلط سیاسی ترکان بر ایران از سوی محققان ایرانی و بیگانه بسیاری مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته، اما مسئله روابط فرهنگی موجود میان ایرانیان و ترکان و تأثیرات اجتماعی‌ای که این دو بر یکدیگر داشته‌اند، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به همین دلیل هم او با دریافت و شناخت بهتر زندگی اجتماعی و فرهنگی ایرانیان در این بخش از تاریخ خود و درک رفتار سیاسی امروز دولت‌های ایرانی و ترکی دارد، توجه به این موضوع را با همیت دیده و به چنین مسئله‌ای در این کتاب پرداخته شده است.
فصل اول کتاب به همسایگی قوم‌های ایرانی با ترکان باستان اشاره شده و نگاهی کلی به جغرافیای اوراسیا پرداخته است.
فصل دوم کتاب نیز تأثیرات دینی را به عنوان یکی از مهم‌ترین و اساسیترین نمودهای زیست انسانی و ارکان زندگی اجتماعی و فرهنگی مردمان، بین ایرانیان و ترکان واکاوی می‌کند. در نگاه نویسنده دین و تاثیر در روابط انسان‌ها به‌ویژه در جامعه‌های باستانی که شالوده آن را مذهب شکل می‌داد، بارزتر و آشکارتر است. چراکه در جامعه باستانی مذهب به مثابه ستون فقرات اجتماع، ژرف‌ترین و پردامنه‌ترین تأثیرها را بر ساختار اجتماعی، تنظیم مناسبات آن و رفتارهای اخلاقی، جهان‌بینی و نگرش به پدیدارهای عالم، فلسفه سیاسی و شکل و صورت و غایت سیاست‌ورزی و حکمرانی، آداب و مراسم آیینی و اساطیری و ... داشته است.
در ادامه و در فصل سوم کتاب ردپای تاثیر دین و آیین‌های مذهبی قوم‌های گوناگون ایرانی در مراسم آیینی خاکسپاری ترکان را دنبال کرده و ویژگی‌های مشترک آن را نشان می‌دهد. همچنین روایت‌ها و قصه‌های بسیاری درباره نیای نخستین و نیز زایش و بالندگی او بین قوم‌های مختلف ایرانی و ترکان وجود داشته که احتمالا در بسیاری موارد این روایت‌های اسطوره‌ای آغازین به همراه اسطوره‌ها و آیین‌های دیگر در چارچوب نفوذ دین‌ها و باورها و نیز شیوه‌های زندگی قوم‌های ایران به میان ترکان باستان راه یافته باشد. در فصل چهارم کتاب چند نمونه از این موارد بررسی شده‌اند.
فصل پنجم کتاب که نیز به بررسی مفهوم توران و هویت قومی و نژادی تورانیان اختتصاص داده شده از مناقشه شرق‌شناسانه بر سر تورانی‌ها و هویت آنها تا پایان قرن نوزدهم گفته است. خسروی‌جاوید معتقد است با شکوفایی عصر علمی، گسترش تحقیقات شرق‌شناسی و دست‌آوردهای نوینی که به یاری کاوش‌های گسترده و پرشمار باستان‌شناسی از یک‌سو و پیشرفت و دقیق‌تر شدن دانش‌های دیگر به دست آمد، اندک‌اندک پرتو بیشتری بر این بخش کم‌شناخته تاریخ مشرق‌زمین افتاد.
فصل پایانی کتاب هم با بهره‌گیری از کتاب‌های تاریخ‌نگاران اسلامی سده‌های نخستین اسلامی به وضعیت قومی و جغرافیایی جمعیتی و فرهنگی منطقه آسیای مرکزی ایرانی پراخته و در نهایت مطالبی درباره پیامدهای ورود ترکان به جهان ایرانی و مناسبات میان ایرانیان و ترکان در دستگاه حکومتی پس از سامانیان را شامل می‌شود. در این فصل درباره هویت نژادی مردمان این بخش از آسیا آمده است: «در عهد باستان ساکنان استپ‌های آسیای مرکزی و داخلی را قوم‌های ایرانی سکایی ـ سرمتی، ماساژت‌ها و ... شکل می‌دادند؛ اما از واپسین دهه‌های عهد ساسانی، با از راه رسیدن ترکان، تغییراتی در بافت قومی استپ روی داد و اندک‌اندک قوم‌های ترک جایگزین تیره‌های ایرانی کوچنده شدند.»
سرفصل‌های کتاب نیز عبارتند از: همسایگی قوم‌های ایرانی با ترکان باستان، نگاهی به جغرافیای اوراسیا، تأثیرات دینی، آیین‌های خاکسپاری و سوگواری، اسطوره‌های بینادگری، فرهنگ پهلوانی و مفهوم شهریاری در نزد ترکان، مفهوم توران و روابط فرهنگی و اجتماعی ایرانیان و ترکان در سده‌های نخستین اسلامی.
کتاب «روابط فرهنگی ایرانیان و ترکان (از دوران باستان تا سلجوقیان)» با گردآوری و تالیف کامروز خسروی‌جاوید، در ۳۲۰ صفحه و شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و به قیمت تومان از سوی نشر هزار کرمان منتشر شده است.
نظر شما