به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، سال 98 رو به‌پایان است و هرچه به آخر سال نزدیک می‌شویم، تب و تاب برگزاری سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب ایران، بیشتر می‌شود؛ خصوصا که این رویداد امسال با یک جهش 15 روزه (از 26فروردین‌ماه)، زودتر از موعد همیشگی آغاز می‌شود و بر همین اساس انتظار می‌رود مسائل اجرایی، با برنامه‌ریزی و سرعت‌عمل بیشتری پیش بروند. 

قادر آشنا، مدیر‌عامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و قائم‌مقام نمایشگاه که دومین تجربه اجرای نمایشگاه کتاب تهران را پیش‌روی خود می‌بیند، با اتکا به آئین‌نامه‌ جدید و تغییرات ساختاری، همچنان درصدد کاهش نیروی انسان، صرفه‌جویی در بودجه و درآمدزایی نمایشگاه است. با او به گفت‌وگو نشستیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانیم:
 
در پایان هر دوره از نمایشگاه کتاب تهران، معمولا تصمیماتی برای برگزاری بهتر نمایشگاه آینده اتخاذ می‌شود. در نمایشگاه سی‌ودوم هم تصمیماتی درباره تغییرات در روند اجرایی نمایشگاه بعدی؛ هم در ساختار و هم در آئین‌نامه‌ها اتخاذ شد. این تصمیمات تا چه حد در نمایشگاه سی‌وسوم اجرایی می‌شوند؟
ما سال گذشته قول دادیم که برای نمایشگاه بعدی چند کار انجام دهیم؛ اولین قول ما این بود که به لحاظ زمانی، برای سال آینده کارهای اجرایی نمایشگاه را زودتر شروع کنیم که تا اندازه‌ا‌ی این قول را عملی کردیم. گرچه کار را نسبت به سال گذشته زودتر شروع کردیم، ولی راضی نیستیم و باید زودتر از این شروع می‌کردیم. البته ازآنجایی‌که برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، کار یک موسسه به تنهایی نیست و یک کار تیمی است، باید کل اعضا همراه و هماهنگ باشند، تا کار پیش برود. البته باید توجه داشت که وقتی کار زودتر شروع می‌شود، علی‌القاعده هزینه‌های مادی و معنوی کم می‌شود. یکی دیگر از قول‌هایی هم که دادیم، بازنگری درآئین‌نامه برگزاری نمایشگاه کتاب، قوانین و مقررات و ساختار بود که تحولاتی را در آن‌ها شاهد بودیم.
 
در نمایشگاه گذشته گام‌هایی در مسیر کوچک‌سازی برداشته شد و ادغام  بین کمیته‌ها را هم شاهد بودیم. آیا برای نمایشگاه پیش‌رو هم این روند ادامه دارد؟ 
ما سال قبل برای کوچک‌سازی ساختار قدم برداشتیم و تا حدی ساختار را کوچک کردیم. امسال هم ساختار، همان ساختار سال گذشته است؛ فقط در چینش‌ها تغییراتی به‌وجود آوردیم. همانطور که می‌دانید یک بخش از فعالیت‌های نمایشگاه صرفا حاکمیتی است؛ مثل کمیته حراست، کمیته نظارت، کمیته تخلفات و این قبیل موارد که این‌ها ذیل ریاست نمایشگاه تعریف شده‌اند. البته تاکید می‌کنم که کلیت ساختار همان ساختار قبلی است؛ یعنی ساختار کلی در همان سه ضلع معاونت امورفرهنگی، موسسه نمایشگاه‌ها و صنف لحاظ شده که از نظر من دو ضلع اول، در واقع یک ضلع به‌حساب می‌آیند. براساس سیاست‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، قرار شد اجرا را صنف انجام دهد و بقیه امور در اختیار خود حاکمیت یا به عبارتی موسسه نمایشگاه‌ها باشد که آن‌هم با همکاری کمیته‌ها همراه خواهد بود. 
 
 
یکی از مسائل مطرح در نمایشگاه پیش‌رو، استقلال کمیسیون بازرگانی و تبلیغات است. بفرمایید که این اقدام با چه هدفی در پیش گرفته شده و چه تبعاتی دارد؟
ما دو کمیته یا مرجع «کمیسیون معاملات» و «درآمدها» را برای مسائل مالی داریم که سال گذشته برای اولین‌بار، کارگروهی در این حوزه شکل گرفت اما کارگروه نیم‌بندی بود و ساختار نداشت. امسال در ساختار جدید، در بخش مباحث مالی، کمیسیون معاملات و کمیسیون بازرگانی و تبلیغات -که هرکدام شخصیت مستقلی دارند- را ذیل قائم‌مقامی نمایشگاه تعریف کردیم. بنابراین در ساختار جدید، مسئولیت دو کمیته«کمیسیون معاملات» و «درآمدها» برعهده قائم‌مقام نمایشگاه است.
 
