به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم، مصطفی جعفرزاده دستجردی، فرهنگ‌یار مرکز تحقیقات صدا و سیما در جلسه «بنیاد قم پژوهی» که با موضوع «زمستان در فرهنگ عامه بخش کهک و روستای دستگرد قم» در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد، در ابتدای سخنان خود گفت: در بخش کوهستانی قم از ماه مهر و با کاهش دمای هوا و رسیدن میوه‌ای به‌نام «آلوسفید» که نوعی هلو است، فصل زمستان آغاز می‌شود. درگذشته به‌جای بخاری برای گرم کردن خانه از کرسی استفاده می‌شد. عده‌ای چاله کرسی می‌ساختند ولی عده‌ای با وسیله‌ای به نام منقل آتش آماده را به خانه آورده و زیر کرسی می‌گذاشتند و این کار تا پایان فصل سرما که اسفند ماه بود ادامه داشت. برج قوس که همان آذرماه است یکی از سردترین ماه‌ها محسوب می‌شود. دمای هوا به قدری کاهش می‌یابد که آب یخ می‌بندد چرا که این ماه رو به زمستان است.
 
فرهنگ‌یار مرکز تحقیقات صداو سیما با بیان اینکه در گذشته مردم بدون دستگاه‌های پیشرفته، هوا شناسی می‌کردند، افزود: روستاییان از نشانه‌های خورشید، ابر و برخی از حیوانات مانند مرغ و خروس‌ها و کلاغ‌ها وضعیت آب و هوای روز بعد را تشخیص می‌دادند. برای مثال اگر کلاغ زیاد می‌خواند، می‌گفتند که برف می‌بارد، یا اگر ابری از سمت فردو در آسمان دستگرد پیدا می‌شد، می‌گفتند «لحاف کهنه فردویی‌ها به سمت ماست» و برف می‌بارد.
 
وی درخصوص مراسم‌های شب یلدا در بخش کهک و روستای دستگرد یادآور شد: درشب یلدا که مصادف است با اولین شب از شروع دی ماه که ورود به فصل زمستان است، اهالی، شب را در کنار آشنایان خود می‌گذراندند و از تنقلاتی مانند نخود و کشمش؛ گندم برشته، سنجد، توت خشکه، برگه استفاده می‌کردند.
 
جعفرزاده دستجردی یکی از آئین‌های دیرینه شب یلدا در بخش کهک قم را بردن هدیه به خانه دختر عقدبسته، معرفی کرد و افزود: در این مراسم چند روز قبل از آمدن شب چله، داماد به همراه زنان محرمش به شهر می‌رود و برای عروس علاوه بر هدیه، مواد غذایی مانند گوشت، برنج، روغن، حلوا و میوه‌ها می‌خرد و به روستا می‌آورد و با طَبَق به خانه عروس می‌برد. مادر عروس به کسانی که با طبق وارد خانه او می‌شوند هدایایی می‌داد و کسی که طبق هدیه مخصوص عروس را بر سر داشت، هدیه ویژه دریافت می‌کرد.
 
جعفرزاده دستجردی با بیان اینکه در فرهنگ روستاهای کهک، زمستان به دو چله کوچک و بزرگ تقسیم می‌شد که به «اَهمَن و بهمن» معروف‌اند و در فرهنگ عامه این دو چله برای هم کُرکُری می‌خوانند، افزود: بهمن که چله کوچک است، به چله بزرگ می‌گوید «آردِد به چَند مَن، هیمه ات به خرمن» که کنایه از سوز و سرمای بیشتر است. اَهمن در جواب می‌گوید هرچقدر که سخت بگیری پشت سر تو بهار است «غاره کنی، غوره کنی، پشتِ سرت بهاره».
   
وی «شکار کبک» را از تفریحات زمستانه مردان بخش کهک و دستگرد عنوان کرد و گفت: در این نوع شکار مردان پس از بارش سنگین برف، دسته جمعی بدون هیچ وسیله‌ای با دست خالی به کوه و دشت رفته و  اقدام به شکار می‌کردند. در این سنت دامادها اولین کبک صید شده را به خانه عروس هدیه می‌دادند.
 
جعفرزاده به یکی دیگر از سنت‌های زمستان این بخش اشاره کرد و گفت: یکی از کارهایی که بانوان روستایی در شب‌های زمستان انجام می‌دادند بافتن لباس بود که زنان از چوب درخت و یا سیم چرخ موتور و یا دوچرخه میل بافتنی درست می‌کردند و از پشم ریسیده (تابیده شده) شال، کلاه، جوراب و یا دستکش می‌بافتند.
 
فرهنگیار مرکز تحقیقات صداو سیما با بیان اینکه در بخش کهک برف چند نوع اصطلاح دارد، گفت: یک نوع آن ریز بود، یک نوع آن لایه لایه بود که می‌گفتند در عین حال سنگین است. نوع دیگر آن که سبک و پوش مانند است به «کَک پشه» معروف است و خیلی دوام ندارد و اغلب در اواخر فصل زمستان می‌بارد.
 
وی اظهار کرد: یکی از بستنی‌های مخصوصی که در این روستاها درست می‌شود، «برفِ شیره» است. بعد از بارش سومین برف سنگینی که به طلا معروف است، اهالی به کوه و دشت می‌روند و از جای تمیزی که رد پای حیوانی نباشد، برف را برداشته داخل دستمال گذاشته و به خانه می‌آورند با شیره و یا شیر مخلوط کرده و بستنی درست می‌کنند.
 
جعفرزاده دستجردی گفت: در قدیم که حمام‌ها عمومی بود و یک حمام‌چی وظیفه گرم کردن حمام را بر عهده داشت، اهالی به حمامی «برفِ نویی» می‌دادند، یعنی اولین برفی که شروع به باریدن می‌کرد، حمام‌چی لُنگی را با خود برمی‌داشت و به خانه‌ها می‌رفت و از مردم انعام دریافت می‌کرد.
 
وی با اشاره به چگونگی شکل‌گیری برنامه رادیویی فرهنگ عامه مردم در دهه چهل و اهمیت این برنامه گفت: در سال 1341 به کوشش مرحوم سیدابوالقاسم انجوی شیرازی برنامه رادیویی «نجوا» با محوریت فرهنگ شفاهی، آداب و رسوم مردم در جشن‌ها و آیین‌ها تولید شد که مورد استقبال قرار گرفت به‌طوری‌که حدود چهار هزار نفر برای تولید محتوا از سراسر کشور با آن‌ همکاری می‌کردند.
 
فرهنگیار مرکز تحقیقات صدا و سیما افزود: طی 8 سال فعالیت برنامه حدود 350 هزار صفحه از آداب و رسوم اقوام ایرانی تهیه شد که مرحوم انجوی شیرازی یک کتاب دوجلدی به نام جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان در سال 1352 منتشر کرد. در یک جلد از این کتاب درباره فرهنگ زمستان بخش کهک و روستای دستگرد قم مطالبی نوشته شده است.