در پاییز ۲۰۱۲ کن لیو پیشنهاد جالبی از یک شرکت چینی با نامی اداری دریافت کرد: شرکت واردات و صادرات انتشارات آموزشی چین؛ که به دنبال مترجمی برای یک رمان علمی-تخیلی استثنایی به نام «مساله سه جسم» می‌گشت. لیو –یک برنامه‌نویس کامپیوتر که به وکیل شرکت‌ها و بعد نویسنده داستانهای علمی-تخیلی تبدیل شد- یک انتخاب طبیعی بود: مسلط به زبان ماندرین، آشنا با استعارات و فرهنگ علمی-تخیلی چینی و ستاره‌ای در حال رشد در همین ژانر. لیو تا آن زمان تنها داستانهای کوتاه را ترجمه کرده بود و پذیرفتن این رمان با در نظر گرفتن تمام پیچیدگی‌هایش دلهره‌آور بود.
«مساله سه جسم» برخلاف هر چیزی بود که لیو تا به حال خوانده بود. یک داستان حماسی پیچیده که در پکن، مغولستان و سیاره‌ای در دوردست اتفاق می‌افتد. رمانی پر از عبارات فنی سنگین درباره تئوری کوانتوم، فناوری نانو، مکانیک مداری و اختر فیزیک که با سوالات اخلاقی عمیق درباره ماهیت خیر و شر و جایگاه انسانیت در دنیا در هم تنیده است.
اما لیو با شروع ترجمه با مشکل اساسی‌تری روبه‌رو شد: ساختار داستان بی‌معنی می‌نمود. داستان به سرعت در زمان در حرکت است و از زمان حال در چین که دانشمندان و مقامات دولتی نگران حمله موجودات فضایی در آینده هستند و در پکن سال ۱۹۷۶، نزدیک به آغاز انقلاب فرهنگی، هنگامی که یک اخترفیزیکدان با درماندگی کشته شدن پدرش توسط اعضای گارد سرخ مائو را تماشا می‌کند در رفت‌و‌آمد است. این اخترفیزیکدان ایمان خود به بشریت را از دست می‌دهد و از یک فرستنده رادیویی پرقدرت برای فرستادن پیام به موجودات فضایی در یک منظومه شمسی نزدیک استفاده می‌کند؛ عملی که عواقب هولناکی دارد.
لیو با مطالعه زمان‌بندی آشفته رمان، آنچه را که احساس می‌کرد آغاز طبیعی داستان است پیدا کرد: صحنه‌های خشونت و ظلم سیاسی در دوران انقلاب فرهنگی، لحظه‌ای تکان‌دهنده که موجب درگیری‌های میان‌ستاره‌ای بعدی می‌شود. او در حرکتی غیرمعمول برای یک مترجم پیشنهاد کرد که فلاش‌بک‌های تاریخی که در میانه‌ی داستان پنهان بودند بیرون کشیده شوند و در آغاز رمان قرار بگیرند.
وقتی لیو پیشنهاد این تغییر بنیادی را به نویسنده، چهره‌ای خوش‌آتیه در صحنه در حال رشد ژانر علمی-تخیلی چین به نام لیو سیکسین، داد منتظر بود که پیشنهادش رد شود. اما در عوض، نویسنده فورا موافقت کرد و گفت: «این همانی است که من از اول می‌خواستم.»
معلوم شد که انقلاب فرهنگی خانواد لیو سیکسین را از هم گسست. وقتی آشوب سیاسی آغاز شد او تنها سه سال سن داشت و هنوز شنیدن صدای تیراندازی در شب و دیدن کامیون‌هایی پر از مردانی که با بازوبندهای قرمز در حال گشت‌زنی در شهر بودند را به خاطر می‌آورد. وقتی اوضاع در شهر محل زندگی‌شان بیش از حد بی‌ثبات شد، والدین او که در معدن زغال‌سنگ کار می‌کردند، او را به شهر دیگری نزد اقوام فرستادند. وحشی‌گری و ظلم انقلاب مائو زدونگ نیز تم اصلی داستان لیو سیکسین بود که می‌خواست در «مساله سه جسم» روایت کند. اما ناشر چینی او نگران بود که صحنه‌های آغازین بیش از حد سیاسی باشند و هرگز موفق به عبور از سانسورهای دولتی نشوند. لیو با بی‌میلی با این تغییر موافقت کرد اما احساس کرد رمانش دچار نقصان شده. لیو سیکسین گفت: «انقلاب فرهنگی به دلیل ضروری بودن آن برای طرح داستان نشان داده شد. شخصیت اصلی می‌بایست در ناامیدی کامل از بشریت باشد.»