این بحث تحول عظیمی در ساختار نمایشگاه به‌َحساب می‌آید؛ زیرا قبلا اصل بر این بود که دولت پول می‌داد و کمیسیون معاملات شکل می‌گرفت تا این پول را تقسیم و مدیریت کند و بر اجرای قوانین آن نظارت داشته باشد؛ اما الان جهت‌گیری نمایشگاه به‌گونه‌ای شده که در نمایشگاه بین‌الملی کتاب امکان درآمدزایی وجود دارد؛ یعنی ما علاوه بر توجه به خر‌جکرد، باید به درآمد هم توجه کنیم. در ساختار جدید ما کمیسیون بازرگانی و تبلیغات را به عنوان یک کمیسیون مستقل، با هویت مستقل دیدیم که اتفاقا به تایید معاونت هم رسید و ابلاغ هم شد. این اتفاق بزرگی بود که انجام گرفته است.

ما وظیفه خود می‌دانیم که به سمت درآمدزایی برویم؛ درواقع تشکیل این کمیسیون تضمینی برای درآمدزایی است. البته باید این درآمدزایی‌ها را در چارچوب قوانین و مقررات وزارت فرهنگ و ارشاد قانونمند و نظام‌مند کرد که خوشبختانه در حال انجام فعالیت‌ها بر همین اساس پیش می‌رود.
 
در ساختار جدید، برای اولین بار کمیسیون معاملات را هم داریم؛ بفرمایید که هدف از ایجاد این کمیسیون چه بوده و چگونه شکل گرفته است؟
امسال کارگروه معاملات تبدیل به کمیسیون شد که باز هم ساختار جدیدی است که برای درآمدزایی اضافه شده. در چینش امسال کمیسیون معاملات هم زیرمجموعه قائم‌مقام قرار گرفت؛ البته سال گذشته هم ترکیب کمیسیون معاملات مشخص بود اما رئیس آن مشخص نبود. امسال در آئین‌نامه لحاظ شده که رئیس کمیسیون معاملات قائم‌مقام نمایشگاه است؛ یعنی مدیرعامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران است.

علاوه‌براین؛ حراست که یک وظیفه حاکمیتی دارد و قبلا ذیل معاونت اجرایی تعریف می‌شد، امسال در بالای ساختار و ذیل قائم‌مقام و رئیس نمایشگاه قرار گرفته است.
  در این دوره، چه بخش‌های دیگری ذیل عنوان قائم مقامی قرار گرفته است؟ 
بخش بین‌الملل هم به‌خاطراینکه جنس اجرایی نداشت و بیشتر از جنس فکری و برنامه‌ای بود؛ ذیل وظایف قائم‌مقام تعریف شده است؛ یعنی به‌نحوی پایین چارت را که یک مقدار شلوغ بود، خلوت کردیم تا معاون اجرایی به وظایف اجرایی خود برسد. این امر با تعریف وظایف خود صنف، به مصوبه شورای سیاست‌گذاری رسیده است.
 
در جریان نمایشگاه کتاب در دوره‌های قبل، همواره یک سری نقدها نسبت به نحوه اجرا، چینش و متراژ غرفه‌ها، تبلیغات و این قبیل موارد، هم از طرف ناشر، هم از طرف بازدیدکننده‌ها و سایر ذی‌نفعان نمایشگاه وجود داشته‌است که پاسخ و رفع تعداد کثیری از این انتقادات، مستلزم تغییراتی در آئین‌نامه نمایشگاه است. این تغییرات در آئین نامه جدید به چه صورت اعمال شده است؟
راجع به آئین‌نامه، دوستان زحمات زیادی کشیده‌اند؛ اما هر آئین‌نامه‌ای که نوشته می‌شود، بعد از مدتی نیاز به بازنگری دارد. سال گذشته هنگام برپایی نمایشگاه کتاب اشکالاتی به متراژ غرفه‌ها، چینش الفبایی، نحوه دریافت اجاره‌بهای غرفه‌ها، ثبت‌نام یا مسئولیت‌ها مطرح ‌شد اما کاری که امسال کردیم –که به نظر خودم تا الان کار کم‌نظیری در این حوزه است- این بود که پس از اتمام نمایشگاه، برای تمام تشکل‌های نشر و تمام افراد صاحب‌نظر در این حوزه، آئین‌نامه اجرایی نمایشگاه را فرستادیم تا درباره آن نظر دهند. همچنین آئین‌نامه را در سایت هم بارگذاری کردیم تا حتی افرادی که جزو تشکل‌های نشری هم نیستند و به نحوی از نمایشگاه کتاب منتفع می‌شوند نیز اگر نقطه نظری درباره آئین‌نامه دارند، به ما انتقال دهند.

