مهین‌ناز میردهقان متخصص دوره‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان (آزفا)، عضو کارگروه آزمون استاندارد زبان فارسی شورای علمی و برنامه‌ریزی گسترش زبان فارسی و ایرانشناسی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی خارج از کشور وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، عضو کارگروه منابع درسی شورای علمی و برنامه‌ریزی گسترش زبان فارسی و ایرانشناسی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی خارج از کشور و عضو کمیته تخصصی زبانشناسی، شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی و شورای گسترش آموزش عالی است. با او درباره اهمیت گسترش زبان فارسی در دانشگاههای خارج از کشور گفت‌‌وگویی داشته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
چرا گسترش زبان فارسی در دانشگاههای بین‌المللی اهمیت دارد؟
با توجه به سیاست‌ها و اهداف کلان کشورمان مبنی بر تقویت و گسترش زبان فارسی به عنوان زبان دوم جهان اسلام، لزوم برنامه‌ریزی در این راستا بیش از پیش آشکار می‌شود. ترویج و گسترش زبان فارسی در خارج از مرزهای ایران، یکی از ارکان دیپلماسی عمومی و فرهنگی کشورمان است. به علاوه، یکی از اهداف کلان نظام علم و فناوری در کشورمان «ارتقای جایگاه زبان فارسی در بین زبان‌های بین‌المللی» است (سند نقشه جامع علمی کشور، ص 7، بند 6). برای این هدف کلان، چندین راهبرد پیشبینی شده است که یکی از آنها «تعامل فعّال و اثرگذار در حوزه علم و فنّاوری با کشورهای دیگر» است (همان منبع، ص30). برای تحقق این راهبرد نیز، چند اقدام مهم و ملی در نظر گرفته شده است که از مهمترین آنها می‌توان به «برنامه‌ریزی برای جذب دانشجویان خارجی و توسعه و ابداع روش‌های سهل و سریع فارسی آموزی» (همان منبع، ص 30) اشاره کرد. یکی از ضرورت‌های انکارناپذیر تحقق این اهداف در نقشه جامع علمی کشور، برنامه‌ریزی برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان است.
چرا رشته زبان فارسی در بین دانشگاههای خارج از مرزهای ایران مورد استقبال استادان و دانشجویان قرار گرفته است؟
در حال حاضر، در 157 دانشگاه و موسسه فرهنگی در جهان، زبان فارسی در قالب یک رشته مستقل یا بخشی از دوره‌های آموزشی دیگر مثل شرق‌شناسی، ایرانشناسی، زبانشناسی، تاریخ ایران و تاریخ باستان به دانشجویان خارجی آموزش داده شود (برای گزارشی تفصیلی ر.ک. میردهقان و یوسفی، 2019، انتشارات راتلج).
در فضای مجازی نیز براساس برآورد موسسه کریستال، زبان فارسی با 120 میلیون گویشور در رتبه 13 از پرکاربردترین زبان‌های دنیا قرار دارد. پیش از آن زبان ژاپنی با 132 میلیون گویشور در رتبه 12 و پس از آن زبان اردو با 104 میلیون گویشور در رتبه 14 پرکاربردترین زبان‌های دنیا قرار دارند. همچنین می‌توانید برای گزارشی تفصیلی از دانشگاه‌ها و موسسات داخلی و خارجی که برنامه‌های آموزش زبان فارسی را به صورت رسمی و غیررسمی در برنامه‌های درسی خود شامل می‌شوند به بخش 24 از کتاب راهنمای فراگیری زبان فارسی از انتشارات راتلج (2019) رجوع کنید.
چه موانع و مشکلاتی بر سر راه گسترش زبان فارسی در دانشگاههای خارج از کشور وجود دارد و چه افراد، سازمان‌ها یا نهادی توانایی رفع این مشکلات را دارند؟
در تحلیل جغرافیایی مذکور در بالا (میردهقان و یوسفی، 2019، بخش 24) آورده شده که موسساتی که بررسی انجام شده شامل برنامه‌های آموزش زبان فارسی به صورت دانشگاهی و غیردانشگاهی هستند در 3 دسته کلی قابل ارائه هستند:
- - تحت پوشش مرکز همکاری‌های علمی‌بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (که خود در 2 دسته: الف: در داخل کشور شامل 14 دانشگاه، و ب: در خارج از کشور در 68 دانشگاه)
– موسسات آزاد. این بخش در واقع نشاندهنده توجه موسسات غیردولتی به آموزش زبان فارسی است که به نوبه خود نشاندهنده اهمیت زبان فارسی و توجه علاقمندان به یادگیری آن در سراسر جهان است. نتایج پژوهش مذکور (میردهقان و یوسفی، 2019) نمایانگر 9 موسسه در آمریکای شمالی و 39 موسسه در اروپا است.