هنگامی که ترجمه انگلیسی «مساله سه جسم» در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، به عنوان اثری نوآورانه و پُرریسک مورد استقبال قرار گرفت. باراک اوباما این رمان را ستود و آن را «فوق‌العاده تخیلی» خواند. مارک زوکربرگ آن را به ده‌ها میلیون دنبال‌کننده فیس‌بوک خود پیشنهاد کرد و جرج آر.آر. مارتین در مورد آن در وبلاگ خود نوشت. ناشران از سرتاسر جهان به دنبال حق ترجمه این اثر رفتند و این کتاب سرانجام به ۲۶ زبان مختلف در دنیا منتشر شد. «مساله سه جسم» برنده جایزه هوگو ۲۰۱۵، از معتبرترین جوایز این ژانر شد و لیو سیکسین را به اولین نویسنده آسیایی تبدیل کرد که این جایزه را از آن خود کرده است. همچنین این نخستین بار بود که یک رمان ترجمه‌شده برنده این جایزه می‌شد. این کتاب و دو دنباله آن نزدیک به ۹ میلیون نسخه در سرتاسر جهان فروش داشته‌اند.
حالا لیو سیکسین توصیه می‌کند که طرفداران داستانهای علمی-تخیلی چینی که مسلط به زبان انگلیسی هستند، به جای نسخه اصلی آن به زبان چینی، ترجمه انگلیسی «مساله سه جسم» را بخوانند. او می‌گوید: «معمولا وقتی آثار چینی به زبان دیگری ترجمه می‌شوند، چیزی را از دست می‌دهند. اما فکر نمی‌کنم این اتفاق برای «مساله سه جسم» افتاده باشد. فکر می‌کنم چیزی هم به دست آورده باشد.»
موفقیت «مساله سه جسم» نه تنها لیو سیکسین را به یک ستاره ادبی جهانی تبدیل کرد، بلکه راه را برای ترجمه‌های جدید داستانهای علمی-تخیلی باز کرد. این به نوبه خود، کن لیو را تبدیل به کانالی مهم برای نویسندگان چینی کرد که به دنبال مخاطبان غربی هستند. ترجمه لیو چشم‌انداز جهانی داستان علمی-تخیلی را که مدت‌هاست تحت سلطه نویسندگان امریکایی و انگلیسی است، تغییر داد. او در طول یک دهه گذشته پنج رمان و بیش از ۵۰ داستان کوتاه از نویسنده‌های چینی ترجمه کرده که بسیاری را خودش کشف کرده است.
تنها امسال، لیو سه ترجمه جدید منتشر کرد: «ستاره‌های شکسته» گلچینی از داستانهای کوتاه نوشته‌شده توسط ۱۴ نویسنده علمی-تخیلی چینی؛ «رستگاری زمان» که لی جون با نام مستعار بائوشو نوشته و داستان آن در نتیجه یک جنگ بین ستاره‌ای اتفاق می‌افتد؛ و ترجمه‌ای از چِن کیوفان به نام «موج زباله»، یک رمان هولناک پادآرمان‌شهری که آلودگی شبه جزیره‌ای در سواحل چین را آشکار می‌کند، جایی که کارگران مهاجر فقیر، زباله‌های الکترونیکی جهان را بازیافت می‌کنند. سال آینده نیز انتشارات ساگا، از زیرمجموعه‌های سایمون اند شوستر، ترجمه ۶۲۴ صفحه‌ای لیو از رمان «خانه به دوش» هائو جینگفنگ را منتشر خواهد کرد.