نظرات جمع‌آوری شد و در یک کارگروه در خود موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی حدود دو ماه و نیم مورد بررسی قرار گرفت تا براساس داده‌های قبلی که وجود داشت و نظرات جدیدی که آمده بود، پیش‌نویسی برای آئین‌نامه جدید تهیه شد. بعد با یک ترکیب 9نفره متشکل از سه نفر از معاونت فرهنگی، سه نفر از صنف نشر و سه نفر از همکاران موسسه نمایشگاه‌ها که در نوشتن پیش‌نویس هم دخالت داشتند، جلسات متعدد و فشرده‌ای برگزار شد که برخی از این جلسات تا 6 ساعت هم به طول انجامید -در هفته، دو ای سه جلسه تشکیل می‌شد که کف جلسات 4 ساعت بود- و طی این جلسات به جمع‌بندی نهایی رسیدیم.
 
تغییرات آئین‌نامه را در چه بخش‌ها و چه ابعادی پیش بردید؟
اولا که همکاران به لحاظ شکلی آئین‌نامه را مرتب و نظام‌مند کردند؛ یعنی بخش داخلی، بخش خارجی، قوانین و مقررات مربوط به هر بخش مشخص و دسته‌بندی شده است. همچنین تخلفاتی که موجب صدور رای می‌شود و بندهای مربوط به آن‌ها کاملا شفاف شده است.

اصلاح دیگری که انجام گرفت، ویرایش ادبی و حقوقی آئین‌نامه بود. همچنین معدل میانگین ملاحظاتی که صاحبان نشر تاکنون داشته‌اند را در این آئین‌نامه لحاظ کرده‌ایم؛ مثلا انجمن ناشران کودک و نوجوان قبلا در چند صفحه نظرات خودش را برای ما فرستاده بود یا مثلا مجمع ناشرین دفاع‌مقدس، ناشران دانشگاهی و حتی افراد خارج از صنف نظرات خود را برای ما فرستاده بودند و ما همه این‌ها را در نظر گرفتیم؛ بنابراین آنچه که الان در قالب آئین‌نامه‌ها ارائه شده، معدل نظرات تمام تشکل‌های نشر و مجریان دوره‌های پیش است. درواقع آدم‌هایی که مبتلا‌به نشر هستند و مجریانی که نمایشگاه را اجرا می‌کنند، قوانین قبلی را کنار هم گذاشتند و با یک منطق درست، تمام ملاحظاتی که وجود داشت را در آئین‌نامه جدید لحاظ کردند؛ در برخی بخش‌ها 10 تا 15 درصد و برخی بخش‌ها تغییرات تا 50درصد اعمال شد.
 
یکی از موارد مهمی که در نمایشگاه، خصوصا بین ناشران مسأله‌ساز بوده، ابهاماتی است که درباره تخصیص متراژ غرفه‌ها به ناشران وجود دارد. این مسأله در آئین‌نامه جدید چگونه مورد توجه قرار گرفته است؟
برای متراژ غرفه‌ها کف و سقف مشخص کرده‌ایم؛ یعنی سقف را باز نگذاشته‌ایم. همچنین 50 درصد افزایش قیمت در واگذاری غرفه‌ها در نظر گرفته‌ایم که هرچه متراژ غرفه بالاتر برود، قیمت غرفه تصاعدی افزایش پیدا می‌کند. نظر ما این بود که با این روش، شاید بتوان تمایل گرفتن متراژ بیشتر را کمتر کنیم. علاوه براین سعی کردیم بخش‌های مختلف را درگیر کار کنیم؛ طوری‌که کم‌ترین سوءاستفاده را شاهد باشیم.