- انجمن‌های فرهنگی. این دسته مشتمل بر انجمن‌هایی است که به صورت غیررسمی به آموزش زبان فارسی می‌پردازند؛ و 26 انجمن در اروپا، 7 انجمن در کانادا، 1 انجمن در ژاپن، و 1 انجمن در استرالیا در این بررسی مشاهده شد که در مجموع تعداد 35 انجمن را نشان می‌دهد (همانجا).
شما چه پیشنهادی برای رفع این مشکلات دارید؟
وارد کردن بخش خصوصی در آموزش زبان فارسی
آیا کشورهایی را می‌شناسید که اکنون در دانشگاههای خود یا خارج از دانشگاه‌ها و موسسات آزاد در رشته زبان فارسی خوب فعالیت می‌کنند و چند کرسی زبان فارسی دارند؟
پاسخ به این پرسش با آمار به دست آمده در تحقیق انجام شده بیشترین تمرکز در این حوزه را در کشورهای اروپایی نشان می‌دهد.
آیا پیشنهادی برای تالیف کتب درسی دانشگاهی و محتوای خاصی که بهتر است در دانشگاههای خارج از مرزها تدریس شود دارید؟
با توجه به گسترش مراکز و کرسی‌های آموزش زبان فارسی و ایرانشناسی در ایران و جهان و رشد فزاینده علاقه‌مندان به یادگیری این زبان شیرین نیاز به تدوین منابع مبتنی بر استانداردهای بین‌المللی برای آموزش زبان فارسی به شدت احساس می‌شود. این امر با مشارکت بخش خصوصی با تایید مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم در قالب تدوین مجموعه آموزشی پرفا (شامل 10 کتاب برای آموزش زبان فارسی از سطح پایه تا سطح پیشرفته) به انجام رسیده که در پرسش بعد به آن پرداخته شده است. علاوه بر مجموعه فوق که آموزش زبان فارسی را به صورت چهار مهارتی در بر می‌گیرد نیاز به آموزش زبان فارسی برای اهداف خاص مورد نیاز است که توسط تیم من و همکاران در این راستا نیز قدم‌هایی برداشته شده است.
علاقه‌مندان همچنین برای استفاده از منابع مورد استفاده در این گفتگو به این موارد رجوع کنند:
- میردهقان، مهین‌ناز، سیمین کریم‌زاده، فرشته باقری، طاهره عبدالهی پارسا، و حمید آقایی (1398). مجموعه آموزشی پرفا، پرفا 1: کتاب درس (سطح پایه). تهران: انتشارات نگارستان اندیشه (با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
میردهقان، مهین‌ناز، سیمین کریم‌زاده، فرشته باقری، طاهره عبدالهی پارسا، و حمید آقایی (1398). مجموعه آموزشی پرفا، پرفا 1: کتاب کار (سطح پایه). تهران: انتشارات نگارستان اندیشه (با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
میردهقان، مهین‌ناز، مهرنوش ملاییان، حمید آقایی، طاهره فرشته باقری، و طاهره عبدالهی پارسا (1398). مجموعه آموزشی پرفا، پرفا 2: کتاب درس (سطح میانی). تهران: انتشارات نگارستان اندیشه (با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
میردهقان، مهین‌ناز، مهرنوش ملاییان، حمید آقایی، طاهره فرشته باقری، و طاهره عبدالهی پارسا (1398). مجموعه آموزشی پرفا، پرفا 2: کتاب کار (سطح میانی). تهران: انتشارات نگارستان اندیشه (با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
میردهقان، مهین‌ناز، زهرا حاجی باقری، طاهره عبدالهی پارسا، فرشته باقری، حمید آقایی و زینب منتظری (1398). مجموعه آموزشی پرفا، پرفا 3: کتاب درس (سطح پیشرفته). تهران: انتشارات نگارستان اندیشه (با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
میردهقان، مهین‌ناز، زهرا حاجی باقری، طاهره عبدالهی پارسا، فرشته باقری، حمید آقایی و زینب منتظری (1398). مجموعه آموزشی پرفا، پرفا 3: کتاب کار (سطح پیشرفته). تهران: انتشارات نگارستان اندیشه (با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)
نظر شما