آثار برخی از نویسندگان داستانهای علمی-تخیلی در چین از طریق کانال‌های مرسوم منتشر نمی‌شود، درنتیجه لیو انجمن‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی را به دنبال آنها جستجو می‌کند. لیو به مثابه فرستاده‌ای برای آن دسته از نویسندگانی است که داستانهای تحریک‌آمیز و مرزشکن می‌نویسند و فراتر از یک پیشاهنگ و مترجم است. او حالا یک اصلاح‌‌کننده، ویراستار و متصدی است. یک مترجم زرنگ و توانا که بیش از هر کسی برای از میان برداشتن شکاف میان جریان فعلی جهان، ابرقدرت‌های در حال محو شدن و افراد رو به رشد تلاش می‌کند.
لیو همچنین در پیش بردن حوزه پرمخاطره سیاسی، پیدا کردن راه‌هایی برای بیان انتقادات سیاسی یا اجتماعی نویسندگان (بدون آنکه خیلی مستقیم باشد) مهارت پیدا کرده است. برخی از نویسندگانی که لیو آثارشان را ترجمه کرده از قالب داستانهای علمی-تخیلی برای بیان عواقب ناگوار تحول سریع اقتصادی و فناوری چین استفاده می‌کنند، داستان را در آینده‌ای دور یا در سیاره‌ای دیگر طرح‌ریزی می‌کنند تا موضوعات تابو نظیر فقدان آزادی‌های اجتماعی، بهره‌برداری از کارگران مهاجر، تصرف زمین‌ها توسط دولت، نابرابری اقتصادی و نابودی محیط زیست را پشت سر بگذارند. برخی از داستان‌هایی که او به انگلیسی ترجمه کرده، به خاطر ماهیت سیاسی حساس‌شان به‌طور رسمی در چین منتشر نشده‌اند. لیو می‌گوید: «این رقصی بسیار حساس برای دریافت پیامی است که نویسندگان سعی در انتقال آن دارند، بدون آنکه مخالف رژیم انگاشته شوند. بسیاری از نویسندگان چینی در دوپهلو نوشتن خبره‌اند و جملاتشات چندین معنی دارد. هنگام ترجمه باید از آنها بپرسم که اینجا می‌خواهی چقدر صریح و روشن به این نکته اشاره کنم.»
جای تعجب نیست که داستانهای علمی-تخیلی در چین در حال شکوفایی‌اند، جایی که سرعت پیشرفت تحولات فن‌آوری می‌تواند سورئال باشد. رشد اقتصادی صدها میلیون شهروند چینی را از فقر نجات داده و برای طبقه بالا و سیاسی ثروت بی‌نهایت زیادی در پی داشته. اما تکنولوژی به ابزاری برای ظلم دولت نیز تبدیل شده است. برخی از کارخانه‌های چینی کارگران را به دستگاه‌هایی مجهز کرده‌اند که فعالیت موج مغز را برای نظارت بر نوسانات و هوشیاری آنها اندازه‌گیری می‌کند. اجسامی به شکل پرنده برای جاسوسی محرمانه از شهروندان استفاده می‌شود و نظارت از طریق فناوری تشخیص چهره بسیار گسترده است. در رسانه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان، پست‌های حاوی کلمات ممنوعه‌ی خاص به‌طور خودکار سانسور می‌شوند. چین در حال حاضر در حال بهره‌برداری از فن‌آوری خود برای فتح منظومه شمسی است. این کشور پس از چند دهه عقب ماندن از رقابت‌های فضایی، اخیرا فرودی تاریخی در یکی از بخش‌های دور ماه داشته، جایی که قصد دارد یک پایگاه تحقیقاتی دائمی در آن ایجاد کند.
لیو ماه آوریل در موزه چینی در امریکا در مورد محبوبیت روزافزون داستانهای علمی-تخیلی چینی به مخاطبان گفت: «در چین، این شعار رسمی وجود دارد که داستانهای علمی-تخیلی درباره تخیلات‌اند و این همان چیزی است که آینده درباره آن است. در واقعیت بسیاری از جالب‌ترین داستانهای علمی-تخیلی ضد رژیم و شورشی‌تر هستند. این نوعی تفسیر کنایه‌آمیز از اتفاقی است که دارد بر سر جامعه می‌افتد. و از آنجایی که خیلی چیزها در چین به سرعت در حال تغییر هستند، داستانهای علمی-تخیلی اغلب به نظر واقع‌بینانه‌ترین روش برای توصیف چیزی هستند که در حال روی دادن است.»
نظر شما