از تصمیمات مهم دیگری که در آئین‌نامه امسال در نظر گرفته شده این است که سازمان‌ها و نهادها را از شرکت در نمایشگاه کتاب حذف کرده‌ایم؛ چراکه سازمان‌ها و نهادها می‌توانند در همه نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها شرکت کنند. از طرفی تجربه نشان داده است که شرکت نهادها و سازمان‌ها در نمایشگاه کتاب، دست‌آوردی برای آن‌ها ندارد و در نشر هم باعث فربه شدن نمایشگاه می‌شود. البته هر سازمانی که نشر دارد، می‌تواند به‌عنوان ناشر شرکت کند.
 
شاید مهم‌ترین مسأله در مباحث مدیریتی نمایشگاه، بودجه نمایشگاه باشد. بفرمایید که بودجه نمایشگاه امسال چقدر در نظر گرفته شده و نسبت به ادوار گذشته چقدر افزایش داشته است؟
بودجه نمایشگاه امسال 17 میلیارد تومان است؛ یعنی سعی کردیم سقف بودجه نمایشگاه در حد سال گذشته باشد. باتوجه به تورم‌ها و افزایش بودجه که وجود دارد، معمولا 10درصد هم برای مسائل پیش‌بینی نشده درحین کار در نظر گرفته می‌شود. بنابراین ما با همه افزایش قیمت‌هایی که در کشور داشتیم و ارقامی که چند برابر شده‌اند، سعی کردیم بودجه نمایشگاه را بالا نبریم.

سال گذشته ما رقم 15 یا 16 میلیلارد تومان را اعلام کردیم؛ درحالی‌که در حقیقت آن چیزی که صادقانه از طرف رئیس نمایشکاه به ما ابلاغ شده بود، 18 میلیارد تومان بود. بودجه‌ای هم که برای امسال در نظر گرفته‌ایم، 17 میلیارد تومان است و بنا داریم صادقانه روی این رقم بایستیم. به همین منظور در کمیسیون معاملات سقف نیروی انسانی و سقف بودجه کمیته‎ها را ابلاغ کردیم، که این هم در تمام قوانین بودجه‌ریزی دنیا و کشور چیز مرسومی است. یعنی حق دولت است که سقف و کف بودجه را مشخص کند. البته در نمایشگاه سال گذشته هم تا 80 درصد این قانون را اجرا کردیم و 20 درصد انعطاف نشان دادیم، اما امسال در بودجه کمیته‌ها و نیروی انسانی بنا بر هیچ انعطافی نداریم.
 
با توجه به افزایش قیمت‌ها و تورم، این ثابت‌ماندن بودجه از چه طریقی جبران می‌شود؟
یکی از اقداماتی که سال گذشته در نمایشگاه کلید خورد و امسال هم روی آن تاکید کردیم، حذف بن اهدایی بود. سال قبل یک کار نیک با حمایت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاون فرهنگی ایشان انجام شد و آن هم این بود که بابی را بستند که باب مناقشه برای دستگاه‌های ناظر و خود ما باز کرده بود؛ چراکه معمولا این کارت‌ها به دست آدم‌های نیازمند نمی‎‌رسید. مبلغ بن اهدایی به نهادها، سازمان‌ها و... یک رقم بزرگ بود که امسال آن را به صفر رساندیم. البته این کار پارسال کلید خورد و طی توافق بین رئیس نمایشگاه و من، بن‌های اهدایی از نمایشگاه قبل حذف شده بود، منتهی امسال آن را درون مصوبات آوردیم و در کمیسیون معاملات آن را قانونی کردیم.
 
حذف این بن‌کارت‌های اهدایی باعث چه میزان صرفه‌جویی در هزینه یا به عبارت دیگر ذخیره چه مقدار بودجه شد؟
 مبلغی که معمولا برای این بن‌کارت‌ها درنظر گرفته می‌شد، بین 700 میلیون تا یک میلیارد و 300 میلیون تومان تلورانس داشت. البته معمولا از یک میلیارد و صد میلیون کمتر نمی‌شد که امسال قانونی این رقم را به صفر رساندیم.

در ادارات و حتی شرکت‌های خصوصی وقتی بحث صرفه‌جویی می‌شود، اولین سیاست تعدیل نیروی انسانی است که در نمایشگاه کتاب گذشته هم شاهد آن بودیم. آیا در نمایشگاه پیش‌رو هم روند کاهش نیرو ادامه دارد؟ 
در نمایشگاه سی‌ویکم 1354 نفر نیروی انسانی داشتیم و سال گذشته نمایشگاه را با 904 نفر برگزار کردیم؛ اما سقفی که برای امسال مشخص کرده‌ایم، 700 نفر است. البته نیروهای پرو‌ژه‌ای و قراردادی هم در بخش‌هایی استفاده شده‌اند؛ اما نیروهای ثابتی که در طول برگزاری نمایشگاه با ما همکاری دارند، را تقریبا به اندازه 200 نفر کاهش داده‌ایم. بنا داریم که در طول دو سال مجریان نمایشگاه را به نصف برسانیم؛ یعنی 50 درصد کاهش.
   
آیا صرفه‌جویی در هزینه صرفا در بخش نیروی انسانی صورت گرفته یا در بخش‌های دیگر هم سیاست صرفه‌جویی را در پیش گرفته‌اید؟  
وقتی ما برای نمایشگاه 31 تقریبا حدود 18 میلیارد تومان هزینه کردیم، برای نمایشگاه بعد منطقا باید 30 درصد افزایش بودجه در نظر بگیریم؛ چراکه افزایش نرخ اجناس را داشتیم. با این حساب بودجه نمایشگاه 32 منطقا باید به عددی حدود 24 میلیارد تومان می‌رسید. بنابراین زمانی که بنده می‌گویم صرفه‌جویی کردیم، منظور یک میلیارد و دو میلیارد نیست؛ بلکه از یک نرخ تصاعدی هفت یا هشت میلیارد تومانی کم شده است. مثلا نمایشگاه سال قبل طبق افزایش متداول درصدها، باید با بودجه 24 میلیارد و 400 میلیون تومان برگزار می‌شد؛ اما با تلاش تیمی مجموعه دوستان ما و وزارتخانه زیر نظر آقای وزیر که تاکید بر صرفه‌جویی داشت، نمایشگاه 32 را با بودجه 17 میلیارد تومان برگزار کردیم. حال اگر 15 درصد به آن 24 میلیارد اضافه کنیم، رقم طبیعی بودجه نمایشگاه امسال به حدود 26 میلیارد تومان می‌رسید؛ یعنی باید هر سال مقداری به آن اضافه می‌شد، منتهی ما نه تنها نیروی انسانی را کاهش دادیم؛ بلکه در بخش‌های دیگر هم دست به صرفه‌جویی زدیم. مثلا تشریفات را حذف کردیم؛ چون به نظر زائد بود و با حذف آن حدود 400 میلیون هزینه حذف شد. یا مثلا به دو دلیل هرآنچه که مربوط به استفاده کاغذ بیشتر بود، را حذف کردیم؛ دلیلش این بود که کشور ما در کاغذ دچار بحران است و ما به سهم خودمان تلاش کردیم که اولا در مصرف کاغذ صرفه‌جویی کنیم. بنابراین در بیشتر موارد کاغذ را حذف کردیم و صفحات فضای مجازی را جایگزین آن کردیم. حتی الان پیش‌نویس‌هایی برای شورای سیاست‌گذاری، هیات‌امنای موسسه، هیات مدیره، مدیران کل، معاون وزیر و وزیر که انجام می‌دهیم،  یا مستنداتی  که قرار است برای آن‌ها بفرستیم، یبه‌صورت سی‌دی یا ایمیلی می‌فرستیم. یعنی خواهش کرده‌ایم کسی از ما کاغذ نخواهد.
 
اقدامات صورت‌گرفته در راستای همان اقتصاد مقاومتی است که مقام معظم رهبری فرمودند. کار دیگر هم حذف ویژه‌نامه‌ها و خبرنامه‌ها در نمایشگاه بود؛ زیرا الان دیگر ضرورت ندارد ویژه‌نامه کاغذی چاپ و منتشر شود؛ هم کارآمدی خود را از دست داده و هم اینکه همه اخبار و رویدادهای نمایشگاه به‌صورت آنلاین در خبرگزاری‌ها و فضای مجازی منعکس و منتشر می‌شود و ضرورتی به انتشار کاغذی ویژه‌نامه‌ها نیست.
یا مثلا در بحث مستندسازی، سال‌های گذشته هر کمیته‌ای با یک گروه مستقل فیلمبردار، عکاس و مستندساز، جداگانه مستندسازی می‌کرد که سال گذشته همه گروه‌ها را حذف کردیم و کار مستندسازی را برعهده دو گروه گذاشتیم؛ ولی امسال مستندسازی را فقط برعهده روابط‌عمومی گذاشتیم تا کار نظام‌مند باشد و فقط یک مرجع برای مستند باشد و از طرفی هزینه‌های خردی که در این میان وجود دارد که در مجموع مبلغ کلانی می‌شود، کنار گذاشته شود. بنابراین سعی کردیم در همه حوزه‌ها صرفه‌جویی داشته باشیم و نگذاریم هزینه‌ها از بودجه عبور کند.
 
اشاره‌ای هم به درآمدزایی نمایشگاه کتاب داشتید؛ این درآمدزایی چه کمکی به تثبیت بودجه کرده است؟  
بله؛ درآمدزایی که ما سال گذشته در نمایشگاه داشتیم، بی‌نظیر بود. دوستان ما در کمیسیون تبلیغات و همکاران ما در موسسه نمایشگاه‌ها در تلاش‌اند که درآمد هم رقم قابل توجهی نسبت به سال گذشته افزایش داشته باشد. یعنی هزینه‌ها را کنترل کردیم و در همان سقف سال گذشته نگه داشتیم؛ اما تلاش می‌کنیم که درآمدها را افزایش دهیم.
 
نقدی هم بر فضای اختصاص یافته به تبلیغات در نمایشگاه و میزان تبلیغات برخی برندها بود. در این رابطه تصمیم جدیدی اتخاذ نشده است؟
طبق آئین‌نامه جدید هیچ ناشری نمی‌تاند بیش از 20 درصد فضای تبلیغات را برعهده بگیرد. یعنی سقف آن 20 درصد است. یک وجه روشن آئین‌نامه جدید همین است که تلاش داریم به درستی انجام گیرد.
 
سال گذشته در بخش ناشران خارجی تجربه استفاده از سامانه فروش الکترونیکی را داشتیم که ظاهرا امسال قرار است در همه بخش‌ها استفاده شود. درباره این سامانه و سازوکار آن در نمایشگاه توضیح می‌فرمایید؟
برای فروش یک سیستم pc pos  داریم، که ما نام آن را ساماندهی فروش گذاشتیم. نرم‌افزار آن نوشته شد و سال گذشته در بخش کتب خارجی آن را اجرا کردیم و جواب گرفتیم. امسال در نمایشگاه کیش، در نمایشگاه دانشگاهی در تهران و نمایشگاه قم هم آن را اجرا و اشکالات آن را برطرف کردیم. در حال حاضر در نمایشگاه اهواز هم اجرا می‌شود و خوشبختانه بسیار موفق هم بوده است. اتفاق جدیدی که افتاده اینکه اندروید pos را هم به این سیستم اضافه کرده‌ایم و در این سیستم جدید دیگر نیازی به رایانه و لپ‌تاپ نیست. یک دستگاه pos  همه کارها را انجام می‌دهد و اجازه نمی‌دهد یارانه در جایی غیر از خرید کتاب در نمایشگاه هزینه شود. قرار بر این است که امسال این سیستم در کل نمایشگاه اجرا و استفاده شود و در همین راستا آموزش‌هایی به ناشرین داده شده و مرتب آموزش داده می‌شود.
 
ایده‌ای از نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب خارج از کشور، مثل نمایشگاه کتاب فرانکفورت برداشت و پیشنهاد می‌شود که ناشران کوچک و کمتر دیده شده با ناشران بزرگ، یا چند ناشر کوچک با همدیگر، غرفه مشارکتی داشته باشند. این مسأله را چقدر عملی می‌دانید؟ 
اولا در نمایشگاهی مثل نمایشگاه فرانکفورت، ساختمان نمایشگاه متعلق به خود آن‌ها است؛ در صورتی که نمایشگاه تهران در ساختمان مصلا برگزار می‌شود و خیلی اختیارات در دست ما نیست؛ وگرنه خود من جزو کسانی هستم که به زیبایی بصری خیلی اهمیت می‌دهم و چه بهتر که نمایشگاه به لحاظ بصری چشم‌نواز باشد. از طرفی اینکه چند ناشر با هم غرفه مشارکتی داشته باشند، خیلی به این زیبایی‌سازی کمک می‌کند، اما تصمیم آن با خود ناشران است که با هم به جمع‌بندی برسند. اگر این تصمیم از طرف ناشران گرفته شود، ما هم با آغوش باز استقبال می‌کنیم.